رژه تیربار به دستان در بغداد؛ عراق و معضلی به نام شبه‌نظامیان وابسته به ایران

ایران وایر :خیابان‌های مرکزی بغداد چند روز پیش شاهد رژه خودروهای سراپا مسلح یک گروه شبه‌نظامی بود که تیربار و آر.پی.جی به دست بیانیه خواندند و نخست وزیر عراق را به بریدن گوش‌هایش تهدید کردند. نام این گروه «ربع الله» است و یکی از گروه‌های نوظهوری است که جمهوری اسلامی پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در عراق ایجاد کرد. اما رژه پر ساز و برگ این گروه و تهدیدهای جدیدشان واجد چه پیام‌های پیدا و پنهانی است؟ این پرسشی است که رسانه‌های بین‌المللی، از جمله اکونومیست و آسوشیتدپرس، در روزهای اخیر به آن پرداخته‌اند.

***

شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی چند ماه بود که در خیابان‌های بغداد جولان نمی‌دادند. آنها سال گذشته نقش اصلی را در سرکوب خونین تظاهرات ضددولتی داشتند اما با کمرنگ شدن اعتراض‌ها و شیوع کرونا، مدتی بود که حضور خیابانی چشمگیری نداشتند.

اما پنجشنبه گذشته، پنجم فروردین، این روند تغییر کرد و خیابان‌های بغداد شاهد رژه یک گروه شبه‌نظامی به نام «رَبع الله» بود که با شمار زیادی خودرو حامل سلاح‌های نیمه‌سنگین در مناطق اصلی بغداد و در نزدیکی وزارت کشور رژه رفتند.

در تمام مدتی که این گروه عرض اندام می‌کرد نیروهای امنیتی عراق (ظاهرا طبق دستور) هیچ واکنشی نشان ندادند و مثل بقیه مردم فقط تماشاچی بودند.

در پایان رژه، چند تن از اعضای این گروه که صورت خود را پوشانده بودند بیانیه‌ای خواندند که در آن آمده بود «از هر کس که علیه آمریکا و ایادی‌اش اسلحه به دست بگیرد استقبال می‌کنیم».

«ربع الله» در این رژه پوسترهایی از مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، پخش کرد که جای لنگه کفشی روی پیشانی‌اش و یک قیچی کنار گوشش بود و زیر پوستر نوشته شده بود: «وقت آن است که گوش‌هایش بریده شود.»

مصطفی الکاظمی که ۱۱ ماه پیش و به دنبال بحرانی بحث و جدل‌هایی فراوان به نخست وزیری عراق رسید، برخلاف اکثر نخست وزیران قبلی، مورد تایید جناح‌های سیاسی وابسته به جمهوری اسلامی نبود. او در این مدت تحریم‌های آمریکا علیه ایران را اجرا کرده و باعث شده جمهوری اسلامی نتواند همچنان به میلیاردها پول صادراتش به عراق دست یابد.

این موضوع عصبانیت مقام‌های جمهوری اسلامی را به همراه داشته است. فواد حسین، وزیر خارجه عراق که بهمن‌ماه گذشته به تهران سفر کرده بود، بار دیگر در اسفند به تهران رفت و با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، دیدار کرد. از این رو، رسانه‌ها از سفر دوم وزیر خارجه عراق به عنوان «احضار» دوباره او یاد کردند. با این حال فواد حسین در دیدار با علی شمخانی همچنان همان وعده‌های قبلی را تکرار کرد.

الکاظمی همچنین در این مدت دست شبه‌نظامیان از برخی گذرگاه‌های مرزی را کوتاه کرده و ایستگاه‌های مرزی را به ماموران دولتی سپرده است.

اما این یک روی دو سکه است.
به رخ کشیدن قدرت
شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی در یک سال گذشته بر خروج نیروهای آمریکایی از عراق تاکید کرده‌اند.

با این حال به خواست الکاظمی، قرار است ناتو ۳۵۰۰ نیرو به عراق اعزام کند. ماریا فانتاپی، عضو مرکز گفت‌وگوهای بشردوستانه در ژنو، به اکونومیست می‌گوید: «شبه‌نظامیان به شدت احساس تهدید کرده‌اند.»

