جمهوری اسلامی چه نفعی از صادرات موشک‌های بالستیک به روسیه می‌برد؟

رادیو فردا:کیان شریفی

خبرگزاری رویترز به نقل از منابع خود گزارش داده که جمهوری اسلامی ایران در حال آماده شدن برای صادرات موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد فتح ۳۶۰ و ابابیل به روسیه است و آموزش نیروهای روسی برای استفاده از موشک‌های فتح ۳۶۰ را آغاز کرده‌ است.
از زمانی که روسیه در اسفند ۱۴۰۰ تهاجم گسترده علیه اوکراین را آغاز کرد، گزارش‌های متعددی منتشر شده‌ است که ادعا می‌کنند ایران موشک‌های بالستیک خود را به روسیه ارسال کرده یا برای فروش این موشک‌ها آماده می‌شود.

صحت این گزارش‌ها تاکنون از سوی مقامات آمریکا یا اوکراین تأیید نشده و ایران نیز ارسال سلاح به روسیه و یا هرگونه تدارکات در این زمینه را رد می‌کند.

تحلیلگرانی که با رادیو آزادی/ رادیو اروپای آزاد گفت‌وگو کرده‌اند، بدون این‌که درباره تازه‌ترین گزارش رویترز نظر دهند، ابراز اطمینان کرده‌اند که اگر اطلاعات جدید تأیید شود، برای تلاش‌های جنگی روسیه مفید خواهد بود و برای ایران هم منافع و چالش‌هایی در پی خواهد داشت.

استفاده روسیه از موشک‌های بالستیک کره شمالی این نگرانی را که مسکو برای تکمیل زاغه‌های موشکی خود به تهران نیز روی بیاورد، برای مدتی کوتاه رفع کرده بود. اما به‌گفته نیکول گرایفسکی، کارشناس «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی»، بعید نیست تقاضاهای گسترده ارتش روسیه در میدان نبرد بیش از توانایی‌های کره شمالی برای تأمین موشک باشد.

گرایفسکی به رادیو آزادی/ رادیو اروپای آزاد گفته است که تلاش روسیه برای دستیابی به موشک‌های بالستیک ایران می‌تواند راهبردی «برای کاهش وابستگی به کره شمالی» باشد و به روسیه اجازه می‌دهد تا پیونگ‌یانگ و تهران را در برابر یکدیگر قرار دهد و از این طریق «منافع بالقوه استراتژیک خود را به حداکثر برساند».

سفر سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه که پیش‌تر وزیر دفاع این کشور بود، به تهران در ۱۶ مرداد، این ظن را تقویت کرده که مسکو به‌دنبال موشک‌های ایرانی است.
از پهپاد تا موشک
با گذشت چند ماه از آغاز جنگ علیه اوکراین، روسیه متهم شد به این‌که در جبهه و همچنین در حملات علیه شهرهای اوکراینی از پهپادهای شاهد و مهاجر ۶ ساخت ایران استفاده می‌کند.

حکومت ایران در ابتدا این موضوع را تکذیب می‌کرد اما سپس اذعان کرد که «شمار محدودی پهپاد» را قبل از جنگ به مسکو ارسال کرده‌ است. به‌رغم شواهد فراوان، تهران همچنان استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه علیه اوکراین را تکذیب می‌کند. با این حال، آمریکا و اتحادیه اروپا، بی‌توجه به ادعای تهران، تحریم‌های جدیدی علیه ایران به‌دلیل کمک به روسیه وضع کردند.

نیکول گرایفسکی می‌گوید پهپادهای ایرانی «از نظر فناوری، ساخت و کاربرد عملیاتی نسبت به پهپادهای روسی برتری نسبی دارند» اما در مورد موشک‌های بالستیک «این کمیت است که اهمیت دارد و نه کیفیت».
حکومت ایران با ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه نه تنها بر اعتبار خود می‌افزاید بلکه اطلاعات ارزشمندی نیز درباره عملکرد فتح ۳۶۰ و ابابیل در نبرد به دست می‌آورد.

