خطبه «عقد آریایی»؛ جعلی تاریخی برای ابراز مخالفت و اعتراض به جمهوری اسلامی

ایندیپندنت فارسی، داریوش معمار:
اجرای نمادین رسم نوظهور «ازدواج ایرانی» و «عقد آریایی» این روزها از توجه جوانان ایران برخوردار شده است. حتی بازیگران سرشناس سینما و تلویزیون، مانند محمدرضا گلزار و بهرام رادان، نیز فیلم اجرای این خطبه را در جشن ازدواج خود منتشر کرده‌اند. اما خطبه این مراسم فاقد سابقه تاریخی در ایران، و فاقد اعتبار شرعی در مذاهب رسمی، از جمله مذهب زرتشتی است.

موبدان زرتشتی، شرعی و صحیح بودن متن خطبه عقد آریایی و اصل سابقه این مراسم را مطابق آیین گواه‌گیری زرتشتی، رد کرده‌اند. مهربان فیروزگری، از موبدان زرتشتی، در این ‌خصوص تاکید دارد: «این متن (خطبه آرایی) هیچ ربطی به زرتشتیان ندارد و کاملا با متن گواه‌گیری زرتشتیان متفاوت است.»


دلیل حساسیت ایجادشده به ‌رسم نوظهور ازدواج ایرانی، اصرار برگزارکنندگان و مبلغانش برای منسوب کردن آن به سابقه تاریخی فرهنگ ازدواج نزد مردم ایران است.

منتقدان رسم ازدواج آریایی، آن را فاقد اسناد معتبر تاریخی و بی‌ارتباط با آیین‌ باستانی و شرعی عقد و ازدواج در ایران می‌دانند. تاریخدانان نیز مخالف صحت این خطبه و شکل این مراسم‌اند. به گفته این افراد، دست‌کم در متون به‌جامانده از نیاکان ایرانی، متنی با عنوان خطبه عقد آریایی و چنین مراسمی، سندیت ندارد.

آنچه امروز با نام خطبه «عقد آریایی» خوانده می‌شود، ظاهرا نثری نوشته فریدون مشیری است که در ۱۳۷۴ در کتاب «همنوایی با باران» منتشر شده و شاعر، آن را به درخواست دوستی به‌ منزله پیمان‌نامه ازدواج نوشته است. از این نظر، استفاده از این متن در حکم خطبه گواه‌گیری، در تناقض با سنت گواه‌گیری در اندرزنامه‌ها و اوستا است.

محمد طلایی، از نخستین سردفترانی که این متن را زمان جاری کردن خطبه عقد خوانده، ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با انصاف‌نیوز اشاره کرده است: «چیزی که تحت عنوان عقد آریایی اجرا می‌شود، یک پیمان‌نامه عارفانه برگرفته از شعر فریدون مشیری است که من بعد از جاری‌ساختن خطبه عقد انجام می‌دهم و به نام عقد آریایی مشهور شد، درحالیکه ما چیزی به نام عقد آریایی نداریم.»

بر اساس اندرزنامه‌ها و نیایش‌های ثبت‌شده در متون زرتشتی، آنچه با عنوان خطبه عقد می‌شناسیم، در دین زرتشت به «گواه‌گیری» مشهور است که بخشی از آیین «پیوکانی» یا همان ازدواج است.

همانند دیگر ادیان، در دین زرتشتی نیز ازدواج از ارکانی است که به جوانان توصیه‌ می‌شود. در وندیداد آمده است که زرتشت از اهورامزدا پرسید: «ای خداوند، چه جایی در این جهان بهترین است؟ اهورامزدا پاسخ داد: آنجا که مرد دیندار خانه و کانونی می‌سازد که در آن آتش، گله، زن، فرزندان، پیروان و یاران خوب گرد هم آیند.»

به همین دلیل، ازدواج در تمامی متون تاریخی ایران، سنتی توصیه‌شده است و نهاد خانواده دارای مهم‌ترین جایگاه در جامعه ایران است.  اگر آیین ازدواج را در دین زرتشت، قدیمی‌ترین آیین شناخته‌شده برای آغاز زندگی مشترک در تاریخ ایران بدانیم، اجرای مراسم «گواه‌گیری» تنها در اختیار موبدان است.