تقابل الکاظمی و شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی پیش از این یک بار دیگر به مرحله‌ای حساس رسیده بود؛ تیرماه پارسال به دستور نخست وزیر عراق چند تن از اعضای «کتائب حزب‌الله»، گروه وابسته به جمهوری اسلامی، به ظن دست داشتن در قتل معترضان بازداشت شدند اما نیروهای کتائب بلافاصله واکنش نشان دادند و با خودروهای نظامی اقامتگاه او را محاصره کردند.

یک تحلیلگر سیاسی در بغداد به اکونومیست می‌گوید: «الکاظمی شانس آورد که جان سالم به در برد و سرش را به باد نداد.»

نخست وزیر عراق از آن زمان از تقابل مستقیم با شبه‌نظامیان اجتناب کرده است. اما به هر حال، برخی اعضای کابینه او وابسته به احزاب هوادار جمهوری اسلامی هستند و صریحا خواستار افزایش شمار شبه‌نظامیان حشدالشعبی هستند. تعداد حقوق‌بگیران حشدالشعبی همین الان هم بالغ بر ده‌ها هزار نفر است.

یک مقام عراقی به اکونومیست می‌گوید روزی الکاظمی با عصبانیت گفته بود: «اگر به اینها پول ندهیم به آمریکایی‌ها حمله می‌کنند.»

در ماه‌های اخیر نیز شماری از دوستان و معتمدان الکاظمی ترور شده‌اند.
لشکرکشی خیابانی در آستانه دو رویداد سیاسی
خبرگزاری آسوشیتدپرس یادآوری می‌کند که رژه شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی در آستانه دو رویداد سیاسی صورت گرفت: دور جدید مذاکرات عراق و آمریکا و انتخابات پارلمانی عراق.

انتخابات زودهنگام برای ماه اکتبر (هفت ماه دیگر) برنامه‌ریزی شده اما احتمالا حتی زودتر از آن، و در ماه ژوئن، برگزار خواهد شد. انتخابات زودهنگام یکی از خواسته‌های مطرح‌شده در اعتراضات ضددولتی بود و اکنون که اقتصاد عراق در سایه شیوع کرونا بدتر از قبل شده جدی‌تر است.

اما دومین رویداد سیاسی، یعنی مذاکرات آمریکا و عراق، مهم‌تر است و به نوشته آسوشیتدپرس، رژه شبه‌نظامیان پیامی به آمریکا بود که تصمیم‌گیرنده آنها هستند و نه دولت الکاظمی.

«گفت‌وگوهای راهبردی عراق-آمریکا» پیش از این سه بار در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ برگزار شده بود و دور چهارم آن که برای هفته آینده (هفتم آوریل) برنامه‌ریزی شده است.

احزاب شیعی وابسته به جمهوری اسلامی اصرار دارند نیروهای آمریکایی هر چه زودتر عراق را ترک کنند و از این رو، با فشار آنها این مذاکرات جلو افتاد.

موضوعات متعددی به عنوان محورهای این دور از مذاکرات ذکر شده است که از جمله آنها می‌توان به حضور نیروهای آمریکایی در عراق و شبه‌نظامیان بیرون از کنترل دولت اشاره کرد. به گفته یکی از مقام‌های عراقی، این مذاکرات در واقع آینده روابط دو کشور در دوره جو بایدن را شکل خواهد داد.

برخی مقام‌های آمریکایی گفته‌اند در این مذاکرات بر حضور نیروهای آمریکایی در عراق با این هدف که داعش اقدام به بازسازی خود نکند تصریح خواهد شد. این اظهار نظرها در واقع نشانه‌ای است مبنی بر اینکه آمریکا قصد دارد ۲۵۰۰ نیروی خود را همچنان در عراق حفظ کند.

