برای کریسمس عازم ایران هستید؟ پیش از سفر به ایران، این گزارش را بخوانید

ایران وایر - رقیه رضایی: با نزدیک شدن به روزهای تعطیلات کریسمس و سال نوی میلادی، ایرانیان مهاجر در اروپا و آمریکا از فرصت استفاده می‌کنند و روزهای تعطیل خود را در کنار خانواده سپری می‌کنند. اگر شما هم عازم ایران هستید، خصوصا اگر از شهروندان دوتابعیتی هستید، پیش از سفر به ایران، این گزارش را بخوانید.

***
بازداشت با اتهام جاسوسی، بازجویی در فرودگاه، ضبط و تفتیش گوشی موبایل و لپ‌تاپ، ضبط پاسپورت و پیشنهاد جاسوسی، این‌ها همه از مواردی است که ایرانیانی که در ماه‌های اخیر به ایران سفر کرده‌اند با آن مواجه شده‌اند.

حالا، با نزدیک شدن تعطیلات کریسمس و سال نو، ایرانیان زیادی در سرتاسر دنیا برنامه بازگشت به ایران و دیدار با خانواده‌هایشان را دارند، اما شوق سفر بسیاری از آن‌ها بیش از یک سال است که با بیم بازگشت به خانه همراه است. بسیاری می‌گویند که نمی‌دانند سالم به کشور محل سکونت خود برخواهند گشت یا خیر.

آیا اصلا باید به ایران سفر کرد؟ اگر به ایران سفر می‌کنید باید منتظر چه خطراتی باشید؟ توصیه متخصصان حقوقی و دیجیتال برای محافظت از شما و عزیزان‌تان چیست؟

«می‌خواست بداند اسرائیل رفته‌ام یا نه؟»
«به محض ورود و چک کردن پاسپورتم، به من گفتند که به اتاقی بروم. یک مامور داخل اتاق بود و بعد یک مامور دیگر با لباس سپاهی آمد و شروع کرد سوال پرسیدن بدون این‌که حتی خودش را درست و حسابی معرفی کند.

 از من پرسید آیا شهروند کانادا هم هستم یا خیر. پاسپورت کانادایی‌ام را خواست. پرسید شغلم چیست. شغل واقعی‌ام را نگفتم، گفتم کار جنرال می‌کنم در سوپرمارکت. با این‌حال، از من خواست نام ایرانی‌هایی که در کانادا با آن‌ها مرتبطم را بنویسم. مدام سوال می‌کرد ببیند اسرائیل رفته‌ام یا نه.»
این‌ها گفته‌های یک کانادایی ایرانی‌تبار است که به تازگی برای دیدار با خانواده خود به ایران سفر کرده است. سپاه پاسداران که خود را مسوول تامین امنیت فرودگاه «خمینی» تهران می‌داند، او را برای حدود ۳ ساعت بازجویی کرده است تا اگر به اسرائیل، مقصد سفر توریستی بسیاری از کانادایی‌ها در زمستان، سفر کرده او را بازداشت و متهم به جاسوسی کند.

ماموری که از او سوال پرسیده، مدام می‌خواسته ببیند آیا او روابط گسترده‌ای با ایرانیان ساکن کانادا دارد و آیا می‌تواند گزینه مناسبی برای جاسوسی کردن از ایرانیان داشته باشد یا خیر.

اخیرا رسانه‌های کانادایی به نقل از مقامات امنیتی این کشور از حضور ۷۰۰ مامور امنیتی جمهوری اسلامی در خاک کانادا خبر دادند، موضوعی که موجب نگرانی شهروندان کانادایی-ایرانی و ایرانیانی که در کانادا زندگی می‌کنند، شده است.

این مامور سپاه حتی تلاش کرده گوشی تلفن این شهروند دوتابعیتی را هم تفتیش کند ولی او از تسلیم گوشی تلفن خود امتناع کرده و در نهایت نیز مامور منصرف شده است. در پایان نیز اطلاعات تماس او و آدرس محل سکونتش از او گرفته شده و درباره تاریخ برگشت او سوالاتی از این شخص شده است.

این اولین‌بار نیست که ایرانیان ساکن خارج از کشور، حین بازگشت به ایران با خطر بازداشت مواجه می‌شوند.

