دادگاه کیوان امام؛ خلاهای قانونی و رنج مضاعف شاکیان پرونده

ایران وایر - رقیه رضایی: اولین جلسه دادگاه رسیدگی به اتهام «کیوان امام‌وردی»، دانشجوی سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و فردی که از سوی ده‌ها زن متهم به تجاوز شده است، به زودی برگزار خواهد شد. روز ۳۱شهریور۱۴۰۰، «شیما قوشه»، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان که در پرونده کیوان امام، وکالت پنج نفر از شاکیان را برعهده دارد، با اعلام این خبر در صفحه توییتر خود نوشت: «یکشنبه آینده ۴مهر، جلسه رسیدگی به اتهام کیوان امام‌وردی در شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب تهران برگزار خواهد شد. این پرونده هرچند از عنوان اتهامی اولیه کمی فاصله گرفته و عنوان دیگری به وی تفهیم شده است، اما به‌نظر می‌رسد اولین پرونده‌ای است که بعد شروع me too ایرانی تشکیل شده و رسیدگی می‌شود.»
 
نتیجه دادگاه روز یکشنبه و روزهای بعد از آن هر چه که باشد، زنان شاکی در این پرونده، بابت این تغییر در اتهام تفهیم شده به کیوان امام‌وردی، فشار اجتماعی بسیاری را تجربه کرده‌اند. در این گزارش، ایران‌وایر در گفت‌وگو با یکی از شاکیان پرونده کیوان امام، «مهرانگیز کار»، حقوق‌دان و فعال حقوق بشر، «لیلا علی‌کرمی»، وکیل و فعال حقوق زنان و یکی از دوستان سابق کیوان امام گفت‌وگو کرده است.
 
***
 
رسانه‌ها اغلب یک تصویر از «کیوان امام‌وردی» منتشر کرده‌اند که در آن ته‌ریش مرتبی دارد، پیراهن چهارخانه پوشیده و یک شال زرشکی دور گردنش انداخته است. اما در پس این تصویر، شهادت زنانی قرار گرفته که از سوی او مورد تجاوز قرار گرفته‌اند. کیوان امام آن‌ها را به منزلش دعوت کرده، در نوشیدنی آنان داروی بیهوشی ریخته و به آن‌ها تجاوز کرده است.
 
به گفته بسیاری از کسانی که او را از نزدیک می‌شناسند، او در همه برنامه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و سیاسی حضور فعال داشته است.
 
آن‌گونه که «نیلوفر حمسی»، فارغ‌التحصیل رشته تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و از دوستان سابق کیوان امام می‌گوید، او «همه‌جا» بوده و در کنار دوستان مرد بی‌شمار، با زنان بسیاری هم روابط اجتماعی دوستانه داشته است.
 
حمسی در همین باره به ایران‌وایر می‌گوید: «من متوجه شده بودم که کیوان انگار دوست داشت که یک یار یا پارتنر داشته باشد. لااقل در آن زمانی که با او دوست بودم، هیچ دوست دختری نداشت و همه دوست معمولی‌اش بودند. فکر می‌کنم علی‌رغم این‌که دوست معمولی دختر خیلی داشت، از این موضوع هم خیلی ناراحت بود که هیچ‌کس رویش حساب نمی‌کند که به عنوان دوست پسر یا پارتنر با او باشد.»
 
حمسی بر این‌که این موضوع برداشت شخصی اوست، تاکید کرده و می‌‌افزاید: «من تلاش‌هایی از سمت او دیده بودم برای نزدیکی به بعضی از دخترها که به در بسته می‌خورد که البته مثل اغلب مردان در یک سیستم مردسالار، خودش آن را حاشا می‌کرد.»
 
با این حال کیوان امام، پاییز سال گذشته درست چند روز بعد از آن‌که در جلسات بازپرسی متنی را که در لزوم حمایت از حقوق زنان نوشته بود، خواند؛ از زندانیان سیاسی مردی که هم‌بند او بودند کتک خورد؛ چون با افتخار از تجاوزهای خود در بند تعریف کرده بود. 
 
او حالا قرار است در شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب تهران بابت اتهام «افساد فی‌الارض» و نه تجاوز به زنانی که او را در فضای عمومی می‌شناختند، محاکمه شود؛ اتهامی که اگر اثبات شود مطابق قانون مجازات اسلامی، حکم آن اعدام است.
 
