چگونه حذف نیروهای نیابتی ایران، تیر خلاص اسرائیل را ممکن ساخت؟

از بین بردن نیروهای نیابتی ایران، راه را برای حمله اسرائیل هموار کرد

جیسون برک - گاردین
خبرنگار امنیت بین‌المللی

نتانیاهو به طور سیستماتیک و موفقیت‌آمیز دشمنان منطقه‌ای خود را تضعیف کرده است و اکنون تهران در تیررس است.

حمله اسرائیل به ایران، آخرین حلقه از زنجیره‌ای از رویدادها است که با حمله حماس از غزه به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد. تمامی این وقایع به طور متوالی تهران را تضعیف کرده و حداقل از نظر نظامی، اسرائیل را قدرتمندتر ساخته است. بدون هر یک از این وقایع، دشوار است که تصور شود چگونه حمله جدید اسرائیل که روز جمعه مستقیماً علیه ایران آغاز شد، امکان‌پذیر بود.

اولین واقعه، حمله اسرائیل به غزه بود. این حمله خونین و پرهزینه بود، به ویژه از نظر جان فلسطینیان، اما ظرف چند هفته حماس را به اندازه‌ای تضعیف کرد که این سازمان شبه‌نظامی اسلام‌گرا دیگر تهدید قابل توجهی برای شهروندان اسرائیلی به شمار نمی‌رفت.

از آنجا که حماس بخشی از به اصطلاح "محور مقاومت" بود – ائتلافی از سازمان‌های مشابه در سراسر خاورمیانه که تهران طی دهه گذشته برای گسترش نفوذ در منطقه و جلوگیری از حمله اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران تشکیل داده بود – این امر پیامدهای منطقه‌ای عمده‌ای داشت.

سپس، در آوریل سال گذشته، اسرائیل به مجموعه سفارت ایران در دمشق حمله کرد و هفت نفر را کشت. در پاسخ، ایران برای اولین بار مستقیماً به اسرائیل حمله کرد و رگباری از پهپادها را پرتاب کرد که بی‌اثر بود. درگیری بین ایران و اسرائیل، که مدت‌ها از طریق نیروهای نیابتی، ترورها و حملات خارج از خاک اسرائیل انجام می‌شد، اکنون علنی شده بود.

تا پاییز، با تضعیف حماس، اسرائیل می‌توانست به حزب‌الله، گروه مستقر در لبنان و مورد حمایت ایران، که تا حد زیادی قدرتمندترین عضو محور مقاومت بود، روی آورد.

در سپتامبر، اسرائیل کل رده‌های رهبری حزب‌الله و همچنین بیشتر ذخایر موشکی هراس‌آور آن را از بین برد و به قلب لبنان جنوبی حمله کرد، بدون اینکه با مقاومت قابل توجهی روبرو شود. حتی وفاداران حزب‌الله نیز اذعان داشتند که شکست سختی متحمل شده‌اند.

بار دیگر، ایران یک حمله هوایی بی‌اثر دیگر علیه اسرائیل انجام داد که اسرائیل با حملات هوایی پاسخ داد که بخش زیادی از سیستم پدافند هوایی ایران را از بین برد و راه را برای حمله گسترده‌تر روز جمعه باز کرد.

به همان اندازه، ضعف ناگهانی حزب‌الله به این معنی بود که این گروه نتوانست از رژیم اسد در سوریه، یکی دیگر از متحدان مهم ایران، در برابر حمله شورشیان دفاع کند.

 سقوط اسد در دسامبر به دهه‌ها روابط نزدیک بین تهران و دمشق پایان داد. این امر محور مقاومت رو به فروپاشی را بیشتر تضعیف کرد، نیروهای نیابتی ایران در سوریه را در معرض خطر قرار داد و به این معنی بود که هواپیماهای جنگی اسرائیل می‌توانستند راحت‌تر به اهداف آسیب‌پذیر در ایران برسند.

