گسترش همکاریهای نفتی باکو و اسرائیل؛ زنگ خطری برای ایران؟
رأی دهید
اندیشکده استیمسون در تحلیلی به قلم فوآد شهبازوف، تحلیلگر اهل جمهوری آذربایجان به این موضوع پرداخته و مینویسد: در اکتبر گذشته، شرکت نفت دولتی آذربایجان (SOCAR) ۱۰ درصد از سهام میدان گازی تمار اسرائیل را خریداری کرد. این سرمایهگذاری، که بخشی از استراتژی توسعه SOCAR در مدیترانه است، نخستین حضور مستقیم این شرکت در پروژههای بالادستی این منطقه محسوب میشود. این اقدام نشاندهنده تمایل آذربایجان برای افزایش نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود در خاورمیانه و همچنین تقویت اتحاد استراتژیک با اسرائیل است.
ورود سوکار به بازار انرژی مدیترانه، نفوذ نرم آذربایجان را تقویت کرده و احتمال صادرات گاز بیشتر به جنوب شرقی اروپا را افزایش میدهد. گزارشها حاکی از آن است که SOCAR این سهم را از Union Energy خریداری کرده، که توسط شرکت آمریکایی Chevron اداره میشود.
میدان گازی تمار، یکی از مهمترین منابع انرژی اسرائیل محسوب میشود و حدود ۷۰ درصد برق این کشور را تأمین میکند. توافق ماه اکتبر، نخستین سرمایهگذاری مستقیم سوکار در بازار انرژی اسرائیل بود، هرچند که این شرکت از سال ۲۰۲۳ در اکتشافات این میدان مشارکت داشته است.
ابعاد ژئوپلیتیکی خرید سهام میدان تمار
این معامله در شرایطی انجام شد که ایالات متحده در تلاش است تا خاورمیانه را از طریق تمدید آتشبس در غزه و لبنان و تقویت امنیت اسرائیل، به ثبات برساند. یکی از محورهای این سیاست، جذب سرمایهگذاریهای استراتژیک در بخش انرژی است. سرمایهگذاری شرکت سوکار در اسرائیل را میتوان اقدامی در راستای افزایش نفوذ منطقهای آذربایجان و همسویی بیشتر با منافع آمریکا و اسرائیل تلقی کرد.
در سه سال اخیر، آذربایجان روابط خود با اسرائیل را تقویت کرده است، حتی در بحبوحه حملات نظامی اسرائیل به غزه پس از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس، و با وجود انتقادات شدید ترکیه و ایران. هرچند ترکیه از متحدان دیرینه آذربایجان است، اما باکو از موضع آنکارا در قبال جنگ غزه حمایت نکرد. دلیل اصلی این امر، حمایت ترکیه از حماس بود، گروهی که تحت حمایت ایران، قرار دارد.
تنشهای آذربایجان و ایران؛ محور اسرائیل
از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، باکو و ایران شاهد شدیدترین تنشهای دیپلماتیک خود از دهه ۹۰ میلادی بودند. دلیل این تنشها، روابط نزدیک باکو با اسرائیل بود. همچنین مقامها در باکو ایران را متهم میکردند که در مناقشه قرهباغ طرف ارمنستان را میگیرد.
آذربایجان و ارمنستان از زمان فروپاشی شوروی، چندین جنگ بر سر اختلافات مرزی داشتهاند. در این مدت روابط اقتصادی ایران و ارمنستان قابل توجه بوده و حجم تجارت ایران و ارمنستان از ۷۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ به حدود ۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.
در ژانویه ۲۰۲۳، تنش میان تهران و باکو به اوج خود رسید، زمانی که یک فرد مسلح به سفارت آذربایجان در تهران حمله کرد، رئیس امنیت سفارت را کشت و دو نفر دیگر را زخمی کرد. در پی این حادثه، آذربایجان سفارت خود در تهران را تعطیل کرد و تا تابستان ۲۰۲۴ آن را بازگشایی نکرد.
با وجود این تنشها، آذربایجان به تحکیم روابط با اسرائیل ادامه داد. در دسامبر ۲۰۲۴، حکمت حاجیاف، مشاور ارشد رئیسجمهور آذربایجان، به اسرائیل سفر کرد و با اسحاق هرتزوگ، رئیسجمهور اسرائیل و سایر مقامات آنجا دیدار کرد. این سفر، تأکیدی بر اهمیت استراتژیک روابط دو کشور بود.
هرچند مقامات آذربایجان در بحبوحه جنگ غزه از دیدارهای علنی با اسرائیلیها خودداری کرده بودند، اما پس از برقراری آتشبس میان اسرائیل و حماس در ژانویه ۲۰۲۵، حاجیاف مجدداً به اسرائیل رفت و با نخستوزیر بنیامین نتانیاهو دیدار کرد.
تأثیرات بلندمدت همکاریهای انرژی میان آذربایجان و اسرائیل
توافق اخیر در میدان گازی تمار، بر همکاریهای میان آذربایجان و اسرائیل در میانمدت و بلندمدت تأثیرگذار خواهد بود. این توافق میتواند راه را برای ورود بیشتر آذربایجان به بازارهای منطقهای، از جمله لیبی (که سرشار از منابع نفتی اما دچار بیثباتی سیاسی است)، باز کند.
شرکت سوکار از اوایل دهه ۲۰۰۰، ابزاری کلیدی در توسعه قدرت نرم آذربایجان از طریق سرمایهگذاریهای استراتژیک در ترکیه، بالکان، اروپای شرقی، آسیای مرکزی و اسرائیل بوده است.
با وجود گسترش این همکاریها، باکو در عین حال موفق شده روابط خود را با ایران تا حدی تثبیت کند و همزمان روابط خود را با ترکیه که حامی اصلیاش در مسائل منطقهای و اصلاحات نظامی است حفظ کند.
نویسنده این مطلب که فردی مقیم جمهوری آذربایجان است در پایان مطلب خود استدلال و ادعا کرده در صورتی که آمریکا یا اسرائیل قصد حمله به تاسیسات هستهای ایران را داشته باشند، ممکن است باکو نقش کلیدی در این عملیات ایفا کند.