«فتانه»، زن جوانی که در مردادماه ۱۳۹۷ به دعوت کیوان امام، راهی خانه او شده و بعد از نوشیدن یک لیوان نوشیدنی بیهوش شده و صبح روز بعد خود را برهنه روی تخت او یافته، به ایران‌وایر می‌گوید: «مشکل اصلی ما این است که در این قانون، مجازات جوری پیش می‌رود که به احقاق حقوق ما توجهی نمی‌شود و برای ما دادخواهی به‌دنبال نخواهد داشت.»
 
او ادامه می‌دهد: «احتمالا کیوان امام یا اعدام می‌شود که من شخصا کاملا با اعدام او مخالفم و این یک رنج مضاعف را روی دوش من می‌گذارد، یا حبس کوتاهی در حد چهار یا پنج سال خواهد گرفت که این هم بسیار ناراحت‌کننده است و در حد اعدام برای من فاجعه‌بار است.»
 
او که خود فعال برابری جنسیتی نیز هست، با اشاره به خطر انتقام‌جویی توسط کیوان امام‌وردی از او و سایر شاکیان این پرونده می‌گوید: «اگر کیوان امام زود بیرون بیاید، این‌که با ما چه کاری خواهد کرد و دوباره چقدر آسیب به جامعه خواهد زد، برای من نگران‌کننده است.»
 
حکم اعدام غیر‌انسانی و ناکارآمد است آن‌گونه که «مهرانگیز کار»، حقوق‌دان برجسته ایرانی ساکن واشنگتن دی‌سی در آمریکا می‌گوید، با این‌که کیوان امام، «عدالت را به‌شدت زیر پا گذاشته، مخدوش کرده و به دختران و زنانی که شاکی او هستند، به شدت ظلم کرده است، مجبوریم نگاهی انسانی، انسان‌ساز و مدرن به موضوع داشته باشیم و فکر کنیم که حالا اعدام این شخص چه کمکی می‌کند که در جامعه نظیر او به وجود نیاید.»
 
او همچنین به ایران‌وایر می‌گوید: «اعدام هیچ‌وقت عادلانه نیست و از نگاه جرم‌شناسی هم که به آن نگاه کنیم، جلوی تکرار جرم را در دیگران نمی‌گیرد. این را در همه جرایم، از جمله قتل، مواد مخدر و جرایم جنسی مشاهده کرده‌ایم.»
 
مهرانگیز کار به شرایط اجتماعی و فرهنگی زن‌ستیزانه در جامعه ایران و نقش حاکمان در ایجاد این شرایط اشاره کرده و می‌گوید: «من معتقدم که نقصان‌ها و کاستی‌های اجتماعی، فرهنگی و قانونی در ایران باعث شده که این مرد بتواند این‌قدر طولانی به کارهای سخیف خود ادامه دهد.»
 
به باور خانم کار، «فضای اجتماعی و فرهنگی چنان تنگ است که باعث شده اولین کسی که مورد تجاوز قرار گرفته، از ترس خانواده، دانشکده یا دادگاه سکوت کند و نفرات بعدی هم به‌همین ترتیب، تا این مرد تبدیل به یک متجاوز سریالی شده است.»
 
از نظر این حقوق‌دان با سابقه، در پرونده کیوان امام‌وردی، «ضعف قوانین ناظر بر تجاوز و تعرض جنسی است که آن را زیر مجموعه فساد فی‌الارض می‌برد و مجازات مرگ، حتی به صورت‌های بسیار خشنی مانند قطع دست و پا و به‌صلیب کشیدن را تعیین می‌کند.»
 
خانم کار همچنین معتقد است که این نوع مجازات‌ها، علاوه بر این‌که کارساز و بازدارنده نیستند، ترویج خشونت در جامعه نیز هستند و بر اساس معاهده‌های بین‌المللی حقوق‌بشری، اساسا قتل یک انسان به دست حکومت، روا نیست.
 
«لیلا علی‌کرمی»، فعال حقوق زنان و وکیل حقوق‌بشری ساکن لندن در انگلستان نیز نقص جدی قوانین مربوط به تجاوز در ایران را تایید کرده و می‌‌گوید: «شاید اگر تجاوز در قانون تعریف شده و مجازات مناسب داشت، اگر به زنان ما گفته شده بود که از افشای تجاوز نترسند و اگر مجریان قانون و قوه قضا با این امر با جدیت برخورد می‌کردند، پرونده کیوان امام با یک مورد تجاوز رسیدگی می‌شد و الان نه تعداد بازماندگان تجاوز این قدر زیاد بود و نه پرونده کیوان امام اینقدر سنگین.»
 
