چرا وجود اورانیوم ۸۴ درصدی حتی در ابعاد میکروسکوپی خطرناک است؟

ایران وایر - فرامرز داور:  پس از آن که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از یافت شدن آثار اورانیوم غنی شده با خلوص ۸۴ درصدی در تاسیسات اتمی «فردو» خبر دادند، جمهوری اسلامی ایران احتمال رسوب این میزان اورانیوم غنی شده در خروجی برخی از ماشین‌های غنی‌سازی را تایید اما اعلام کرد که قصدی برای غنی‌سازی ۸۴ درصدی نداشته و این میزان غنی‌سازی، اتفاقی بوده است.

***

«محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران گفته است که ذرات اورانیوم ۸۴ درصد غنی شده به انداز میکروسکوپی است و از آژانس انتقاد کرده که مطرح کردن این میزان غنی‌سازی، جوسازی و سیاسی‌کاری است. برخلاف آن‌چه مقام جمهوری اسلامی ایران می‌گوید، همین میزان غنی‌سازی هم می‌تواند علامت خطرناکی باشد از آن‌چه در ایران می‌گذرد و آژانس به طور کامل از ابعاد آن آگاهی ندارد.

بازرسان آژانس که متوجه آثار این میزان اورانیوم غنی شده در فردو شده‌اند، آن را در یکی از بازدیدهای سرزده خود کشف کرده‌اند.

این نوع مطلع شدن به معنی آن است که آثار غنی‌سازی ۸۴ درصدی در فاصله بازدید بازرسان آژانس رخ داده و طی این مدت جمهوری اسلامی ایران بالقوه می‌توانسته است فرصت کافی برای خارج کردن میزان بیشتری از اورانیوم ۸۴ درصدی از مرکز اتمی فردو داشته باشد.

به معنای دیگر، این احتمال وجود دارد که پیش از اطلاع یافتن بازرسان، ایران میزان بیشتری از ذرات میکروسکوپی، اورانیوم ۸۴ درصدی غنی و آن را در جایی دور از نظارت ذخیره کرده باشد.

میزان احتمالی ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص ۸۴ درصدی احتمالا نمی‌تواند به میزان «موثر»، یعنی مقداری که آژانس آن را برای تولید سلاح کافی می‌داند، بوده باشد اما ظریفت این دست کارها را در ساختار تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد.

جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات خود با مدیران آژانس باید این نهاد را قانع کند که اولا از روی قصد و منظور دست به غنی‌سازی اورانیوم نزده و دوما نشان دهد که غنی‌سازی ۸۴ درصدی محدود به همان ذرات میکروسکوپی است که بازرسان در نزدیکی خروجی مجموعه‌ای از ماشین‌های غنی‌سازی در فردو یافته‌اند.

اما حتی اگر قصدی برای این میزان شفافیت در برابر آژانس وجود داشته باشد، تایید آن کار راحتی برای بازرسان آژانس نیست، به دلیل این که آژانس در مجموع نظارت بسیار محدودی بر برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران دارد.

نظارت بازرسان آژانس بر ایران اساسا بر سه شیوه استوار بوده است: اول، اجرای قراردادهای پادمانی با آژانس که بر اساس «پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی» بسته شده است و ایران تعهد دارد تا با پرهیز از انحراف به سوی ساخت سلاح اتمی، به بازرسان اجازه دهد مطابق مقررات، تاسیسات اتمی این کشور را نظارت کنند.

دوم، مقررات اجرای پروتکل الحاقی که به بازرسان اجازه بازرسی‌های سر زده، گسترده‌تر و حتی دسترسی به تاسیسات غیراتمی می‌داد تا اطمینان پیدا کنند ایران در جایی که آن را مرکزی غیراتمی اعلام کرده و خارج از نظارت مستمر آژانس است، فعالیت پنهانی اتمی ندارد.

