درباره خانواده فردوس که امروز از فهرست تحریم‌های آمریکا خارج شدند چه می‌دانیم
رأی دهید
ایران وایر پیش‌تر در یک سلسله گزارش به معرفی خانواده‌ها و اشخاصی که «انحصار» واردات خودرو به ایران را در اختیار دارند، پرداخت. یکی از آن گزارش‌ها مربوط به خانواده فردوس مالک گروه صنعتی ماموت است که از سال‌ها پیش به کار واردات و مونتاژ کامیون‌های اسکانیا مشغول بودند. این گزارش بازنشر می‌شود.
***
مینا براتی، شهروند خبرنگار، رشت
پدرخوانده‌های واردات خودرو؛ خانواده فردوس
در چهار دهه گذشته واردات خودرو به ایران همیشه «انحصاری» و همراه با «رانت ارزی و اطلاعاتی» و در اختیار کسانی بوده که از روابط پیدا و پنهان با مقامات و نهادهای دولتی و حکومتی برخوردارند.
تنها در پنج ماهه ابتدای سال جاری(۹۷) براساس آمارهای رسمی ۱۲ هزار دستگاه خودرو به ارزش ۳۴۵ میلیون دلار به ایران وارد شده، آن‌هم در شرایطی که واردات خودرو نزدیک به هفتاد درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. شمار خودروهای وارداتی در سال ۹۶ بنابر اعلام وزارت صنعت،معدن و تجارت بیش از ۱۰۰ هزار دستگاه بود. این ارقام گویای حجم چند میلیارد دلاری واردات خودرو و سودهای چندین هزار میلیارد تومانی وارد کنندگان خاص خودرو است.
در بهار و تابستان سال جاری پس از افشای ماجرای «ثبت سفارش های غیرقانونی» ، گوشه ای از فساد گسترده، سوء استفاده از ارز دولتی، سوء استفاده از اعتماد مردم، نادیده گرفتن حقوق مشتریان و رانت خواری و انحصار در «واردات خودرو» به رسانه ها راه یافت. ابعاد زد و بند، روابط خاص و فساد ناشی از انحصار و رانت در واردات خودرو اما بسیار گسترده تر است.
ایران وایر تلاش می کند با انتشار مجموعه گزارش «پدرخوانده‌های واردات خودرو» به معرفی خانواده ها و اشخاصی که «انحصار» واردات خودرو به ایران را در اختیار دارند، بپردازد و نور بیشتری به روابط پیدا و پنهان ، ثروت های افسانه ای، ارزهای دولتی، فرارهای مالیاتی، نادیده گرفتن حقوق مشتریان و خریداران، سرویس پشتبانی و خدمات پس از فروش و حتی فعالیت‌های خیریه پدر خوانده‌های واردات خودرو بتاباند. این مجموعه گزارش با همکاری خبرنگاران حرفه‌ای و شهروند خبرنگاران داخل ایران تهیه شده است.
طبق آن چه در وبسایت مجتمع صنعتی ماموت آمده، این مجتمع در سال ۱۳۷۱ آغاز به کار کرده و با احداث چندین کارخانه، اکنون در وسعتی بیش از دو میلیون متر مربع دایر است. این وبسایت، ماموت را معتبرترین نام در صنعت حمل و نقل، ساختمان، صنایع مخابراتی و سیستم‌های پیشرفته معرفی کرده است که انواع تریلر، اتاق حمل بار، کانکس و اسکلت و سازه‌های فلزی را تولید و حتی به کشورهای دیگر در سه قاره صادر می کند.
اما این سابقه صنعتی موجب نشده است که خاندان فردوس با استفاده از وابستگی خانوادگی خود به کشور آلمان، برای تولید خودروهای دیگر تلاش نکند. این خانواده در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد قصد تولید محصولات فولکس واگن آلمان در ایران را دارد و رایزنی‌هایی را در این خصوص آغاز کرده است. اما همکاری با این شرکت خودروسازی آلمانی در نهایت از واردات فولکس واگن فراتر نرفت.
در فهرست دریافت کنندگان ارز دولتی که مردادماه ۱۳۹۷ از سوی بانک مرکزی منتشر شد، نام شرکت‌های زیرمجموعه خانواده فردوس نیز به چشم می‌خورد؛ شرکت مجتمع صنعتی ماموت تهران سه میلیون و ۴۸۱ هزار یورو، ۸۳ هزار و ۵۰۰ یوان چین ، ۴۹۱ هزار وون کره جنوبی و ۱۵ هزار و ۴۴۱ لیر ترکیه به نرخ ارز دولتی تنها در بهار سال ۱۳۹۷ دریافت کرده است. «ماموت دیزل» نیز یک میلیون و ۷۰ هزار یورو و «ماموت تلکا» ۱۳۴ هزار یورو ارز دولتی گرفته اند. شرکت «ماموت خودرو»، یکی دیگر از شرکت های خانواده فردوس هم ۸۴۲ هزار و ۲۸۰ یورو از «سامانه نیما» برای واردات خودروی ۱۵۰۰ تا ۲۰۰ سی سی بنزینی(سواری) دریافت کرده است.
