میدان آرش؛ ثروتی که کویت و عربستان منکر سهم ایران شدند

میدان گازی آرش بین مرزهای آبی ایران با کویت و عربستان قرار دارد.ایران وایر، فرامرز داور:

تنها چند هفته پس از آن‌که عربستان سعودی و ایران روابط خود را با میانجی‌گری چین از سر گرفتند، اختلاف بر سر میدان مشترک گازی «آرش» بین عربستان و کویت از یک سو با ایران بالا گرفته است. این دو کشور بر خلاف رویه پیشین حالا گفته‌اند که ایران اصلا سهمی در این میدان گازی ندارد. اختلاف در میدان گازی آرش بر سر چیست؟

***

وزرای  خارجه شش کشور عربی خلیج فارس در بیانیه نشست پایانی خود در شهریور ۱۴۰۲ ادعا کرده‌اند که که میدان گازی آرش که در زبان عربی «الدره» نامیده می‌شود، «به‌طور انحصاری» متعلق به عربستان سعودی و کویت است و آن‌ها بدون ایران و به‌تنهایی حق استفاده از منابع طبیعی آن را دارند.

تا پیش از این هر سه کشور بر مشترک بودن این میدان گازی تاکید داشتند.  حتی تا حدود یک سال پیش هم وزیر خارجه کویت هم با مشترک دانستن این میدان،  مدعی نبود که ایران حقی در آن ندارد، اما حالا اختلافات وارد مرحله تازه‌ای شده و از میزان سهم، به انکار حقوق ایران در آن رسیده است.

در بیانیه پایانی نشست وزرای کشورهای عضو شورای همکاری که به امضای وزرای خارجه عمان، قطر، عربستان سعودی، کویت، بحرین و امارات متحده عربی رسیده، گفته شده هر گونه ادعایی مبنی بر این‌که طرف دیگری، حقوقی در این زمینه یا منطقه آبی و کف آن یا در مجاورت منطقه تقسیم شده توسط مرزهای تعیین شده آن بین پادشاهی عربستان سعودی و دولت کویت دارد، مردود است که منظور از آن اشاره غیرمستقیم به ایران است.

میدان گازی آرش در سال ۱۳۴۶ توسط یک شرکت نفتی ژاپنی در غرب خلیج فارس کشف شد.

مطابق حقوق بین المللی دریاها، پس از خط مبدا کشورها در دریا که یک خط فرضی است که خشکی را از آب جدا می‌کند دارای چهار منطقه دریایی هستند.
وضعیت میدان گازی آرش در خلیج فارس بین ایران و کویت. در تعیین مرزی دریایی کویت با عربستان، دولت سعودی دارای سهم در این میدان شده است.آب‌های سرزمینی به طول ۱۲ مایل دریایی که عینا در حکم خاک کشور را دارد، منطقه مجاور یا منطقه نظارت که به طول ۱۲ مایل دریایی پس از آب‌های سرزمینی قرار دارد که در آن دولتهای ساحلی دارای حقوق محدودی به منظور اعمال قوانین گمرکی، مالی، بهداشتی و مهاجرتی هستند، منطقه انحصاری اقتصادی که دولت ساحلی به طول ۲۰۰ مایل دریایی از منطقه مجاور اجازه بهره‌برداری انحصاری از منابع آبی مثل ماهی‌گیری و منابع کف دریا مثل نفت و گاز را دارد و منطقه فلات قاره که پیچیدگی‌های حقوقی آن بیشتر است.

 میدان نفتی آرش، در بخشی از منطقه انحصاری اقتصادی ایران یعنی در محدوده ۲۰۰ مایل دریایی از منطقه نظارت یا ۲۲۴ مایلی از خط مبدا در خشکی قرار دارد.

از آنجا که میدان آرش وسیع و عرض خلیج فارس در آن قسمت کمتر است، بخشی از این میدان در منطقه انحصاری اقتصادی کویت قرار دارد که به آن الدوره می گویند. وضعیتی کم و بیش مشابه میدان گازی «پارس جنوبی» که میان ایران و قطر مشترک است و دولت آن کشور آن را میدان گازی «گنبد شمالی» می‌نامد.

بر اساس وضعیتی که پیش از انکار سهم ایران در میدان آرش وجود داشت، با محاسبه موقعیت میدان در منطقه انحصاری اقتصادی ایران و کویت، حدود ۴۰ درصد از این میدان در جغرافیایی قرار دارد که حق بهره‌برداری آن متعلق به ایران است.

پس از کشف میدان گازی آرش، ایران حق اکتشاف و بهره‌برداری در بخش خود را به شرکت نفت انگلیس و ایران سابق داد که بعدها نام آن به «بریتیش پترولیوم» تغییر کرد. کویت هم این امتیاز را به شرکت نفتی «رویال داچ شل» سپرد. دو کشور درباره بخش‌هایی از این میدان اختلاف نظر داشتند.

ایران تجهیزات حفاری از این میدان را حدود ۲۲ سال پیش به سمت آرش انتقال داد. اختلاف خفته میان دو کشور بالا گرفت و در جریان سفر امیر وقت کویت به تهران و دیدارش با «محمد خاتمی» رییس جمهور وقت، ایران با هدف رفع اختلاف از راه مذاکره، به بهره‌برداری خاتمه داد و در برابر کویت هم از همکاری با عربستان در این میدان دست کشید.