سومین شکل نظارتی هم مقررات ناشی از اجرای توافق اتمی «برجام» بود که سطح نظارت‌های آژانس بر برنامه اتمی ایران را در بالاترین حد در میان کشورهای جهان قرار داده بود.

با خروج امریکا از توافق برجام و ناسازگاری‌های جمهوری اسلامی ایران برای بهبود وضعیت در دوره ریاست جمهوری «جو بایدن»، نه تنها اجرای برجام کنار گذاشته شده و ایران اعلام کرده است پروتکل الحاقی را هم اجرا نمی‌کند بلکه حتی اجرای توافق‌های دوجانبه ایران و آژانس هم به درستی انجام نمی‌شود. اکنون جمهوری اسلامی ایران نزدیک سه سال است که باید به آژانس توضیح فنی و معتبر بدهد که چرا در سه مرکز اعلام نشده به عنوان تاسیسات اتمی، آثار ذرات اتم کشف شده است.

جمهوری اسلامی ایران با خودداری از دادن پاسخ‌های فنی به آژانس، تاکنون سه قطع‌نامه از شورای حکام آژانس دریافت کرده است و احتمال صدور قطع‌نامه‌های دیگر در این زمینه هم وجود دارد.

مدیرکل آژانس می‌گوید بازرسان این نهاد در برابر اطلاع از آن‌چه در ایران می‌گذرد، در یک «سیاه‌چاله» هستند؛ یعنی نمی‌توانند فعالیت‌های اتمی ایران را به طور مستمر و کامل زیر نظر داشته باشند و اطلاعات مربوط به آن را به یک‌دیگر پیوند دهند.

ناتوانی از نظارت بر بخش‌های مختلف اتمی ایران، وضعیت بغرنجی برای بازرسان به وجود آورده است. این فهرست نشان می‌دهد که بازرسان در ایران بر چه بخش‌هایی نظارت ندارند و چرا مدیرکل آژانس از این وضعیت به عنوان سیاه‌چاله نام می‌برد:

-نظارت یا راستی‌آزمایی تولید و موجودی آب سنگین ایران

-بررسی سلول‌های محافظت شده بر اساس توافق برجام

-نظارت و بررسی بر تمام سانتریفیوژهایی که بر اساس توافق برجام باید در انبار نگه‌داری یا با سانتریفیوژهای آسیب دیده جایگزین می‌شده است

-نظارت و درخواست بازرسی و بازدید روزانه از تاسیسات اتمی نطنز و تاسیسات اتمی فردو

-بررسی این که آیا ایران آزمایش‌های مکانیکی سانتریفیوژها را مطابق برجام انجام داده است یا نه

-نظارت و راستی‌آزمایی بر تولید روتور سانتریفیوژها که اصلی‌ترین قسمت ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم است

-نظارت و بررسی این که آیا روتورها و دیگر قطعات مورد استفاده در ماشین‌های غنی‌سازی از الیاف کربن ساخته شده‌اند یا نه

بازرسان آژانس به غیر از موارد گفته شده در بالا، اطلاع دقیقی از میزان غنی‌سازی اورانیوم و ذخایر این کشور ندارند و آن‌چه در گزارش‌های فصلی مدیرکل به شورای حکام اطلاع داده می‌شود، صرفا «تخمین» است.

برای همین است که اطلاع دقیق از آن‌چه که موجب غنی‌سازی ۸۴ درصدی شده، بسیار حیاتی است و بازرسان را نگران کرده که آیا جمهوری اسلامی ایران دست به اقدامی در این زمینه زده یا در حال آزمایش کردن توانایی بازرسان و واکنش‌های بین‌المللی به آن است یا صرفا یک تصادف بوده است.

به همین دلیل آن‌چه موجب نگرانی درباره اورانیوم ۸۴ درصد غنی‌سازی شده، با توجیه محمد اسلامی و این که به اندازه ذره میکروسکوپی است، قابل رفع شدن نیست و بازرسان باید بفهمند که این ذره نشانه‌ای از یک ذخیره‌سازی بزرگ‌تر است یا نه.