آن‌چه از تونل‌های زیرزمینی غزه و روش‌های اسرائیل برای حمله به آن‌ها می‌دانیم
رأی دهید
با گسترش حملات زمینی به غزه، نیروهای اسرائیل مجبور خواهند بود با گروه افراطی حماس، که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند، در شبکه‌ای از تونل‌های تودرتو بجنگند.
اسرائیل می‌گوید نیروهای ویژه‌ای را برای این کار آموزش داده است. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند اسرائیل در نبرد در تونل‌های هزارتوی گروه حماس با چالش‌های بزرگی روبه‌رو خواهد بود.
«شبکه بسیار بزرگی از تونل‌ها زیر زمین است، به تار عنکبوت می‌ماند». این توصیف یوخیوید لیفشیتز شهروند ۸۵ ساله اسرائیلی است از تونل‌های حماس بعد از آزادی.
یوخیوید دو هفته تمام در این تونل‌ها در گروگان حماس بود؛ گروهی که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند. هاو حدود یک ماه پیش و در پی حمله غافلگیرانه حماس به شهرک یهودی‌نشین «نیر اوز» در جنوب اسرائیل به گروگان گرفته شد.
او می‌گوید: «شروع کردیم به راه رفتن در تونل‌ها. زمینش خیس بود. همه جا رطوبت داشت. بعد به یک سالن رسیدیم. حدود ۲۵ نفر بودیم. بعد از دو سه ساعت، پنج نفر از همشهرکی‌هایمان را جدا کردند و آن‌ها را به اتاق دیگری فرستادند.»
ادعاهای متفاوتی در مورد طول و تعداد این تونل‌ها مطرح شده است. حماس ادعا می‌کند که در زیر غزه ۵۰۰ کیلومتر تونل ساخته است. محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، هم چند روز پیش گفت در شمال غزه بیش از ۴۰۰ کیلومتر تونل احداث شده و بعضاً خودرو و موتورسیکلت در آن عبور می‌کند.
به‌گفته آقای باقری، «یک سرِ تونل‌ها پشت حصارها و نیروهای اسرائیل است و سر دیگرِ آن در نوار غزه». البته راستی‌آزمایی این ادعاها به‌طور مستقل برای رادیوفردا ممکن نیست. مساحت غزه حدود ۳۶۵ کیلومتر مربع است و تونل‌ها به صورت تودرتو و زیگزاک ساخته شده‌اند و ممکن است طول‌شان بسیار زیاد باشد.
فرزین ندیمی، تحلیلگر امور دفاعی و امنیتی در مؤسسه واشینگتن، می‌گوید: «این تونل‌ها معمولاً حدود دو تا دو و نیم متر ارتفاع و یک تا یک و نیم متر عرض دارند. بعضی از آن‌ها عرض بیشتری دارند که موتورسیکلت و خودروهای کوچک می‌توانند در آن‌ها حرکت کنند. اما بیشترشان برای عبور آدم طراحی شده‌اند. البته تونل‌هایی هم هستند که کف آن‌ها برای جابه‌جایی سریع‌تر مهمات و تجهیزات ریل‌گذاری شده‌اند. تونل‌های حماس مصارف لجستیکی، دفاعی و تهاجمی دارند.»
سقف تونل‌ها در بسیاری از مسیرها حدود ۱۷۰ سانتیمتر از کف فاصله دارد؛ ارتفاعی مناسب که برای حرکت در آن‌ها نیاز به خم کردن سر یا بدن نیست. دیواره و سقف تونل‌ها در بیشتر جاها بتنی و مستحکم هستند. بسیاری از آن‌ها برق‌کشی شده‌اند، خطوط ارتباط تلفنی دارند و مجهز به محفظه‌های اکسیژن هستند. گفته شده در برخی جاها این تونل‌ها تا عمق ۵۰ یا حتی ۸۰ متری زمین هم پیش رفته‌اند.
مصالح و هزینه ساخت تونل‌ها چقدر است؟
با در نظر گرفتن احتمال وجود ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر تونل در غزه، حجم بالایی از مصالح ساختمانی به‌خصوص سیمان برای ساخت بتن و تحکیم این تونل‌ها لازم است. اما با وجود محاصره غزه، این مصالح از چه طریقی به دست گروه حماس رسیده است؟
فرزین ندیمی، تحلیلگر امور دفاعی و امنیتی در مؤسسه واشینگتن، می‌گوید:
«بخشی از سیمانی که وارد غزه شده، در دوره‌ای بوده که اسرائیل به فلسطینی‌ها اجازه انتقال مصالح ساختمانی را می‌داد. در دوره قبل از ریاست‌جمهوری عبدالفتاح سیسی در مصر، یعنی در زمان اخوان المسلمین، هم سیمان از طریق تونل‌هایی که زیر مرز رفح حفر شده بود، به غزه منتقل می‌شد. در یک مورد هم ایران تلاش کرده بود به غزه اسلحه برساند و در کشتی روی آن‌ها را با کیسه‌های سیمان پوشانده بودند.»