خبرگزاری «فارس»، وابسته به سپاه پاسداران شهریور ماه ۱۴۰۲ نوشته بود که «سربازان گمنام» وزارت اطلاعات در «عملیاتی پیچیده و دقیق لیدرهای تجمعات ضد ایرانی» را که در کشورهای مختلف اقدام به فعالیت علیه نظام می‌کردند، بازداشت کرده‌اند.

«رضا شهری»، شهروند دوتابعیتی ایرانی- آلمانی که در مانهایم آلمان یک مغازه لوازم آرایشی دارد، یکی از آن‌ها بود. او در ماه ژوئن به ایران سفر کرده بود که ماموران امنیتی او را بازداشت کردند.

رضا شهری سرانجام توانست بعد از آزادی موقت از زندان با وثیقه، به مرز ایران و عراق رفته، از آن‌جا به عراق و بعد ترکیه بگریزد و سپس از ترکیه با پاسپورت آلمانی خود به آلمان، بازگردد.
چه کشورهایی درباره سفر به ایران هشدار صادر کرده‌اند؟
کمیته‌های مشورتی وزارت خارجه بسیاری از کشورهای غربی، از سال‌ها پیش سفر به ایران را جزو سفرهای پرخطر دسته‌بندی کرده‌اند.

مثلا دولت کانادا که تاکنون فقط صد نفر از شهروندانش در ساقط کردن هواپیمای اوکراینی توسط به دست سپاه پاسداران کشته شده‌اند، برای سفر به ایران، پیشنهاد کرده که از «تمامی سفرها»، بدون توجه به ضرورت آن، «اجتناب شود.»

وب‌سایت وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا نیز پیشنهاد کرده است: «سفر نکنید.»

پیشنهادی مشابه از سوی وزارت خارجه بریتانیا، در همین باره صادر شده که در آن گفته «چنین سفری به ایران را توصیه نمی‌کند اما چنانچه مجبور به سفر هستید، با دقت حضور خود در ایران و خطراتی که متوجه شما خواهد شد را بررسی کنید.»

پیشنهاد کشورهای مختلف اتحادیه اروپا نیز کم و بیش مشابه همین‌هاست. توصیه وزارت خارجه فرانسه از تابستان ۱۴۰۱ تغییر کرده و دولت فرانسه، به شهروندانش، به‌ویژه ایرانیانی که مقیم این کشور هستند نسبت به سفر به ایران هشدار داده است.

وزارت خارجه ایتالیا نیز در اقدامی مشابه از تابستان ۱۴۰۱، خطر سفر به ایران را به ۴.۵ از ۵ افزایش داده و توصیه کرده که «سفر به ایران امن نیست.»

شرایط برای ایرلند هم همین‌گونه است. وزارت خارجه ایرلند رسما در وب‌سایت خود عنوان کرده که «در شرایط فعلی به ایران سفر نکنید زیرا خطر بازداشت خودسرانه شهروندان اروپایی توسط مقامات ایرانی وجود دارد.»

دولت استرالیا نیز علاوه بر این‌که از همه شهروندانش که به ایران سفر کرده‌اند می‌خواهد که به سرعت خاک این کشور را ترک کنند، خطر بازداشت خودسرانه افراد مقیم یا شهروند استرالیا را یادآوری کرده است.

با این‌وجود ایرانیان بسیاری برای تجدید دیدار با خانواده، رسیدگی به امور مالی، شرکت در مراسم درگذشت و ازدواج عزیزان‌ خود و یا حتی دل‌تنگی برای وطن ناچار به سفر به ایران هستند.

آن‌چه در انتظار بسیاری خواهد بود احتمالا بازجویی‌های یکی دو ساعته در فرودگاه است. سوال و جواب از زندگی و گذران عمر در کشور مقصد، شغل، تحصیلات، روابط اجتماعی و سوالاتی درباره این‌که آیا در اعتراضات خارج از کشور به کشته شدن مهسا امینی شرکت کرده‌اید یا خیر.