با توجه به اینکه شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در سوریه و عراق متقاعد شده بودند که تبدیل تهدیدات لفظی به حمله به اسرائیل ایده بدی است، حوثی‌ها در یمن تنها عضو باقی‌مانده از محور مقاومت بودند که هنوز در خصومت با اسرائیل درگیر بودند. آنها در دریای سرخ به کشتی‌ها حمله می‌کردند، اما موشک‌های بالستیکی که با امید به تل‌آویو پرتاب می‌کردند، نمی‌توانستند آسیب استراتژیک قابل توجهی وارد کنند.

در اوایل بهار امسال، تصمیم علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران، مبنی بر سپردن امنیت ایران به نیروهای نیابتی خود، اشتباه محاسباتی بزرگی به نظر می‌رسید و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که مشتاق بهره‌برداری از یک فرصت موقت بود، شروع به آماده‌سازی برای حمله بزرگی کرد که مدت‌ها آرزوی انجام آن را داشت.

یک مهلت آوریل از دست رفت، اما نه مهلتی که سهواً توسط رئیس‌جمهور ترامپ تعیین شده بود و تنها ۶۰ روز برای مذاکره با تهران برای دستیابی به توافق جدیدی در مورد برنامه هسته‌ای ایران، که اسرائیل ادعا می‌کند نزدیک به تولید سلاح هسته‌ای بود، فرصت داد. این مهلت هفته گذشته به پایان رسید.

نتانیاهو روز جمعه به ایرانی‌ها گفت که امیدوار است عملیات نظامی ادامه دار اسرائیل در ایران "راه را برای دستیابی شما به آزادی‌تان هموار کند."

حتی اگر اسرائیل به دنبال بازگرداندن عقربه‌های ساعت به سال‌های قبل از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ نباشد، زمانی که این کشور متحد نزدیک اسرائیل و ایالات متحده بود، ماهیت اهداف انتخابی برنامه‌ریزان اسرائیلی ممکن است حداقل منجر به برچیدن رژیمی شود که از آن رویداد عظیم حکمرانی کرده است.

این امر تا حدی پیامد نقش محوری است که هنوز نسل مردانی که کار خود را پس از سقوط شاه یا حتی قبل از آن آغاز کردند، در ایران ایفا می‌کنند.

اولین قربانیان روز جمعه شامل بسیاری از افسران ارشد بودند که از اولین نیروهای استخدام شده در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) بودند.

 سپاه در سال ۱۳۵۸ برای محافظت از حکومت جدید روحانیون رادیکال تأسیس شد و سپس به قلب تپنده ایدئولوژیک پروژه انقلابی تبدیل شد. برخی از آنها نیز کهنه‌کار جنگ ایران و عراق بودند که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به طول انجامید و بسیاری از مورخان آن را کوره ای می‌دانند که رژیم کنونی در آن شکل گرفت.

حداقل یکی از دانشمندان هسته‌ای کشته شده در موج اول حملات نیز از کهنه‌کاران سپاه بود. علی شمخانی، دستیار ارشد خامنه‌ای که هدف قرار گرفت، در دهه ۱۳۵۰ یک فعال اسلام‌گرای زیرزمینی بود و سپس به سمت‌های مهمتری ارتقا یافت. خود خامنه‌ای نیز در سال ۱۳۶۸ به عنوان جانشین آیت‌الله خمینی به قدرت رسید اما فعالیت اسلام‌گرایانه خود را در اواخر دهه ۱۳۴۰ آغاز کرده بود.

بسیار بعید است که پس از فروکش کردن غبار این جنگ، ایران به موضعی طرفدار اسرائیل یا طرفدار ایالات متحده بازگردد. اما آنچه بسیار محتمل به نظر می‌رسد این است که قدرت مردانی که ابتدا شاه را سرنگون کردند و سپس رژیم انقلابی را در دهه‌های بعد رهبری کردند، به طور جدی، و شاید به طور کشنده‌ای، تضعیف خواهد شد.