این موضوع دلیل دیگری برای بی‌ارتباط بودن «عقد آریایی» با آیین ازدواج در دین زرتشت است. برخلاف تاکید دین زرتشت، در آنچه «عقد آریایی» می‌خوانند، هر فردی امکان اجرای مراسم را دارد.

متن آهنگین چندجمله‌ای «عقد آریایی» نیز شباهتی به متن رسمی مراسم گواه‌گیری ندارد. متنی که زرتشتیان در حکم اندرزنامه و اوستای گواه‌گیری می‌شناسند، تفاوت آشکاری با متن موسوم به خطبه «عقد آریایی» دارد.

موبد کورش نیکنام، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ ایران باستان، در وبگاه خود نسخه شنیداری اندرزنامه گواه‌گیری را قرار داده است که می‌توان با رجوع به آن متوجه تفاوت گواه‌گیری با متن مشهور به «عقد آریایی» شد.

متن اصلی گواه‌گیری در مراسم ازدواج زرتشتی، برخلاف «عقد آریایی»، طولانی است و با «اورمزد بخشاینده، بخشایشگر مهربان» آغاز می‌شود.

موبد زرتشتی در ادامه این خطبه چنین می‌گوید: «در خجسته آیین زناشویی که به روش دین وَه مازدیسنی به گاه فرخ‌سال [اعلام سال] در فرخ‌روز [اعلام روز] از ماه [اعلام ماه] مازدیسنی در اینجا برپاست، به خشنودی دادار امزد رایومند و خردمند و به یاری امشاسپندان پیروزگر به شادی و فرحی اشوزرتشت اسپنتمان به همراهی مهر و سروش و رشن راست و به گواهی نیکان باشنده در این جشن باشکوه، من که موبد [اعلام نام موبد] هستم، از شما بهدین، دخت بهدینان، می‌پرسم که بهدین، پور بهدینان، را به داد و آیین دین وَه مازدیسنی به هم‌تنی و هم‌روانی به همسری خود می‌پذیرید؟»

در این خطبه، نام عروس و داماد و پدران آن‌ها باید برده شود و بعد از شنیدن «بله» از عروس، که پس از سه یا هفت بار تکرار پرسش، بیان می‌شود، موبد می‌گوید: «خجسته و پیروز باد.»

سپس موبد همین پرسش را از داماد می‌پرسد و پس از شنیدن موافقت او، بار دیگر می‌گوید: «خجسته و پیروز باد.»

در مرحله بعد، موبد با خواندن متن زیر، به شکل رسمی پیوند میان عروس و داماد را اعلام می‌کند:

«به خجستگی و فرخندگی، من و هماوهان باشنده در این جشن از اهورامزدای دانا و توانا آرزومندیم که به این پیوند زناشویی پویایی، پایندگی، مهر و شادکامی همراه با افزونی فرزندان نامور و خواست فراوان شادی‌آور، دیر زیوشنی و سرانجام نیک ارزانی بدارد.»

مراسم عقد زرتشتی در ادامه با خواندن اندرزهایی از زبان موبد به پایان می‌رسد.

اگر خطبه «عقد آریایی» را مراسمی نه در عقد، که در جشن ازدواج و آیین‌های آن هم فرض کنیم، باز نمی‌توانیم برایش سندی بیاوریم. زیرا در مراسم جشن ازدواج در هر نقطه از ایران رسمی و روشی وجود دارد که بسته به فرهنگ، آیین و جغرافیا، ممکن است با نقاط دیگر متفاوت باشد.

حمیدرضا صفاکیش، استاد تاریخ دانشگاه تهران، با رد وجود سندی در اثبات «عقد آریایی»، می‌گوید: «در اسناد به‌جامانده، متنی معادل آنچه امروز عقد آریایی نامیده می‌شود، موجود نیست و من تاکنون با سند معتبری در این زمینه از ایران باستان در دوره‌های مختلف (مادها، هخامنشیان، ساسانیان و…) که وجود این متن را در آن زمان نشان دهد، برخورد نکرده‌ام.»

باید در نظر داشت که مجموعه آیین‌های ازدواج پس از اسلام، تشابه زیادی به آیین‌های تاریخ باستان ایران دارد و جز خطبه عقدی که به زبان عربی (طبق اصول شرعی اسلامی) خوانده می‌شود، باقی آیین‌ها، همه در فرهنگ پیشینیان ما و اقوام مختلف سند معتبر دارند.