علی‌کرمی همچنین به ضرورت تاکید بر اصلاح قوانین در ایران اشاره کرده و می‌گوید: «جدای از آنکه که نتیجه این پرونده چه باشد، باید در پی اصلاح قانون بود که حقوق متهم و آزار‌دیده هر دو تضمین شود. چنانچه در خصوص تعریف درست آزار و اذیت جنسی و تجاوز، نحوه رسیدگی و سایر موارد مرتبط به این امر اطلاع رسانی درست نشود، بدون شک افراد درگیر در این مساله به طور خاص و جامعه در کل آسیب‌های جدی خواهند دید.»
 
هنوز هم ممکن است کیوان امام حکم اعدام نگیرد «لیلا علی‌کرمی»، نیز بر این باور است که احتمال تبرئه کیوان امام‌وردی از اتهام افساد فی‌‌الارض و توبه توسط او وجود دارد و او احتمالا می‌تواند از مجازات اعدام جان به در ببرد.
 
او در همین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «هنوز هم راه فراری برای متهم از مجازات سنگین اعدام وجود دارد. ممکن است دادگاه دلایل را کافی ندانسته و جرم افساد فی الارض را احراز نکند. از سوی دیگر در قانون مجازات مساله توبه پیش‌بینی شده که تحت شرایطی ممکن است شامل حال متهم شده و او را از اعدام برهاند.»
 
از نظر «مهرانگیز کار» نیز احتمال تبرئه کیوان امام از هر دو اتهام افساد فی‌الارض که در دادگاه پیش رو بررسی خواهد شد و یک اتهام دیگر او که تجاوز به‌عنف است و در دادگاه دیگری بررسی خواهد شد، وجود دارد.
 
او در این زمینه معتقد است: «با این‌که احتمال تبرئه کیوان امام‌وردی از اتهام افساد فی‌الارض بسیار کم است، ولی این امکان وجود دارد. چنانچه حکم اعدام برای او صادر نشود، احتمالا مدتی حبس در انتظار او خواهد بود.»
 
کیوان امام پشیمان نیست ولی نمی‌خواهم اعدام شود فتانه که توسط امام‌وردی مورد تجاوز قرار گرفته، درباره فشارهایی که اعدام احتمالی کیوان امام‌وردی بر او و سایر زنانی که درباره متجاوز خود افشاگری کرده‌اند، به ایران‌وایر می‌گوید: «من در مرحله بازپرسی هم بارها نوشتم که می‌خواهم حبس طولانی‌مدت بگیرد؛ برای این‌که از جامعه و ما دور باشد و نتواند برای انتقام صدمه‌ای به ما وارد کرده یا بیش از این به جامعه آسیب بزند.» 
 
او ادامه می‌دهد: «کیوان امام اصلا نپذیرفته که این کار را کرده است. در جلسه بازپرسی مواجهه حضوری، من را که دید گفت من اصلا این خانم را نمی‌شناسم و تابه‌حال ندیدمش. او تابه حال عذرخواهی نکرده و حتی اگر بکند با توجه به این‌که در آن جلسه بازپرسی، فقط متنی غرا و سطحی درباره لزوم همدلی با زنان نوشته بود و برای ما خواند و هم این‌که در زندان قلدری کرده بود و به تجاوز به ما افتخار، می‌دانم که در عذرخواهی‌اش صادق نیست.» 
 
این فعال برابری جنسیتی همچنین به اظهارات کیوان امام‌وردی در آن جلسه بازپرسی اشاره کرده و می‌گوید: « فقط کمی چشم‌هایش پر از اشک شد و به شکل تلویحی گفت که پایم لب تیغ است و نمی‌توانم بپذیرم. داشت این پیام را به ما می‌رساند که اگر بپذیرم اعدام می‌شوم.»
 
او در ادامه می‌گوید با این‌که می‌داند متجاوز او پشیمان و حتی متوجه نیست که چه رنجی را به زنان آسیب‌دیده خود وارد کرده، سعی کرده که مانع اعدام او شود؛ زیرا با حکم اعدام نه تنها برای کیوان امام، بلکه برای هر فرد دیگری مخالف است.
 