احسان الشَمری، تحلیلگر سیاسی، به آسوشیتدپرس می‌گوید رژه شبه‌نظامیان در خیابان‌های بغداد با هدف تضعیف دولت الکاظمی و استحکام این طرح برگزار شد: «هدف دیگرش ارسال یک پیام به واشیگتن بود: تصمیم‌گیرنده ما هستیم، نه دولت.»

تامر بدوی، تحلیلگر سیاسی، نیز به آسوشیتد پرس می‌گوید هدف شبه‌نظامیان شیعی ارسال دو پیام به دولت الکاظمی بود: اول اینکه هشدار دادند دولت نمی‌تواند تحت لوای مبارزه با فساد آنها را مهار کند؛ و دوم اینکه باز هم بر دولت فشار آوردند که که از شمار نیروهای آمریکایی در عراق کاسته شود.

یکی از اقدامات الکاظمی در ماه‌های اخیر قطع کردن دست شبه‌نظامیان از گذرگاه‌های مرزی بوده است. این گروه‌ها با حضور در ایستگاه‌های مرزی و از طریق قاچاق و رشوه منبع درآمد خوبی داشتند. با این حال به نوشته طرف‌های غربی نشان دهد بر اوضاع داخلی مسلط است.
گروه ربع الله
«ربع الله»، به معنای «دوستان خدا»، یکی از ده - دوازده گروه نوظهوری است که جمهوری اسلامی پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در عراق ایجاد کرد.

قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران، و ابومهدی المهندس، از فرماندهان اصلی حشدالشعبی، که هر دو در حمله پهپادی آمریکا در ۱۳ دی ۹۸ در نزدیکی فرودگاه بغداد کشته شدند نقش اصلی را در هماهنگی گروه‌های مختلف شبه‌نظامی داشتند.

از زمان کشته شدن آن دو، شبه‌نظامیان به طور فزاینده‌ای وضع آشفته‌ای پیدا کرده‌اند.

یکی از کارکردهای گروه‌های نوظهور نیز سلب مسئولیت گروه‌های شناخته شده‌تر شبه نظامیان است. به باور برخی تحلیلگران، «ربع الله» پوششی است بر گروه قدرتمند «کتائب حزب‌الله» و در واقع از طریق آن، از پذیرفتن مسئولیت حمله به منافع آمریکا شانه خالی می‌کند.

احسان الشمری، تحلیلگر سیاسی، به آسوشیتدپرس می‌گوید یکی دیگر از کارکردهای اصلی این گروه‌های نوظهور این است که آنها ابزارهای فشار جمهوری اسلامی بر آمریکا در موضوع پرونده هسته‌ای هستند.

دولت بایدن از تمایل خود برای احیای برجام سخن گفته است.

آمریکا «ربع الله» را مسئول حمله راکتی به اطراف سفارت این کشور در بغداد و همچنین یک پایگاه آمریکایی معرفی کرده است.

این گروه همچنین چند ماه پیش دفتر مرکزی یک حزب کرد را در بغداد آتش زد، به دفتر محلی شبکه تلویزیونی «دجله» حمله کرد و آنجا را به آتش کشید و به حملات دیگری در بغداد، از جمله یک مشروب‌فروشی و یک مرکز ماساژ، نیز دست زد.

ربع الله تا آنجا پیش رفت که نرخ ارز در صرافی‌ها را تعیین می‌کرد و خواستار کاهش قیمت دلار آمریکا در برابر دینار عراقی بود.

آشفتگی عراق دلایل متعددی دارد اما این کشور در سالیان اخیر به میدان جنگ نیابتی ایران و آمریکا تبدیل شده است.

به هر روی مذاکرات عراق و آمریکا قرار است هفته آینده برگزار شود و تامر بدوی، تحلیلگر سیاسی، پیش‌بینی می‌کند در روزهای آینده نیز فشارهای شبه‌نظامیان افزایش یابد.

یک مغازه‌دار در بغداد که شاهد رژه ربع الله بود به خبرنگار آسوشیتدپرس می‌گوید: «منظره ترسناکی بود و بی قدرتی دولت را نشان می‌داد. ناامنی را به چشم دیدم و شاهد بودم نمی‌شود زندگی با آرامشی در کشور داشت».