مراسم خواستگاری، نامزدی، گواه‌گیری (عقد)، سور (عروسی)، پاتختی، پاانداز (پاگشا) و دیگر رسومی که در مناطق مختلف ایران به شکل‌های منحصر‌به‌فرد و متنوع انجام می‌شوند، در شمایل کلی دارای عناصر مشترک تاریخی‌اند.

اما به نظر می‌رسد که مهم‌ترین دلیل تمایل جوانان به انجام «عقد آریایی» و مراسم‌های نوظهوری مانند آن، تلاش حکومت جمهوری اسلامی برای ترویج باورهایی است که باتکیه ‌بر اجبار شرعی، تلاش دارند سبک زندگی افراد را مشخص کند. در این باورها، همه اختیار اشخاص به اشکال مختلف در ایران منع و سرکوب شده و همین موضوع، به ستیز جوانان با آیین‌ و آداب شرعی و دینی دامن زده است.

از سوی دیگر، تلاش حکومت اسلامی برای بریدن ارتباط نسل‌های جوانان باه ویت ایرانی پیش از انقلاب ۵۷ و ارجح دانستن اسلام بر ایرانی بودن، که در سخنان رهبران جمهوری اسلامی بارها تکرار شده، به افزایش تمایل جوانان به نزدیکی با ریشه‌های هویت ایرانی انجامیده است. این شرایط، فرصتی برای سودجویان پدید آورده است تا با تحریف تاریخ و اتصال رسوم نوپدید به پیشینیان آریایی، جوانان خسته از سرکوب مبتنی بر فقه سیاسی حکومت را جذب کنند.

از دیگر عواملی که جوانان را بیش از پیش به اجرای مراسم‌هایی از نوع »عقد آریایی» علاقه‌مند کرده، ممنوع شدن آن به دستور حکومت است. این موضوع باعث شده است که برخی از جوانان با وجود آگاهی از فقدان سندیت تاریخی این رسم نوپدید، اجرای آن‌ را در مراسم ازدواج، نوعی اعتراض به سرکوب عقیدتی در ایران تلقی کنند.

تالارهای ازدواج نیز اذعان دارند که آنچه موجب اشتیاق جوانان به این رسم شده، نه باورهای مذهبی، که بیشتر دلبستگی به احیای نشانه‌هایی است که به گمان آن‌ها، ریشه در تاریخ این سرزمین و نیاکان آریایی‌شان دارد. در صفحه تبلیغ «عقد آریایی» تالارهای ازدواج، بر فقدان ارزش تاریخی و قانونی این رسم تاکید شده است، اما به گفته مالکان تالارها، زوج‌های جوان هنگام سفارش جزئیات مراسم، بر وجود و نمود عناصر ملی و ایرانی و تاریخی اصرار دارند.

برخی از زوج‌هایی نیز که این مراسم را اجرا کرده‌اند، معتقدند که این سنت نوظهور به زیباتر شدن تصاویر مراسم عروسی آن‌ها می‌افزاید؛ نکته‌ای که شاید بتوان آن را ادامه تجملات روزافزونی دانست که مراسم ازدواج جوانان را از جشن‌های قدیمی ایرانیان، به نمایش‌هایی پرزرق‌و‌برقی بدل کرده است که هر روز نیز به حواشی آن‌ها افزوده می‌شود.

حکومت نیز کوشیده است برای مقابله با رواج تمایلات ملی و میهنی، از طریق رسانه‌های خود، پدیده‌های نوظهوری همچون «ازدواج در کنار مزار کشته‌شدگان جنگ» را تبلیغ کند؛ تلاشی که مراسم ازدواج را به عرصه‌ای برای اعلام گرایش‌های سیاسی بدل کرده است.

در این میان، نفع اصلی برای سودجویانی است که با بهره‌‌گیری از علاقه جوانان به فرهنگ کهن این سرزمین، متن‌ها و رسومی جعلی را به نام مراسم باستانی و سنت‌های ثبت‌شده در تاریخ و فرهنگ ایران تبلیغ می‌کنند.

