عصبانیت سپاه، دشمنی روسیه؛ هزینه گزاف مصاحبه ظریف بر آینده او

ایران وایر - فرامرز داور: به نظر می‌رسد که بر اساس رویه ۴۲ ساله در جمهوری اسلامی، «محمدجواد ظریف» هزینه‌ای گزاف بابت مصاحبه لو رفته پرداخت خواهد کرد.
 
مهم‌ترین نکته در فایل صوتی مصاحبه سه ساعته، ارائه تصویری مستند و پر مثال از تسلط کامل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که او از آن به نام «میدان» یاد می‌کند، بر حکومت جمهوری اسلامی و تاثیر آن بر زندگی ایرانیان است. گفته شده که این مصاحبه برای ثبت «تاریخ شفاهی» تاریخ دیپلماسی ایران در هشت سال اخیر بوده است.
 ***
 ظریف برای اولین بار از زبان یک مقام دولتی، نظریه و تصور حاکمیت دوگانه‌ یعنی نهادهای انتصابی در برابر نهادهای انتخابی را رد کرده و گفته چنین پدیده‌ای در ایران وجود ندارد؛ بلکه هرچه هست، در خدمت میدان یا نظامیان و افراد امنیتی سپاه است.
 
وزیر خارجه جمهوری اسلامی اطلاعات بسیار تازه و دست اول درباره نقش «قاسم سلیمانی» فرمانده کشته شده نیروی قدس شاخه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی داده و طی آن گفته است که وی در دیدارهای هفتگی‌اش از او درخواست‌هایی داشته تا در مذاکرات خارجی ظریف مطرح شود؛ اما هرگز عمل متقابلی انجام نمی‌داده است. از جمله ظریف می‌گوید که سلیمانی از او می‌خواست در مذاکراتی که با «سرگئی لاوروف» انجام می‌دهد، درخواست‌هایی مطرح کند که به پیروزی نظامی او در سوریه کمک شود.
ظریف در این مصاحبه می گوید که برخلاف روایت رسمی جمهوری اسلامی که سلیمانی در سفر به مسکو و دیدار با «ولادیمیر پوتین» آن کشور را به حضور نظامی در سوریه فراخواند، روسیه از قبل تصمیم خود را گرفته بود و نزدیک شش‌ماه پس از درخواست سلیمانی برای دیدار با پوتین، این ملاقات پس از توافق برجام انجام شد و پوتین طی آن نیروی زمینی سپاه را به نبرد در سوریه کشاند.
 
او برای اولین بار از زبان یک مقام جمهوری اسلامی می‌گوید که سلیمانی از هواپیمایی ایران ایر برای حمل و نقل‌های نظامی به سوریه استفاده کرد و زمانی که ظریف از او پرسیده چرا این کار با هواپیمایی ماهان انجام نمی‌شود؛ او گفته بود که ایران ایر امن‌تر است.
 
وزیر خارجه جمهوری اسلامی می‌گوید که تحریم ایران ایر در جریان توافق برجام برداشته شده بود و «جان کری» وزیر خارجه وقت آمریکا به او اعتراض کرده بود که چرا تعداد پروازهای ایران ایر به سوریه شش برابر شده است. او می‌گوید که «عباس آخوندی» وزیر وقت راه ایران از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کرده بود. ایران ایر در دوره ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» به دلیل حمل و نقل سلاح و نظامیان با هواپیمای غیرنظامی، دوباره تحریم شد.
 
یکی از تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های مصاحبه درباره هواپیمای سرنگون شده اوکراین توسط موشک های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. ظریف می‌گوید ظهر روز جمعه دو روز پس از ساقط کردن هواپیما به جلسه‌ای در محل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی دعوت شد که در آن جز او سه نفر دیگر حضور داشتند. دریابان «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی، سرلشکر پاسدار «محمد باقری» رییس ستاد کل نیروهای مسلح و «محمد سلامی» وزیر راه.
 
ظریف می‌گوید که آن‌ها از سرنگون کردن هواپیما اطلاع داشتند؛ اما وقتی او پیشنهاد کرد که برای آنکه فاجعه را «علاج» و «توجیه» کند تا اگر به آن شلیک شده، موضوع را بگویند؛ دو نظامی به وی تاختند و از او خواستند که در توییترش هدف قرار دادن هواپیما را تکذیب کند. ظریف می‌گوید بعدازظهر همان روز در جلسه شورای عالی امنیت ملی با حضور «حسن روحانی» موضوع سرنگونی مطرح شد و نظامیان سپاه توانستند روایت خود را در بیانیه‌ای که ستاد کل قرار بود از سوی جمهوری اسلامی منتشر کند، گنجاندند.
 
وزیر خارجه می‌گوید که تصمیم سپاه پاسداران به شلیک موشک به سوی پایگاه آمریکا در عراق را مقام‌های عراقی زودتر از او مطلع شدند و دو نظامی سپاه قدس پیش از اقدام به اطلاع «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر آن کشور رسانده بودند؛ اما او روز بعد از این کار سپاه باخبر شد.
 
در ادامه هم می‌گوید که جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا به او اطلاع داده بود که اسراییل دویست بار به مواضع جمهوری اسلامی در سوریه حمله کرده و سلیمانی در دیدارهای هفتگی‌اش چیزی از این موضوع نگفته بوده است.
 
او می‌گوید که برنامه آوردن «بشار اسد» رییس‌جمهور سوریه به تهران هم طرح مشترک او و سلیمانی بوده؛ اما از انجام این سفر در زمان تماشا کردن تلویزیون مطلع شده است.
 