علاوه بر این، به گفته نیکول گرایفسکی، «تجربه عملیاتی و اصلاحات احتمالی توسط کارشناسان نظامی روس می‌تواند در رفع برخی نواقص موشک‌های ایرانی برای تهران سودمند باشد».

پیش‌تر گزارش‌ها حاکی بود که روسیه دستیابی به موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار را مدنظر دارد. اما بهنام بن‌ طالبلو، کارشناس ارشد اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی‌» مستقر در واشینگتن، بر این باور است که صادرات این نوع از موشک‌ها به روسیه باعث می‌شود ایران محدودیت‌هایی را نقض کند که در چارچوب رژیم کنترل فناوری موشکی (MTCR) برای برد و وزن کلاهک‌ تأیید‌ شده است.

این در حالی است که صادرات فتح ۳۶۰ و ابابیل با برد زیر ۳۰۰ کیلومتر و ۵۰۰ کیلوگرم وزن با مقررات رژیم کنترل فناوری موشکی مطابقت دارد.

بهنام بن‌ طالبلو در عین حال می‌گوید: «این بدان معنا نیست که موضوع (فروش موشک‌های کوتاه‌برد) باید کم‌اهمیت تلقی شود، زیرا با دستیابی به این موشک‌ها روسیه می‌تواند ذخیره تسلیحات تولید داخل خود را حفظ کند. همچنین این از نشانه‌های تعمیق روابط روسیه و ایران است».
پذیرش ریسک با هدف تقویت همکاری
تأمین موشک‌های بالستیک برای روسیه حتی با عدم تخطی از رژیم کنترل فناوری موشکی، حکومت ایران را در برابر خشم کشورهای غربی قرار می‌دهد.

محدودیت‌های سازمان ملل متحد بر واردات و صادرات موشک‌های ایران در مهرماه ۱۴۰۲ به پایان رسید، اما ایالات متحده آمریکا و سه قدرت اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و همچنین اتحادیه اروپا تحریم‌های مرتبط با برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران را تمدید کرده‌اند.
ایران پهپاد مهاجر ۱۰ را سال گذشته رونمایی کردبه‌گفته نیکول گرایفسکی، «سه کشور اروپایی به ایران قاطعانه هشدار داده‌اند که تحویل موشک‌های بالستیک به روسیه هرگونه راه‌حلی در مورد برنامه هسته‌ای ایران را پیچیده‌تر می‌کند».

مذاکرات درباره احیای توافق هسته‌ای موسوم به «برجام» مدت‌ها است که متوقف مانده و و در میانه سال ۱۴۰۴ نیز زمان آن به پایان می‌رسد و منقضی می‌شود، بنابراین با تضعیف احتمال اجرای این توافق، حکومت ایران ممکن است بیشتر به‌دنبال تقویت روابط خود با روسیه باشد.

ایران در نمایشگاه سالانه تجهیزات فنی-نظامی روسیه که از ۲۲ تا ۲۴ اوت در مسکو برگزار شد، شرکت کرد و برخی از تازه‌ترین دستاوردهای خود از جمله پهپاد مهاجر ۱۰ را به نمایش گذاشت. این پهپاد نسخه پیشرفته‌تر مهاجر ۶ است که روسیه در اوکراین از آن استفاده کرده‌ است.

نیکول گرایفسکی بر اهمیت حضور سردار علی شادمانی در مسکو برای با اهمیت‌تر نشان دادن پهپاد مهاجر ۱۰ تأکید می‌کند. شادمانی معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء است؛ قرارگاهی که مسئولیت فرماندهی و عملیاتی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را برعهده دارد.

بهنام بن‌ طالبلو نیز می‌گوید که حکومت ایران در ازای ارسال پهپاد به روسیه نه تنها طلا و پول نقد بلکه امتیازهای دیگری دریافت کرده‌ است و «همکاری در این زمینه عمیق‌تر نیز خواهد شد».

او همچنین بر این باور است که حکومت ایران «مصمم است از جایگاه یک شریک کوچک برای روسیه خلاص شود و این یکی از دلایلی‌ است که بعید است همکاری این دو در زمینه تأمین تسلیحات برای ارتش روسیه در اوکراین متوقف بماند».