فسیل آهکی قدیمیترین مورچه جهان با قدمت ۱۱۳ میلیون سال در برزیل کشف شد
رأی دهید
این مورچه، که در سنگآهک حفظ شده، به زیرخانواده منقرضشدهای به نام (Haidomyrmecinae) تعلق دارد که تنها گروهی است که در دوره کرتاسه وجود داشتهاند. مورچههای این گروه دارای آروارههایی عجیب و داسیشکل بودند که احتمالا برای نگهداشتن یا سوراخکردن طعمه از آنها استفاده میکردند.
طبق گزارشی که در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۲۵، در نشریه «Current Biology» منتشر شده، این فسیل نشاندهنده نخستین شواهد زمینشناسی غیرقابل انکار از وجود مورچهها در آن دوران است. دکتر اندرسون لپکو از موزه جانورشناسی دانشگاه سائوپائولو در برزیل و نویسنده این تحقیق، میگوید: «آنچه این کشف را بهصورت ویژه جالب میکند، این است که به گروه منقرضشدهای از مورچهها موسوم به «مورچههای جهنمی» تعلق دارد که بهدلیل سازگاریهای عجیب شکارچیمانند خود شناخته میشوند. با وجود تعلق این مورچه به دودمانی بسیار کهن، ساختارهای بدنی بسیار تخصصی در آن مشاهده میشود که نشان از رفتارهای شکارگری منحصربهفرد دارد.»
به گفته پژوهشگران، این کشف، درک فعلی ما از تکامل و پراکندگی زیستی مورچهها در طول زمان را به چالش میکشد. تا پیش از این، قدیمیترین فسیلهای مورچه در فرانسه و میانمار یافت شده بودند که در صمغ فسیلشده (کهربا) و نه در سنگآهک حفظ شده بودند. کشف مورچهای از نوع «جهنمی» در برزیل نشان میدهد که مورچهها از همان ابتدا در مسیر تکامل خود پراکندگی و تنوع زیادی داشتهاند.
نویسنده مقاله میگوید: «هرچند پیشتر مورچههای جهنمی در کهربا شناسایی شده بودند، اما این نخستین بار است که نمونهای از آنها را در یک فسیل سنگی میبینیم.»
این نمونه فوقالعاده حفظ شده زمانی کشف شد که تیم تحقیقاتی لپکو در حال بررسی نظاممند یکی از بزرگترین مجموعههای فسیل حشرات در جهان بودند که از سازند زمینشناسی کراتو (Crato Formation) در شمال شرقی برزیل بهدست آمده است؛ منطقهای که بهخاطر حفظ استثنایی فسیلها شهرت دارد. این مجموعه در موزه جانورشناسی دانشگاه سائوپائولو نگهداری میشود.
لپکو ادامه میدهد: «وقتی با این نمونه خارقالعاده مواجه شدیم، بلافاصله اهمیت آن را درک کردیم؛ نه فقط بهعنوان گونهای جدید، بلکه بهعنوان سندی قطعی از حضور مورچهها در سازند کراتو. این کشف بر اهمیت بررسی دقیق مجموعههای فسیلی تأکید دارد و توجهها را به دیرینهشناسی برزیل و تنوع کمترشناختهشده حشرات فسیلی این کشور جلب میکند.»
خویشاوندی نزدیک با مورچه کشف شده در کهربای میانمار
به کمک تکنولوژی تصویربرداری سهبعدی با پرتو ایکس (micro-CT)، تیم تحقیقاتی دریافتند که این مورچه تازه کشفشده با گونههایی از مورچههای جهنمی که پیشتر در کهربای میانمار یافته شده بودند، خویشاوندی نزدیکی دارد. این مسئله نشان میدهد که مورچهها در دوره کرتاسه بهطور گستردهای در سطح زمین پراکنده بودند و احتمالا چندینبار قارههای آن دوران را پشت سر گذاشتهاند.
اما آنچه پژوهشگران را بیش از همه شگفتزده کرد، ویژگیهای تخصصی ابزار تغذیهای این مورچه بود. برخلاف مورچههای امروزی که آروارههایی با حرکت جانبی دارند، این گونه دارای آروارههایی است که بهصورت موازی با سر و به سمت جلو حرکت میکنند، و همچنین دارای یک زائده صورت جلوتر از چشمها است.
لپکو میگوید: «یافتن مورچهای با چنین ویژگیهای پیچیده و تخصصی از ۱۱۳ میلیون سال پیش، فرضیات ما درباره سرعت تکامل سازگاریهای پیچیده در مورچهها را زیر سوال میبرد. ساختارهای پیچیده این گونه نشان میدهد که حتی نخستین مورچهها نیز استراتژیهای شکارگری پیشرفته و بسیار متفاوتی نسبت به گونههای امروزی داشتهاند.»
به باور پژوهشگران، کشف این فسیل پرسشهای تازهای درباره فشارهای تکاملی واردشده بر مورچههای جهنمی و دلایل سازگاریهای عجیب آنها مطرح میکند. با بهرهگیری از ابزارهای پیشرفته تصویربرداری، اکنون امکان بررسی دقیقتر این نمونههای فسیلی بیش از هر زمان دیگری فراهم شده است.
