خامنه‌ای و پیروزی پزشکیان؛ آیا «نرمش قهرمانانه» دیگری در پیش است؟

العربیه: بسیاری در ایران و خارج از کشور، اظهارات مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری جدید ایران، را به عنوان تأییدی بر این باور ریشه‌دار که «همه چیز در دست رهبر است»، تفسیر می‌کنند. پزشکیان پس از پیروزی در انتخابات، از علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، تشکر کرد و گفت بدون حمایت او نمی‌توانست انتخاب شود.

ناظران و سیاست‌مداران معتقدند که رهبر جمهوری اسلامی، با اجازه دادن به نامزدی مسعود پزشکیان و حمایت اصلاح‌طلبان از او، قصد تغییر در سیاست‌های کشور، به ویژه حوزه سیاست خارجی، را داشته است. این اقدام مشابه «نرمش قهرمانانه» سال 1392 است.

بر اساس این تفسیر، سیاست‌های دولت ابراهیم رئیسی در داخل و خارج شکست خورد و کشور را با فشارهای سنگینی مواجه کرد. این اتفاق در اواخر دوره دولت احمدی‌نژاد نیز رخ داد. این شرایط رهبر ایران را وادار کرد تا یک دولت اصلاح‌طلب روی کار بیاورد که بتواند وارد مذاکرات شده و توافق هسته‌ای را به سرانجام برساند.
انتخابات ایراناهمیت انتخابات ایران
با توجه به پایین‌ترین سطح مشارکت مردم در انتخابات ایران، به‌ویژه در دوره اول، اهمیت انتخابات ایران به‌دلیل انعکاس خواسته‌های شهروندان نیست. این انتخابات، همچنین، نوید تغییر مورد انتظار مردم را نمی‌دهد، زیرا هیچ یک از نامزدها برنامه سیاسی روشنی برای آینده کشور ارائه ندادند. انتخابات ایران از این جهت اهمیت دارد که تصمیم‌های علی‌ خامنه‌ای را منعکس می‌کند؛ رهبری که به‌مدت 33 سال و به‌صورت قانونی و عملی، قدرت را در این کشور در دست دارد.

می‌توان گفت سه عامل اصلی در راهیابی پزشکیان به خیابان پاستور نقش داشت. اولین عامل، نیاز نظام به باز کردن فضا برای نامزد اصلاح‌طلب بود تا با این کار تنور انتخابات گرم شود و سطح مشارکت رای‌دهندگان افزایش پیدا کند. به‌ویژه این‌که مردم در انتخابات اخیر مجلس و انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 مشاکت پایینی داشتند.

عامل دوم، شدت گرفتن رقابت جناح‌ها در درون نظام و تمایل خامنه‌ای به انتخاب نامزد «اصلاح‌طلب» برای خروج کشور از بحران‌های داخلی و خارجی بود. این بحران‌ها در دوران ابراهیم رئیسی تشدید شده بود و نیاز به تغییر رویکرد دولت برای بهبود تصویر نظام در داخل و خارج را افزایش داد. خامنه‌ای در دوره روحانی از «نقاب» اصلاح‌طلبان به بهترین شکل استفاده کرد تا قدرت خود را تقویت و بقایش را تضمین کند.

عامل سوم، مشارکت بخشی از گروه خاموش بود که هنوز به وجود روزنه‌ای از امید و امکان اصلاحات اقتصادی که وضعیت معیشتی آن‌ها را بهبود بخشد، باور داشتند. این گروه امیدوار بودند که از طریق ارتباط بهتر با جهان، مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، و همچنین اصلاحات اجتماعی که منجر به کاهش نظارت بر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و انعطاف‌پذیری در مسئله حجاب اجباری برای زنان شود، وضعیت بهتری پیدا کنند.
شخصیت مسعود پزشکیان
پزشکیان در میان شخصیت‌های اصلاح‌طلب به این دلیل متمایز است که وابسته به حزب سیاسی خاصی نیست. او روابط خوبی با بسیاری از اصولگرایان تندرو دارد. پزشکیان از فساد دور است و برخلاف بسیاری از مسئولان، فرزندانش در داخل ایران زندگی می‌کنند. او فردی خودساخته است که با تلاش‌های خود در مناصب اداری پیشرفت کرد و وزیر دولت خاتمی و سپس چند دوره نماینده مجلس شد.

در ساختار نظام جمهوری اسلامی، رهبر نفر اول و رئیس‌جمهوری نفر دوم کشور است که ملزم به اجرای سیاست‌های خامنه‌ای، دفتر او و دستورات سپاه پاسداران ایران است.

به نظر می‌رسد که مسعود پزشکیان چنین شخصیتی دارد. او هنگام سوال درباره برنامه انتخاباتی و سیاست‌هایش گفت که سیاست خاصی ندارد و سیاست‌های خامنه‌ای را اجرا خواهد کرد. او اهل اختلاف و مشاجره نیست و خط قرمز سیاسی مشخصی ندارد. همچنین، او به سپاه پاسداران اعتماد و اعتقاد زیادی دارد.