نمونه‌وار، در گزارش روزنامه همشهری از مراسم ازدواج در ایران و رسوم نوظهور آن، یکی از مدیران تالارهای ازدواج به مراسم «گلریزان آریایی» اشاره کرده است که به ادعای او، به شیوه ایرانیان باستان انجام می‌شود، درحالیکه طبق متون تاریخی در دسترس و بر اساس رسوم زرتشتیان، چنین مراسمی سابقه ندارد.

یکی دیگر از برگزارکنندگان مراسم ازدواج نیز در این گزارش می‌گوید که او ضامن ارائه سند تاریخی در مورد چنین برنامه‌هایی نیست و فقط مسئولیت اجرای زیبای آن را می‌پذیرد.

برخی خانواده‌ها حالا می‌گویند که با وجود تذکر اینکه اجرای «عقد آرایی» هیچ تشابهی با سنت گواه‌گیری در میان زرتشتیان و آیین‌های ایران باستان ندارد، زوج‌های جوان اصرار دارند که این مراسم را حتما اجرا کنند.

به نظر می‌آید که یکی از عوامل گسترش این مراسم، اصرار حکومت بر دخالت در جزئیات زندگی افراد است که نتیجه آن، افزایش لجاجت نسل جوان برای انتخاب سبک زندگی خود و مقابله با این فشارها شده است.
رأی دهید
دیدگاه خوانندگان
۸۱
گفتگوگر - پیتزبورگ، ایالات متحده امریکا

عقد شرعی!؟ این مزخرف را از کجای خودتان در آورده اید!؟ دو نفر تصمیم دارند مشترکا یک زندگی جدید را آغاز کنند و به دلایل حقوقی بهتر است ان را در جائی ثبت کنند. دیگر چرا پایه گذاری اسلامی و یا زرتشتی میکنید؟ گیرم این عقد نامه ی ملی اصلا هیچگونه سابقه ای هم در ایران باستان ندارد. هر کار خوبی را میشود از همین لحظه آغاز کرد.
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۵:۳۴
۴۲
paksan - ایران، ایران
این مطلب کاملا چرت هستش و نویسنده قطعا دشمن ایران و ایرانی هستش. گیرم عقد آریایی یا ایرانی اصلا وجود نداشته ولی خدایش معنای عقد عربی و اسلامی توهین به جایگاه انسانی نیست؟ اصلا کی گفته اون جملات عقد شرعی و چیزی هستش که مورد مثلا تایید خداست و خدا با اون کلمات فقط دو نفر رو محرم میکنه؟ چرا اراجیف می بافید؟ حالا ما در کشور اسلامی به دنیا آمدیم و سالها با اون اراجیف عقد میکردیم ولی 6 میلیارد انسان در سراسر دنیا مگر با این جملات عربی توهین آمیز عقد میکنند ؟ ازدواج یک پیمان اجتماعی هستش و به کسی هم ربطی نداره که سر مراسم عقد باستانی عمل بشه یا عربی؟ مشخصه نویسنده این مطلب دشمنی با ایران و ایرانی داره وگرنه خیلی روشنه استفاده از این جملات زیبا و سراسر احترام بجای اون جملات عربی بی ریشه و توهین کننده به زن و مرد سرآغاز یک زندگی سالم و درست خواهد بود. زندگی که با بردگی جنسی شروع بشه آخرشم مشخصه.
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۵:۴۱
۴۲
paksan - ایران، ایران
«در خجسته آیین زناشویی که به روش دین وَه مازدیسنی به گاه فرخ‌سال [اعلام سال] در فرخ‌روز [اعلام روز] از ماه [اعلام ماه] مازدیسنی در اینجا برپاست، به خشنودی دادار امزد رایومند و خردمند و به یاری امشاسپندان پیروزگر به شادی و فرحی اشوزرتشت اسپنتمان به همراهی مهر و سروش و رشن راست و به گواهی نیکان باشنده در این جشن باشکوه، من که موبد [اعلام نام موبد] هستم، از شما بهدین، دخت بهدینان، می‌پرسم که بهدین، پور بهدینان، را به داد و آیین دین وَه مازدیسنی به هم‌تنی و هم‌روانی به همسری خود می‌پذیرید؟» بعد از شنیدن «بله» از عروس، و سپس داماد که پس از سه یا هفت بار تکرار پرسش، بیان می‌شود، موبد می‌گوید: «خجسته و پیروز باد.» . «به خجستگی و فرخندگی، من و هماوهان باشنده در این جشن از اهورامزدای دانا و توانا آرزومندیم که به این پیوند زناشویی پویایی، پایندگی، مهر و شادکامی همراه با افزونی فرزندان نامور و خواست فراوان شادی‌آور، دیر زیوشنی و سرانجام نیک ارزانی بدارد.»
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۵:۴۷
۳۶
Munchen - مونیخ، آلمان