در ماه‌های گذشته مسافران بسیاری از ضبط و تفتیش گوشی تلفن همراه خود توسط ماموران در فرودگاه خبر داده‌اند. برای برخی به‌دلیل محتوایی که در گوشی‌هایشان به شکل عکس، ویدیو، چت و حتی پست و استوری‌های اینستاگرام و توییتر، پرونده باز شده است.

عده‌ای مانند، رضا شهری بازداشت شده‌اند و چند ماه در زندان بوده‌اند ولی عده‌ای دیگر خوش‌شانس‌تر بوده و با احضار به نهادهای امنیتی و سوال و جواب‌های چند ساعته، ماجرا را از سر گذرانده‌اند.
ماموران امنیتی از مسافران ایرانی چه می‌خواهند؟
بنا به اطلاعاتی که برخی از افراد بازداشت شده در ایران بعدها منتشر کرده‌اند، خواسته اصلی دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی از این شهروندان دوتابعیتی جاسوسی بوده است.

«بهداد اسفهبد»، برنامه‌نویس ایرانی-کانادایی و کارمند سابق شرکت‌های گوگل و فیسبوک، با انتشار یادداشتی به زبان انگلیسی در مردادماه ۱۳۹۹ از بازداشتش در ایران توسط سازمان اطلاعات سپاه خبر داد و گفت که از سوی نهادهای امنیتی ایران برای جاسوسی و خبرچینی تحت فشار قرار گرفته است.

او همان‌زمان در گفتگویی با «رادیو فردا»، گفته بود که تهدید شده که اگر همکاری نکند، می‌توانند به‌عنوان جاسوس آمریکا در ماجرای ساقط شدن هواپیمای اوکراینی برایش پرونده بسازند.
چطور از خود در سفر به ایران مراقبت کنید
کارشناسان امنیت دیجیتال می‌گویند که اگر سفر به ایران ضروری است و نمی‌توان از آن اجتناب کرد، باید مراقب محتوایی که در گوشی‌های تلفن همراه با خود می‌برید، باشید. محتوای چت‌های شما در پیام‌رسان‌های مختلف مانند «واتساپ»، «سیگنال»، «تلگرام» و «مسنجر فیسبوک»، همچنین دایرکت‌های اینستاگرام و پیام‌های توییتر از جمله جاهایی هستند که باید مرتبا، حتی وقتی خارج از ایران زندگی می‌کنید، پاک‌سازی شوند. برای این‌کار می‌توانید حذف خودکار پیام‌رسان‌ها را فعال کنید و برای اینستاگرام نیز «ونیش مود» را فعال کنید یا پیام‌های حساس را به صورت دستی «آن‌سند» کنید. برای توییتر و فیسبوک پیام‌ها باید به‌طور دستی پاک شوند.

«نیک ولف»، کارشناس امنیت اینترنت و مدیر فنی ایران‌وایر پیش از این با تاکید بر اینکه محتوای موبایل افراد، می‌تواند علیه آن‌ها استفاده شود و به عنوان مصادیق اتهامی نظیر «تبلیغ علیه نظام» برای آن‌ها در نظر گرفته شود، توصیه کرده که «اطلاعات داخل گوشی خود را در فواصل معینی مثل چندبار در روز، هر ۱۲ ساعت یک‌بار، یا هر ۲۴ ساعت یک‌بار حذف کنید. مثلا اگر با دوستی داخل یا خارج از ایران درباره اعتراضات چت می‌کنید، بلافاصله بعد از پایان مکالمه، محتوای چت خود را پاک کنید.»

او درباره استفاده ایمن از اینستاگرام و توییتر نیز پیش‌تر داشتن پشتیبان را توصیه کرده و گفته بود که یک پشتیبان از خارج، می‌تواند به فرد داخل از چند جهت کمک کند و مهم‌ترین این کمک‌ها، «تغییر رمز حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی، از دسترس خارج کردن برخی از آن‌ها و پاکسازی محتوای حساس برخی چت‌ها و دایرکت مسیج‌ها» در شرایطی است که فرد در خطر بازداشت قرار دارد.