حتی اگر کیوان امام حکم اعدام بگیرد، زنان شاکی او مقصر نیستند در حالی‌که فتانه دلیل شکایت خود را «دادخواهی» می‌داند و معتقد است که همان‌طور که روایت‌گری دیگران به او جرات داده تا از تجاوز به خود بگوید، روایت‌گری و شکایت او نیز به زنان دیگری جرات آن را می‌دهد که درباره متجاوز خود افشاگری کرده و از این طریق، متجاوزان را پاسخگو کنند.
 
او همچنین به فشارهای اجتماعی که بابت وارد شدن اتهام افساد فی‌الارض و احتمال صدور حکم اعدام برای امام‌وردی به او وارد شده نیز اشاره کرده و می‌گوید: «واقعا نمی‌خواهم کیوان امام حکم اعدام بگیرد؛ چون با مجازات شدن او، ما هم یک بار دیگر مجازات خواهیم شد. شرایط وحشتناکی برای ماست.»
 
«مهرانگیز کار» نیز بر این باور است که بخشی از جامعه ایران که روشن‌بین است و مخالف صدور حکم اعدام، در ماه‌های گذشته به زنان شاکی پرونده کیوان امام، فشار آورده‌ است. 
 
او در همین‌باره می‌گوید: «باید توجه داشته باشیم که شکایت از کیوان امام منتهی به اتهام افساد فی‌الارض نشده، بلکه اتهام مربوط به آن تجاوز به‌عنف بوده که احتمال تبرئه این آقا از آن حکم هم بالاست؛ چرا که در سیستم قضایی ایران احتمالا قاضی می‌گوید همین‌که زنی با پای خودش رفته به خانه مردی که با او رابطه حلال نداشته و از دست او نوشیدنی گرفته، موضوع تجاوز به عنف را منتفی می‌کند.» 
 
لیلا علی‌کرمی نیز معتقد است که تحمیل بار این اتهام بر دوش زنان شاکی این پرونده، «بسیار اشتباه» است. او در همین رابطه توضیح می‌دهد: «جامعه به جای اینکه بر قانون‌گذار فشار بیاورد که خلا قانونی در این حوزه را پر کند، به سراغ بازمانده تجاوز رفته و او را مورد سرزنش قرار داده که چرا به دنبال احقاق حق خود رفته‌ای؟ مشکل اساسی در قانون مجازات است که باید به آن پرداخته شود. در سیستم حقوقی ایران تفاوتی بین تجاوز و زنا نیست. مرز تفاوت زنا و تجاوز مساله رضایت است. مجازات زنا، یعنی رابطه جنسی خارج از زوجیت، در صورتی که طرفین مجرد باشند و با رضایت آنها رابطه برقرار شده باشد ۹۹ ضربه شلاق است. در مواردی مجازات زن و مردی که رابطه جنسی برقرار کرده‌اند، ممکن است اعدام یا سنگسار باشد. در مورد زنای به عنف یا همان تجاوز، حکم اعدام است. از این رو این تفاوت عمیق در میزان مجازات و همچنین نحوه اثبات تجاوز و پیچیدگی‌های آن به طور چشم‌گیری بر زندگی قربانیان تجاوز تاثیر می‌گذارد. لذا به‌هیچ وجه عادلانه و منطقی نیست که این افراد از طرف جامعه هم مورد سرزنش قرار بگیرند.»
 
علی‌کرمی در پایان به عمومی بودن جرم افساد فی‌الارض اشاره کرده و می‌گوید: «کیوان امام متهم به افساد فی الارض شده و قرار است برای این جرم در دادگاه انقلاب محاکمه شود. در صورت اثبات اتهام او در دادگاه، وی به اعدام محکوم خواهد شد. البته این را در نظر باید گرفت که در پرونده حاضر شاکی، دیگر زنان قربانی نیستند؛ بلکه مدعی‌العموم شاکی است. متهم، به جرم تجاوز محاکمه نمی‌شود؛ بلکه به جرم افساد فی الارض در دادگاه انقلاب محاکمه می‌شود. در نتیجه مساله اساسی یعنی احقاق حق زنان بازمانده تجاوز کاملا به حاشیه رانده شده و آنچه باقی مانده خشم جامعه مردسالار از زنانی است که لب به سخن گشوده و پرده از تجاوز برداشته‌اند.»