هر چیزی بتونه شر این دین اهریمنی اسلام رو از فکر مردم و جامعه ایران پاک کنه مثبته و‌نجات بخشه.
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۶:۵۱
۶۰
اسرار زرسالاران - مونیخ ، آلمان

ملتی که زبان دینیش عربی ،نسخه دکترش به لاتین، زبان خارجیش انگلیسی و فرانسوی. زبان فارسی اش سالاد مخلوط ،۲۸ حروف الفبایش عربی و با ۴ حروف فارسی (گچ پژ)مدعی مهد ادبیات و فرهنگ جهان هم هست. مرجع بزرگترین لعتنامه اش که توسط تیم دهخدا جمع آوری وتألیف گشته ازمنابع موجود در کتابخانه قلعه دزک میباشد و اکثر مطلق منابع که در فرهنگنامه دهخدا ذکر شده اند نامشان عربی وریشه و مترادف لغت ها .. به عربی وفارسی قدیم که ۸۰ الی ۹۰ درصد ریشه انها هم لغات عربی اند.خطوط جعلی میخی راهم ساختگی ترجمه و تاریخ جعلی باستان میسازندو خطوط اصلی میخی قابل ترجمه نیستند چون گویششان از بین رفته! حال گرفتاری درک مشترک زبان فارسی، وجود گویشهای قومی زنده ومتنوع و با سنت،عدم درک وتفهیم جمعی،عدم تفکرعمومی منطقی واصولی، قضاوت های احساسی و کیلوئی ...کم داشتیم زبان های من درآوردی و اجق وجق باستانی هم اضافه و مد شده.زندگی ما مثل آش شله فلمکارمیمونه. حتی محققین هندی خود به حعلی و ساختگی بودن سانسگریت پی برده اند. وسلامت باشید . ًدرضمن ما لغت نامه فارسی نداریم . دهخدا این لغت نامه را درکتاب خانه قدیمی هست بنام قلعه دزک دراین ق
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۹:۰۴
۶۰
اسرار زرسالاران - مونیخ ، آلمان

قدیمی هست بنام قلعه دزک دراین قلعه، کتابخانه‌ای از کتب قدیم وجود داشته‌است. علی اکبر دهخدا که در چهارمحال و بختیاری زندگی می کرد، از این کتابخانه استفاده کرد و تألیف امثال و حکم و لغتنامه خود را با استفاده از منابع موجود در قلعه دزک، آغاز نمود. این قلعه در حال حاضر در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌باشد، که یکی از نقاط گردشگردی استان چهارمحال و بختیاری، محسوب می‌گرددً
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۹:۰۴
۹۳
جنابِ سروان - مونرآل، کانادا

اون رضاقلدربود که تو بوق اریایی بودن ایرونیها میدمید که باادولف هیتلر همداستانی کنه جالب اینه اینهمه برای هیتلرخودشیرینی کرد ولی هدیه هیتلر به رضاقلدرخدانیامرز عکس خودش دریک قاب عکس بودهاهاهاخدایه همچین ادمایی رورو گرده ملت سوار کرده بود هاها خدا نیامرزدت کبلایی رضاهاها
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۹:۱۳
۸۱
گفتگوگر - پیتزبورگ، ایالات متحده امریکا
متشکرم عزیزم. چه خوب بود لغات آن عقد نامه ی عربی را هم می اوردی تا هموطنان ولایت پناه ان اراجیف فروش و خفت زن را می خواندند و شاید اندکی به شعور خودشان فشار وارد میکردند و فتیله ی عشق به اسلام را هم پائین میکشیدند. جالب است که این ادمیان دو وجهی شیعه هستند و مسلمانان واقعی یعنی اهل سنت به درستی این ها را کافر می بینند. جالب تر اینکه رهبر شیعیان جهان خودش سنی بود!
‌سه شنبه ۰۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۲۰:۲۴
نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.