پشتیبان فرد یا افرادی هستند که فعالیت مدنی شهروندان را در جایی خارج از ایران، در امنیت و در دسترسی آزادانه به اینترنت، تسهیل می‌کنند. این افراد در شرایط اضطراری مانند بازداشت، می‌توانند از وقوع اتفاقات بدتر جلوگیری کنند و جلوی حوادث ناگوارتر مثل پروند‌ه‌سازی‌های عجیب‌و‌غریب، صدور احکام بلندمدت‌تر و فشارهای بیشتر حین بازجویی را بگیرند.

اما آن‌گونه که یک کارشناس ایرانی امنیت دیجیتال در آلمان که تمایل به انتشارش نامش ندارد به ایران‌وایر می‌گوید، ایرانیان خارج از ایران نباید تصور کنند که ورود موفقیت‌آمیز به ایران، به معنای امن بودن آن‌ها در زمانی است که در خاک این کشور هستند.

او می‌گوید «بسیاری از کسانی‌که از آلمان رفته و بازداشت شده‌اند، در مدت زمانی که آن جا بودند یا زمانی‌که در حال بازگشت بودند، دستگیر شده‌اند.»

این کارشناس امنیت دیجیتال در همین باره توصیه می‌کند: «بهتر است مسافران قبل از سفر خودشان را تجهیز کنند. پرس‌وجو کنند که کدام وی‌پی‌ان‌ها در داخل ایران کار می‌کنند و وی پی‌ان‌های امن برای خود بخرند چون داخل ایران بازار وی‌پی‌ان‌های غیرایمن خیلی داغ است و کسی که از خارج کشور به ایران سفر کرده، به خصوص که دوتابعیتی هم باشد بیشتر تحت کنترل خواهد بود و ممکن است کوچک‌ترین اقدام او، منجر به بازداشت و پرونده‌سازی برایش شود.»

ایران‌وایر پیش از این به تفصیل درباره وی‌پی‌ان‌های امن و ناامن توضیح داده است.
حقوق شما«موسی برزین خلیفه‌لو»، حقوقدان و مشاور حقوقی ایران‌وایر می‌گوید که برای توقیف گوشی یا لپ‌تاپ باید جرمی اتفاق افتاده باشد یا این که ظن قوی به ارتکاب جرم وجود داشته باشد.

او توضیح می‌دهد «مشخصا برای توقیف گوشی، باید دستور مقام قضایی برای توقیف و تفتیش گوشی باشد و این دستور هم باید مشخص باشد و بگوید که کدام داده‌ها را تفتیش کنند و در چه مدت زمانی باید تفتیش بشود.»

این وکیل دادگستری می‌گوید «ضابطان قضایی نمی‌توانند گوشی را از کسی بگیرند و نگاه کنند.»

به گفته موسی برزین خلیفه‌لو، «این‌که یک ماموری در فرودگاه، گوشی مسافران را بگیرد و چک کند، خلاف قانون است. آن ضابط نه آن اختیار را دارد و نه این‌که قانون این اجازه را به او می‌دهد. اما، به هر حال این اتفاق می‌افتد.»

او در ادامه توصیه می‌کند: «توصیه اول ما این است که هم‌وطنانی که به ایران می‌روند، یا تلفن‌هایشان را یا با خود نبرند یا محتوایی که فکر می‌کنند دردسرساز است، مثل چت‌ها را پاک کنند. دوم این‌که اگر ماموری خواست گوشی‌شان را بگیرد، حتی‌المقدور مقاومت کنند. در حین مقاومت توضیح دهند که کار شما خلاف قانون است و من بابت این شکایت می‌کنم. نهایتا اگر متوسل به زور شدند، حتی‌المقدور رمز گوشی را ندهند. اگر هم گوشی را بگیرند، می‌توانند در دادسرای نظامی از آن مامور شکایت کنند.»

در مورد توقیف گذرنامه نیز با تاکید بر این‌که باید در مقابل ضبط آن مقاومت شود، توضیح می‌دهد «پاسپورت یک اوراق هویتی است و به هیچ وجه نمی‌تواند ادله یا وسیله جرم باشد. در هیچ موردی قانون پیش‌بینی نکرده که اوراق هویتی یک شخص را یک مقامی بتواند ضبط و توقیف کند. نهایتا در بعضی موارد می‌تواند اوراق هویتی را بخواهد و احراز کند هویت فرد را بعد باید اوراق هویتی را به او برگرداند.»