ظریف از جمله سیاستمدارانی است که ممکن است مورد علاقه آیت‌الله «علی خامنه‌ای» نباشد؛ اما  برای عبور دادن جمهوری اسلامی از میدان مین تحریم‌ها تا حدی مورد اطمینان اوست. نظام جمهوری اسلامی فاقد فردی مشابه او در ساختار خود است که بتواند با همین میزان توانایی، اطمینان کلی خامنه‌ای را جلب کند؛ برای همین در هشت سال گذشته علی‌رغم مخالفت‌های آشکار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بخش‌های امنیتی نزدیک به دفتر رهبری، توانسته به وزارت خود زیر آماجی از اتهام‌ها ادامه دهد.
 
اظهارات او درباره قدرت مطلق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که مستند بی‌سابقه‌ای از زبان یک مقام عالی‌رتبه جمهوری اسلامی است؛ احتمالا از سوی بخش‌هایی از سپاه تحمل نخواهد شد، خصوصا که این مصاحبه می‌تواند طرفداران شخص قاسم سلیمانی را هم علیه ظریف خشمگین و بسیج کند و به خشم سپاه علیه او بروزی عمومی بدهد.
 
 ظریف در این مصاحبه آشکارا خود را با سلیمانی مقایسه می‌کند و به میزان محبوبیت او و خودش در میان افکار عمومی بها می‌دهد و از اینکه میدان با تسلط بر دیپلماسی میزان محبوبیت، او را به سوی سلیمانی سوق می‌دهد، ناخرسند است.
 
اگر تاکنون حمایت‌های نیم‌بند خامنه‌ای در اظهارات عمومی‌اش از ظریف او را در برابر مخالفان قدرتمندش در سپاه پاسداران محافظت می‌کرد، مخالفان اینک این فرصت را داشته‌اند که بی‌پرده و صریح نظر ظریف را درباره سپاه و سلیمانی از زبان خود او بدون پرده‌پوشی بشنوند.
 
 خامنه‌ای برای کنترل این گروه، از این پس سختی‌های بیشتری خواهد داشت و ظریف در کمتر از پنج ماهی که از عمر وزارت خود باقی مانده، روزهای سخت‌تری در داخل خواهد داشت؛ اما این تنها اثر لو رفتن مصاحبه نیست.
 
ظریف برای اولین بار به صراحت می‌گوید که روسیه ماهیتا سیاستی علیه منافع ایران دارد و مخالف طبیعی شدن روابط جمهوری اسلامی با غرب است؛ چرا که در صورت بهبود روابط ایران و غرب، روسیه در سیبل قرار می‌گیرد؛ در حالی که ایران اکنون مانعی در برابر آن است.
 
به صراحت «سرگئی لاوروف» را مخالف شکل گرفتن توافق اتمی برجام می‌خواند و می‌گوید او حداکثر تلاش خود را به کار گرفت تا توافق انجام نشود؛ از جمله مخالف غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران و لغو شدن تحریم‌های شورای امنیت بود و وقتی توافق شکل گرفت، به وسیله قاسم سلیمانی رویکردی را پیش گرفت که توافق با موفقیت اجرا نشود.
 
او به دعوت از سلیمانی برای دیدار با «پوتین»، کشاندن ایران به جنگ زمینی در سوریه و عبور هواپیماهای روسیه از خاک ایران برای حمله هوایی به سوریه می‌گوید؛ اما به دلیل اینکه مصاحبه‌کننده حرف‌های او را قطع می‌کند، مشخص نمی‌شود ظریف درباره نقش روسیه و استفاده از سلیمانی برای ناکام گذاشتن برجام، می‌خواست چه مطالب بیشتری بگوید.
 
 در زمانی که سلیمانی به روسیه سفر کرد، هنوز در فهرست تحریم‌های سازمان ملل متحد قرار داشت و نام او نزدیک به یک سال پس از ترورش، به شکل خودکار از تحریم‌های شورای امنیت درآمد. اصلی‌ترین دلیل خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های گسترده‌ای که بر جمهوری اسلامی اعمال کرد، عملکرد سلیمانی در عراق، سوریه و یمن و سیاست‌های منطقه‌ای نیروی قدس سپاه بود.
 
پس از انتشار این حجم از نارضایتی از سیاست روسیه در برابر جمهوری اسلامی، اسم بردن از پوتین و لاوروف به عنوان افرادی که به دنبال به هم زدن توافق اتمی بوده‌اند؛ مشکل بتوان تصور کرد که ظریف بتواند همانند قبل با روسیه مذاکره و همکاری کند.
 
کشوری که ظریف بیشترین سفر را در هشت سال وزارتش به آن داشته، اما از اوایل دوره همکاری‌اش با جمهوری اسلامی در دفتر نمایندگی سازمان ملل از آن بیمناک بوده است.
 
ظریف در یکی از مصاحبه‌هایش گفته که روسیه می‌توانست با مونتاژ عکسی از ماموران جمهوری اسلامی در نیویورک، مثل وی با گیلاسی از شراب، آینده آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
 
فشار داخلی از طرف سپاه و سخت شدن کار از ناحیه روسیه و البته کاهش رضایت خامنه‌ای از او، روزهای آسانی برای ظریف در ماه‌های مانده وزارتش باقی نخواهد گذاشت؛ اگر که فضا به سمت استیضاح وی کشیده نشود.
 
چنین فضایی ممکن است مورد علاقه آیت‌الله خامنه‌ای، آن‌هم در میانه مذاکرات رفع تحریم آمریکا نباشد؛ اما لزوما رهبر جمهوری اسلامی هم نتواند جلوی آن را بگیرد و در نهایت مقهور آن شود.