مسعود پزشکیان معتقد است که پس از بهبود روابط تهران با کشورهای دیگر و عادی‌سازی روابط با جامعه بین‌المللی، می‌توان تحریم‌ها را لغو کرد، سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد و برنامه‌های توسعه‌ را پیش برد.اما اگر خامنه‌ای اجازه تغییر سیاست‌های خصمانه نظام را ندهد، وضعیت مردم ایران بهبود نخواهد یافت. حتی اگر پزشکیان موفق به امضای توافقی با آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای شود، نهادهای نظامی و دینی مسلط بر مؤسسات دولت، منابع و منافع اقتصادی ناشی از این توافق را به خود اختصاص خواهند داد. همان‌طور که در دوران ریاست‌جمهوری روحانی نیز چنین اتفاقی افتاد.

در نتیجه، نه مردم ایران، بلکه سپاه پاسداران ایران و ده‌ها گروه شبه‌نظامی وابسته به آن در منطقه، بیشترین سود را از هر توافقی بین تهران و جامعه بین‌المللی خواهند بود. این وضعیت به معنای افزایش تنش‌ها و نفوذ ایران در منطقه و تشدید سرکوب داخلی است.
مهم‌ترین پرونده‌های روی میز پزشکیان
پزشکیان که از مجلس به مقر ریاست‌جمهوری منتقل می‌شود، با چالش‌های متعددی روبه‌رو خواهد شد که مهم‌ترین آن‌ بحران اقتصادی و مشکلات معیشتی روزانه مردم ایران است.

این چالش با توجه به اخبار مربوط به قصد دولت برای افزایش قیمت سوخت جدی‌تر به نظر می‌رسد. این تصمیم ممکن است به تکرار موج اعتراضات آبان 1398 منجر شود، زمانی که دولت روحانی قیمت بنزین را افزایش داد و 1500 معترض به‌دست نیروهای امنیتی، پلیس و سپاه پاسداران کشته شدند.

پرونده دوم کاهش تنش در سیاست خارجی است. مذاکرات دولت رئیسی برای بازگشت به توافق هسته‌ای یا امضای توافق جدید با دولت بایدن، که با ایران سازش کرده بود، ناکام ماند. به‌رغم افزایش فعالیت‌های هسته‌ای، کاهش شمار بازرسان و همکاری حداقلی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران همچنان به غنی‌سازی اورانیوم در سطح نزدیک به تولید بمب هسته‌ای ادامه می‌دهد، اما دولت بایدن مانع از هرگونه تصمیم جدی علیه تهران شده است.

علاوه بر این، دخالت تهران در جنگ اوکراین و حمایت از روسیه با ارسال پهپاد و موشک‌، ایران را در مقابل غرب به عنوان نیروی دشمن «ناتو» قرار داده است. رئیس‌جمهوری جدید ایران باید برای کاهش فشارها در این زمینه نیز تلاش کند.
مجلس ایرانترکیب کابینه
چالش دیگر پیش روی پزشکیان، تشکیل کابینه است. وزیران وزارتخانه‌های کلیدی ایران مانند وزارت خارجه، دفاع و اطلاعات به‌طور مستقیم به‌دست رهبر منصوب می‌شوند. این از مهم‌ترین چالش‌ها برای رئیس‌جمهوری جدید است که به تشکیل دولتی با گرایشات اصلاح‌طلبانه ودر تضاد با سیاست‌های نظام امیدوار است.

در همین حال، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت روحانی، که به شدت از پزشکیان در کارزار انتخاباتی‌اش حمایت کرده بود، اعلام کرد که نمی‌خواهد وزیر شود، زیرا احتمالاً مجلس ایران به او رای اعتماد نخواهد داد. اما دیپلمات‌های دیگری مانند عباس عراقچی یا مهدی سنایی ممکن است این پست را به دست آورند.

همچنین، پزشکیان ممکن است با موانعی در انتخاب برخی وزرای خود برای دریافت رای اعتماد از مجلسی که تحت سلطه اصول‌گرایان تندرو است، روبه‌رو شود. مگر اینکه از برخی گزینه‌های مورد نظرش چشم‌پوشی کند و با مجلس در انتخاب اسامی پیشنهادی خود مشورت کند.
گشت ارشادحجاب اختیاری و گشت ارشاد
«گشت ارشاد» و برخورد خشن با زنان برای تحمیل حجاب اجباری، که منجر به اعتراضات گسترده 1401 پس از مرگ «مهسا امینی» شد، یکی از عوامل مهمی بود که زنان را به تحریم انتخابات کشاند.

پزشکیان مانند روسای جمهوری پیشین، هیچ قدرتی برای لغو گشت ارشاد نخواهد داشت. با این حال، ممکن است نهادهای عالی ایران با ایده انعطاف‌ در سیاست اعمال حجاب اجباری موافقت کنند؛ اما گروه‌های دیگر تندرو و قدرتمند در درون نظام از این موضوع برای فشار بر دولت آینده استفاده خواهند کرد.