با وجود آن که همه این موارد در فهرست منتشر شده بانک مرکزی موجود است اما تنها یک خبر اتهام سوء استفاده این شرکت از ارز دولتی را مطرح کرد. در این خبر آمده بود:«شرکت خودروسازی ماموت خودرو با تعرفه چای ساز و قهوه ساز از بانک مرکزی سه هزارو ۶۴۱ یورو ارز دولتی دریافت کرده است.»
البته ماموت خودرو در این باره پاسخی منتشر و اعلام کرد که قهوه‌ساز را به عنوان آپشن خودروهای خارجی وارد کرده است.
مدتی بعد از رسانه‌ای شدن انحصار واردات خودرو در دست چند خانواده و حمایت‌های دولتی از آن ها، «محمد شریعتمداری»، وزیر پیشین صنعت، معدن و تجارت نسبت به آن واکنش نشان داد. او دوم مرداد ۱۳۹۷ در برنامه «حالا خورشید» درباره حمایت از واردکنندگان خودرو در شرایطی که وزیر پیش از وی، «محمدرضا نعمت‌زاده» واردات خودرو را برای اشخاص حقیقی و نمایندگی ها ممنوع و منحصر به شرکت ها کرده بود، توضیح داد و گفت: «من دلیلی برای این کار نمی‌بینم که ما واردات خودرو را به نمایندگی‌ها منحصر کنیم.»
شریعتمداری اضافه کرد: «آقای نعمت‌زاده تصمیمی گرفته بود که یک کمی ایراد داشت. در ماه ۱۰ سالِ ۱۳۹۵، به دنبال احساس تقاضای مازاد ارز در بازار و با هدفی خاص تصمیم گرفته شد که اشخاص و نمایندگی‌ها خودرو وارد نکنند و شرکت‌ها وارد کنند. همین موضوع باعث شد که واردات به یک تعداد واردکنندگان خاص که نمایندگی رسمی شرکت‌های خارجی هستند محدود شود که من اسم شان را خانواده نمی‌گذارم. اما بر اساس برداشتی که در مورد ماده 4 "قانون حمایت از مصرف‌کننده" وجود دارد، هر کسی خودرو وارد می‌کند، باید دارای نمایندگی خدمات پس از فروش باشد. البته درباره این قانون ابهام وجود دارد.»
نکته مهم آن جا بود که بنابر نظر محمد شریعتمداری، این تصمیم که در دی ماه ۱۳۹۵ گرفته شد و با امضای دولت (اسحاق جهانگیری) ابلاغ شد، نیاز به پیش نیازهایی داشت: «اولا باید پیش آگهی می‌شد و ثانیا باید تکلیف همه ال‌سی‌های معتبر موجود و خودروهای در راه روشن می‌شد.»
اما انحصار خودرو بدون رعایت این مقدمات و به طور ناگهانی به برخی از خانواده ها و از جمله خانواده فردوس محدود شد.
بحث ساخت خودرو در ایران که به گفته وزیر سابق صمت، یکی از امتیازات واردکنندگان برای دریافت حق انحصاری محسوب می‌شد، نه تنها در مورد فولکس واگن از سوی خانواده فردوس بلکه درباره خودروهای دیگر، از جمله «بورگ‌وارد» آلمان از سوی خانواده «گرامی» و دیگر خانواده های دارنده انحصار واردات خودرو نیز مطرح شده است و خانواده فردوس تنها واردکنندگانی نیستند که به تعهدات خود درباره تولید عمل نکرده اند.
محمد شریعتمداری گفته است: «این افراد دلایلی داشتند که می خواهیم در ایران ساخت داخل کنیم اما متاسفانه خیلی از آن ها این کار را نکردند. از همین‌جا برخی از فسادها هم شکل گرفت. وقتی چنین تصمیمی می‌گیرید، یک عده که ضرر کردند، سراغ راه‌های جبران ضرر و زیان می روند.»
این شاید از معدود دفعاتی بود که یک وزیر تحت تاثیر فشار افکار عمومی، با شفافیت بیش تری درباره دارندگان انحصار واردات خودرو سخن گفت اما اضافه کرد این مافیای واردات را خانواده نمی‌داند. شاید او به دلیل کشیده شدن پای پسر و دامادش به ماجرای واردات خودرو در افشاگری «امیر خجسته»، رییس فراکسیون مفاسد اقتصادی مجلس شورای اسلامی، تمایلی ندارد بحث واردات خانوادگی خودرو مطرح شود. در پرونده فساد وارادتی خودرو که مربوط به ثبت و ترخیص غیر قانونی چندین هزار دستگاه خودرو است، نام معاونان محمد شریعتمداری، از جمله داماد او مطرح شد. امیر خجسته گفته بود: «من به آقای وزیر هشدار دادم که مراقب فرزند و داماد خود باشند که وارد فساد و آلودگی نشوند. اگر کسی آقازاده‌اش، دامادش در کار قاچاق باشند، قطعا عزمی برای مبارزه با فساد ندارد.»
