گنجینه هنری که شهبانو برای ایران خرید در انبار خاک می‌خورد

نمایشگاه «چشم در چشم»، موزه هنرهای معاصر تهران‌ایندیپندنت فارسی: مجموعه آثار موزه هنرهای معاصر تهران یکی از نادرترین گنجینه‌های هنری جهان است، اما افراد کمی خارج از ایران از وجودش آگاه‌اند. در نمایشگاه «چشم در چشم» که به‌مدت سه ماه در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد، شماری از این آثار در معرض دید عموم قرار گرفت.

شهبانو فرح پهلوی در پستی با انتشار تصویری از نقاشی دیواری «بر روی زمین سرخ‌پوست» اثر جکسون پولاک در سال ۱۹۵۰، نوشت که این نقاشی در سال ۱۹۷۷ به قیمت حدود ۸۵۰ هزار دلار خریداری شد و بخشی از تلاش شهبانو برای ساخت یک مجموعه هنری مدرن در سطح جهانی در ایران بود. پس از انقلاب، این نقاشی دهه‌ها در زیرزمین موزه قرار داشت و در سال ۲۰۰۵، سرانجام دوباره به نمایش گذاشته شد. در سال ۲۰۱۰، ارزش این اثر ۲۵۰ میلیون دلار برآورد شد.
به گزارش سرویس جهانی بی‌بی‌سی، دهه‌ها است که شاهکارهای هنرمندانی مانند پابلو پیکاسو، ونسان ون گوگ، اندی وارهول و جکسون پولاک در زیرزمین موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند و در هاله‌ای از ابهام فرو رفته‌اند.

در سال ۲۰۱۸، ارزش این مجموعه تا ۳ میلیارد دلار برآورد شده است. فقط بخش کوچکی از این آثار پس از انقلاب به نمایش گذاشته شده‌اند. اما در سال‌های اخیر، موزه هنرهای معاصر تهران برخی از جذاب‌ترین نمونه‌ها را به نمایش گذاشته است.

نمایشگاه «چشم در چشم» در موزه هنرهای معاصر تهران که در اکتبر ۲۰۲۴ افتتاح شد، به‌دلیل استقبال گسترده عمومی دو بار تمدید شد و تا ژانویه ۲۰۲۵ ادامه داشت.

این مجموعه شامل بیش از ۱۵ اثر بود که برای اولین بار در معرض دید عموم گذاشته شدند. بین آثار، پرتره شهبانو فرح پهلوی اثر اندی وارهول دیده می‌شود، اثری نادر که هنر پاپ او را با تاریخ فرهنگی ایران در هم آمیخته است.

موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۹۷۷ با حمایت شهبانو فرح پهلوی ساخته شد. او شور و علاقه‌ای وافر به هنر داشت و طراحی معماری موزه را پسرعمویش، کامران دیبا، بر عهده داشت.
هدف از تاسیس این موزه معرفی هنر مدرن به ایرانیان و نزدیک‌تر کردن ایران به صحنه بین‌المللی هنر بود.

این موزه به‌‌سرعت به خانه مجموعه‌ای خیره‌کننده از آثار چهره‌های برجسته‌ای همچون پیکاسو، وارهول و سالوادور دالی، در کنار آثار پیشگامان هنر مدرن ایران، تبدیل شد و خود را به‌عنوان نمادی از تبادل فرهنگی و جاه‌طلبی هنری تثبیت کرد.

اما پس از انقلاب، بسیاری از آثار هنری به‌دلیل نمایش برهنگی، حساسیت‌های مذهبی یا مفاهیم سیاسی، نامناسب برای نمایش عمومی تشخیص داده شدند. تابلو «گابریل با بلوز باز» پی‌یر آگوست رنوار بیش از حد جنجالی و پرتره فرح پهلوی اثر اندی وارهول بیش از حد سیاسی بود.
پس از انقلاب، بسیاری از این آثار در زیرزمینی که بعدها به افسانه‌ای در دنیای هنر تبدیل شد، خاک خوردند. در اواخر دهه ۱۹۹۰ بود که ناگهان جهان متوجه شد چه را از دست داده است، و چشم‌ها ناباورانه به سمت تهران چرخید که خانه آثار ون گوگ، دالی و حتی مونه بود.

برخی آثار برای مدت کوتاهی به نمایشگاه‌های مهمی در اروپا و آمریکا قرض داده شدند. این مجموعه سری «پیکر لمیده» اثر هنری مور و همچنین «بر روی زمین سرخ‌پوست» اثر جکسون پولاک، «نقاش و مدلش» اثر پیکاسو، «بر دروازه ابدیت» اثر ون‌گوگ را شامل می‌شود.

این موزه همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است و تغییر اولویت‌های سیاسی نیز باعث شده که این مجموعه بیشتر نقش یک مرکز فرهنگی را ایفا کند تا موزه‌ای متعارف.

با این حال، این موزه همچنان نهادی استثنایی و نگهبان شاهکارهای هنر مدرن در قلب تهران باقی مانده است.