اشاره فرزین ندیمی به گزارشی است که مارس ۲۰۱۴ (اسفند ۱۳۹۲) روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال منتشر کرده بود. در این گزارش آمده بود که کماندوهای نیروی دریایی اسرائیل موفق شده بودند یک کشتی متعلق به ایران را که به غزه سلاح و مهمات می‌برده، متوقف کنند. به‌نوشته این روزنامه، روی محموله با کیسه‌های سیمان پوشانده شده بود.
وال‌استریت ژورنال به یک گزارش محرمانه از کمیته تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل هم استناد کرده بود که در آن به ارسال مهمات از بندرعباس به غزه اشاره شده بود. در بخش‌هایی از این گزارش محرمانه که ظاهراً به رؤیت این روزنامه رسیده بود، نوشته شده: «این کمیته دریافته است که بندرعباس محل ارسال ۱۰۰ محموله حاوی جعبه‌های سیمان است که در میان آن‌ها در ۲۰ جعبه تسلیحات و مهمات جاسازی شده است.»
محاسبه دقیق هزینه ساخت این تونل‌ها مشکل است. سال ۲۰۱۴ ارتش اسرائیل عملیاتی با نام «تیغه حفاظتی» در غزه انجام داد؛ جنگی هوایی و زمینی که تونل‌ها را هدف قرار می‌داد. اسرائیل توانست در این عملیات حدود ۳۲ تونل را نابود کند که در مجموع ۱۰۰ کیلومتر طول آن‌ها بود. وزارت دفاع اسرائیل بعد از آن اعلام کرد برای ساخت هر کدام از این تونل‌ها ۳۵۰ کامیون مصالح ساختمانی نیاز است و هزینه این حجم مصالح را آن زمان سه میلیون دلار برآورد کرده بود.
اسرائیل تلاش دارد تا حد ممکن این تونل‌ها را هدف قرار بدهد، اما برای این کار با چند چالش بزرگ روبه‌رو است.
اسرائیل می‌گوید نیروهای ویژه‌ای را برای این کار آموزش داده است. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند اسرائیل در نبرد در تونل‌های هزارتوی گروه حماس با چالش‌های بزرگی روبه‌رو خواهد بود.
«شبکه بسیار بزرگی از تونل‌ها زیر زمین است، به تار عنکبوت می‌ماند». این توصیف یوخیوید لیفشیتز شهروند ۸۵ ساله اسرائیلی است از تونل‌های حماس بعد از آزادی.
یوخیوید دو هفته تمام در این تونل‌ها در گروگان حماس بود؛ گروهی که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند. هاو حدود یک ماه پیش و در پی حمله غافلگیرانه حماس به شهرک یهودی‌نشین «نیر اوز» در جنوب اسرائیل به گروگان گرفته شد.
او می‌گوید: «شروع کردیم به راه رفتن در تونل‌ها. زمینش خیس بود. همه جا رطوبت داشت. بعد به یک سالن رسیدیم. حدود ۲۵ نفر بودیم. بعد از دو سه ساعت، پنج نفر از همشهرکی‌هایمان را جدا کردند و آن‌ها را به اتاق دیگری فرستادند.»
ادعاهای متفاوتی در مورد طول و تعداد این تونل‌ها مطرح شده است. حماس ادعا می‌کند که در زیر غزه ۵۰۰ کیلومتر تونل ساخته است. محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، هم چند روز پیش گفت در شمال غزه بیش از ۴۰۰ کیلومتر تونل احداث شده و بعضاً خودرو و موتورسیکلت در آن عبور می‌کند.
به‌گفته آقای باقری، «یک سرِ تونل‌ها پشت حصارها و نیروهای اسرائیل است و سر دیگرِ آن در نوار غزه». البته راستی‌آزمایی این ادعاها به‌طور مستقل برای رادیوفردا ممکن نیست. مساحت غزه حدود ۳۶۵ کیلومتر مربع است و تونل‌ها به صورت تودرتو و زیگزاک ساخته شده‌اند و ممکن است طول‌شان بسیار زیاد باشد.