از آن زمان مذاکرات میان ایران و کویت برای تحدید حدود دریایی میان دو کشور و تعیین مرزهای آبی که سرشار از منابع نفت و گاز است آغاز شد، اما تاکنون به موفقیت نرسیده است.

کویت در این سال‌ها، همزمان در مذاکره با عربستان، حدود آب‌های مرزی خود را با دولت سعودی ترسیم و مرز دریایی خود را مشخص کرده است. در جریان این توافق در تعیین مرز آبی، بخشی از منطقه‌ای که میدان گازی آرش در آن قرار داشت، در این تقسیم به عربستان سعودی رسید. به این ترتیب شریک سومی در طول ۲ دهه اخیر به میدان گازی آرش اضافه شده است.

قطع رابطه ایران و عربستان سعودی به مدت ۷ سال که به دلیل حمله به سفارت آن کشور در تهران صورت گرفت، مواضع کویت و عربستان را در غیبت ایران، بر سر این میدان گازی نزدیک کرده است.
انکار سهم ایران در میدان گازی آرش برای اولین بار است که صورت می‌گیرد. این موضوع در بیانیه اجلاس پایانی وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس صادر شده که به میزبانی عربستان سعودی بوده. قطر و عمان دو کشور نزدیک به جمهوری اسلامی ایران هم این بیانیه را امضا کرده‌اند.کویت در ماه‌های اخیر از ایران  خواسته بود که مذاکره برای تعیین مرزهای آبی دوباره از سرگرفته شود و حتی تا چند ماه پیش هم از میدان گازی آرش یا الدوره، با عنوان میدان مشترک با ایران نام می‌برد، اما حالا در اقدامی تازه، ایران را فاقد حق در این میدان عنوان کرده و در بیانیه مشترکی که جز عربستان، چهار کشور دیگری عربی هم با امضای خود از آن پشتیبانی کردند، از ایران خواسته در مرزهای دریایی خود تجدیدنظر کند.

در فروردین ۱۴۰۱ که کویت و عربستان سعودی قراردادی برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند و باعث اعتراض ایران شد، وزیر خارجه کویت گفته بود این یک میدان سه‌جانبه بین کویت، عربستان و ایران است.

کویت و عربستان در ماه‌های اخیر دست به عملیات مشترک در این میدان زده‌اند و با تشکیل کنسرسیومی به نام «الخفجی» متشکل از شرکت نفت کویت و شرکت آرامکوی عربستان، تولید نفت و گاز در منطقه تقسیم شده را در غیاب ایران آغاز کرده‌اند.
امیر کویت و ولیعهد عربستان سعودی. دو کشور در زمانی که رابطه عربستان با ایران قطع بود، بر سر مرزهای دریایی خود و بهره‌برداری مشترک از میدان گازی آرش به توافق رسیدند.یادداشت تفاهم توسعه میدان نفتی آرش میان دولت کویت و سعودی، پاییز سال گذشته امضا شد که ایران و عربستان هنوز رابطه سیاسی با هم نداشتند.

اهمیت مالی این میدان وقتی روشن می‌شود که بدانیم کویت و عربستان انتظار دارند روزانه حدود ۱ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی به همراه ۸۴ هزار بشکه گاز مایع از این میدان تولید کنند.

برای درک دقیق‌تر این میزان می‌توان آن را با مقدار تولید ایران از میدان گازی پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی ایران مقایسه کرد که در حال حاضر تولید ایران از آن کمتر از ۷۰۰ میلیون متر مکعب تخمین زده می‌شود.

وضعیت فعالیت‌های ایران در میدان گازش آرش به اطلاع افکاری عمومی نمی‌رسد، اما «جواد اوجی» وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران گفته در صورت عدم تمایل به تفاهم و همکاری، ایران حقوق و منافع خود را در زمینه بهره‌برداری و اکتشاف از این میدان پیگیری خواهد کرد.
کویت و عربستان با تشکیل کنسرسیومی مشغول برداشت از میدان گازی آرش هستند. این برداشت بیش از تولید ایران از میدان گازی پارس جنوبی است که مهم‌ترین و بزرگترین میدان گازی ایران است.«حسین امیرعبداللهیان» البته اظهارنظری کرده که همزمان بی‌اطلاعی وزیر خارجه از موضوعات حقوقی و بین‌المللی را نشان می‌دهد و هم زنگ خطر دیگری درباره از دست رفتن ثروت ایرانیان و شهروندان آینده این کشور از جمله در میدان گازی آرش است. وقتی در جریان یک کنفرانس خبری از او درباره راه‌حل رفع اختلاف درباره این میدان پرسیده شد، او گفت که ایران و کویت درباره تعیین «خط مبدا» با هم مذاکره خواهند کرد.

خط مبدا ایران در خلیج فارس دهه ۱۳۵۰ تعیین و ترسیم شده و اصولا رفع اختلاف در میدان گازی آرش به خط مبدا ارتباط ندارد بلکه منوط به توافق بر سر مرز دریایی با کویت است که تکلیف میدان آرش یا آن‌طور که کویت و عربستان می گویند – الدوره - را روشن خواهد کرد.