فرزین ندیمی، تحلیلگر امور دفاعی و امنیتی در مؤسسه واشینگتن، می‌گوید: «این تونل‌ها معمولاً حدود دو تا دو و نیم متر ارتفاع و یک تا یک و نیم متر عرض دارند. بعضی از آن‌ها عرض بیشتری دارند که موتورسیکلت و خودروهای کوچک می‌توانند در آن‌ها حرکت کنند. اما بیشترشان برای عبور آدم طراحی شده‌اند. البته تونل‌هایی هم هستند که کف آن‌ها برای جابه‌جایی سریع‌تر مهمات و تجهیزات ریل‌گذاری شده‌اند. تونل‌های حماس مصارف لجستیکی، دفاعی و تهاجمی دارند.»
سقف تونل‌ها در بسیاری از مسیرها حدود ۱۷۰ سانتیمتر از کف فاصله دارد؛ ارتفاعی مناسب که برای حرکت در آن‌ها نیاز به خم کردن سر یا بدن نیست. دیواره و سقف تونل‌ها در بیشتر جاها بتنی و مستحکم هستند. بسیاری از آن‌ها برق‌کشی شده‌اند، خطوط ارتباط تلفنی دارند و مجهز به محفظه‌های اکسیژن هستند. گفته شده در برخی جاها این تونل‌ها تا عمق ۵۰ یا حتی ۸۰ متری زمین هم پیش رفته‌اند.
مصالح و هزینه ساخت تونل‌ها چقدر است؟
با در نظر گرفتن احتمال وجود ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر تونل در غزه، حجم بالایی از مصالح ساختمانی به‌خصوص سیمان برای ساخت بتن و تحکیم این تونل‌ها لازم است. اما با وجود محاصره غزه، این مصالح از چه طریقی به دست گروه حماس رسیده است؟
فرزین ندیمی، تحلیلگر امور دفاعی و امنیتی در مؤسسه واشینگتن، می‌گوید:
«بخشی از سیمانی که وارد غزه شده، در دوره‌ای بوده که اسرائیل به فلسطینی‌ها اجازه انتقال مصالح ساختمانی را می‌داد. در دوره قبل از ریاست‌جمهوری عبدالفتاح سیسی در مصر، یعنی در زمان اخوان المسلمین، هم سیمان از طریق تونل‌هایی که زیر مرز رفح حفر شده بود، به غزه منتقل می‌شد. در یک مورد هم ایران تلاش کرده بود به غزه اسلحه برساند و در کشتی روی آن‌ها را با کیسه‌های سیمان پوشانده بودند.»
اشاره فرزین ندیمی به گزارشی است که مارس ۲۰۱۴ (اسفند ۱۳۹۲) روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال منتشر کرده بود. در این گزارش آمده بود که کماندوهای نیروی دریایی اسرائیل موفق شده بودند یک کشتی متعلق به ایران را که به غزه سلاح و مهمات می‌برده، متوقف کنند. به‌نوشته این روزنامه، روی محموله با کیسه‌های سیمان پوشانده شده بود.
وال‌استریت ژورنال به یک گزارش محرمانه از کمیته تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل هم استناد کرده بود که در آن به ارسال مهمات از بندرعباس به غزه اشاره شده بود. در بخش‌هایی از این گزارش محرمانه که ظاهراً به رؤیت این روزنامه رسیده بود، نوشته شده: «این کمیته دریافته است که بندرعباس محل ارسال ۱۰۰ محموله حاوی جعبه‌های سیمان است که در میان آن‌ها در ۲۰ جعبه تسلیحات و مهمات جاسازی شده است.»
محاسبه دقیق هزینه ساخت این تونل‌ها مشکل است. سال ۲۰۱۴ ارتش اسرائیل عملیاتی با نام «تیغه حفاظتی» در غزه انجام داد؛ جنگی هوایی و زمینی که تونل‌ها را هدف قرار می‌داد. اسرائیل توانست در این عملیات حدود ۳۲ تونل را نابود کند که در مجموع ۱۰۰ کیلومتر طول آن‌ها بود. وزارت دفاع اسرائیل بعد از آن اعلام کرد برای ساخت هر کدام از این تونل‌ها ۳۵۰ کامیون مصالح ساختمانی نیاز است و هزینه این حجم مصالح را آن زمان سه میلیون دلار برآورد کرده بود.
اسرائیل تلاش دارد تا حد ممکن این تونل‌ها را هدف قرار بدهد، اما برای این کار با چند چالش بزرگ روبه‌رو است.
چالش اول: شناسایی محل دقیق تونل‌ها
بسیاری از این تونل‌ها زیر ساختمان‌های مسکونی و اداری و یا حتی مدرسه‌ها و بیمارستان‌ها حفر شده‌اند. یکی از راهکارهای کشف این تونل‌ها استفاده از رادارهای نفوذ به زمین یا جی‌پی‌آر است. قدرت نفوذ این رادارها تا عمق ۳۰ متری برآورد شده است. البته بُرد این رادارها به‌خاطر رطوبت و گل‌ولای داخل زمین ممکن است کمی کاهش پیدا کند.
جول راسکین، زمین‌شناس در اسرائیل، می‌گوید: «علی‌رغم پیشرفت در فناوری، نفوذ در لایه‌های رسوبی مختلف در غزه که از شن و گل رس و همینطور لایه‌های نمکی تشکیل شده‌اند، مشکل است. روش‌های ژئو فیزیکی در شناسایی مکان دقیق این تونل‌ها ناکارآمد است.»
چالش دوم: ویران کردن تونل‌ها
بسیاری از این تونل‌ها در فاصله‌ای عمیق از سطح زمین حفر شده‌اند. در ساخت آن‌ها از بتن، آهن و مواد مستحکم دیگر استفاده شده است. بمب بی‌ال‌یو ۱۰۹ از جمله بمب‌هایی است که ارتش اسرائیل برای تخریب سازه‌های بتنی استفاده می‌کند.
این بمب قدرت نفوذی بین ۱.۳ تا ۱.۸ متر در بتن را دارد. به اعتقاد برخی کارشناسان ویران کردن تونل‌های حماس احتمالا با این بمب‌ها و همینطور موشک‌های نقطه‌زن معمول میسر نیست و باید از بمب‌هایی با قدرت تخریب بیشتر و بزرگ‌تر استفاده شود. البته در صورت ورود اسرائیل به غزه و پیدا کردن تونل‌ها، اسرائیل ممکن است از موشک‌های ترموباریک یا گرمافشاری استفاده کند. کلاهک‌های ترموباریک دارای ترکیبات شیمیایی فشرده با قابلیت انفجاری بالا هستند. به این سلاح کشنده بمب خلأ هم گفته می‌شود، چون هنگام انفجار اکسیژن اطراف را می‌مکد و موج انفجار آن می‌تواند بسیار ویران‌کننده باشد.
نیروهای یاهالومفرزین ندیمی می‌گوید: «اگر عمق و خروجی و ورودی‌های تونل مشخص شود، شاید نابود کردن آن از طریق هوا آسان‌تر باشد. با شناسایی این موارد، ارتش اسرائیل می‌تواند نوع سلاح، فیوز و زمان انفجار را دقیق‌تر انتخاب کند تا انفجار به عمق مورد نظر برسد. اما در بیشتر موارد لازم است نیروهای مهندسی و یگان‌هایی که برای شناسایی و نابودی تونل‌ها آموزش دیده‌اند، این کار را انجام بدهند.»
ارتش اسرائیل واحدهای ویژه‌ای را برای جنگ در شرایط و مکان‌های خاص آموزش داده است. واحد «یاهالوم» (به‌معنای الماس) که یک واحد مهندسی رزمی در ارتش اسرائیل است، برای شناسایی و نابودی تونل‌ها آموزش دیده‌اند.
چالش سوم: گروگان‌های اسرائیلی
مسئله دیگری که ممکن است دست‌وپای اسرائیل را برای استفاده از سلاح‌های پرقدرت نابودکننده تونل‌ها ببندد، گروگان‌های اسرائیلی هستند. پیشتر یک سخنگوی گروه افراطی حماس گفته بود که این گروگان‌ها که تعدادشان بیش از ۲۲۰ نفر برآورد شده، در تونل‌های غزه نگهداری می‌شوند.
چالش چهارم: غافلگیری و تأثیرات روانی وجود تونل‌ها
علاوه بر این‌ها، تأثیرات روانی وجود این تونل‌ها بر روی نیروهای اسرائیلی را هم نباید نادیده گرفت. این نگرانی وجود دارد که به‌دلیل ناشناخته‌بودن این تونل‌ها، نیروهای اسرائیلی با حملات غافلگیرانه حماس روبه‌رو شوند.
