فرار مغزها؛ خسارتی جدی به ایران و ارتباط علمی آن با جهان

دویچه وله :دانشگاهیان ایران به طور فزاینده‌ای به کشور خود پشت می‌کنند. تنها در سال گذشته نزدیک به ۹۰۰ استاد دانشگاه ایران را ترک کرده‌اند. اما آلمان همچنان همکاری علمی مثمر ثمر با ایران را عملی می‌داند.

محققان بسیاری در دوره‌های مختلف آموزشی برای ادامه تحصیل به خارج رفته‌اند، ولی شمار کمی از آنها بازگشته‌اند


محققان بسیاری در دوره‌های مختلف آموزشی برای ادامه تحصیل به خارج رفته‌اند، ولی شمار کمی از آنها بازگشته‌اند

شما شغلی دارید، اما دیگر نمی‌خواهید در کشور خود بمانید.  این شروع گزارشی است از کرستن کنیپ، خبرنگار دویچه‌وله که درباره فرار مغزها از ایران تحقیق کرده است. خلاصه‌ای از این گزارش.

حدود ۹۰۰ استاد دانشگاه در سال ۲۰۲۰ از ایران خارج شدند. منصور غلامی، وزیر علوم تحقیقات و فناوری ایران نیز این موضوع را تایید کرده است.

مهاجرت اساتید بخشی از روند فرار مغزهاست که از انقلاب ۱۹۷۹ سیری صعودی داشته است. طبق مطالعات دانشگاه استنفورد در سال گذشته، از انقلاب  تاکنون حدود سه میلیون و ۱۰۰ هزار ایرانی کشورشان را ترک کرده‌اند. این حدود ۳،۷ درصد جمعیت فعلی ایران است.

در همین فاصله زمانی حدود ۷۰۰ هزار متولد ایران، تحصیلات خود را در خارج از کشور انجام داده‌اند. در حال حاضر ۱۳۰ هزار نفر در خارج از ایران تحصیل می‌کنند که بالاترین رقم در دوره‌های مختلف است.

اگر در سال ۱۹۷۹ حدود ۹۰ درصد می‌خواستند پس از اتمام تحصیلات خود دوباره به کشورشان برگردند و آنجا زندگی کنند، اکنون تحقیقات استنفورد نشان می‌هد که این رقم به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است. در حال حاضر حدود ۱۱۰ هزار ایرانی در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی خارج از ایران مشغول به کار هستند. این رقم معادل یک سوم افرادی است که در مراکز دانشگاهی و تحقیقی داخل ایران مشغول به کارند.
"خسارتی جدی به ایران"
این ارقام برای مسئولان در ایران نگران کننده است. آیا ایران در حال از دست دادن حلقه اتصال خود با جامعه علمی بین‌المللی است؟ اتاق فکر "ووکال اروپا" (Vocal Europe) مستقر در بروکسل در این باره به نقل قولی از خبرگزاری ایرنا اشاره کرده است: «ناتوانی ما در بازگرداندن دانشجویانی که تحصیلات خود را در خارج از کشور تمام کرده‌اند به ایران، آسیب جدی به کشور وارد می‌کند.» ایرنا در این گزارش از عدم توانایی مسئولان در ایجاد آن شرایط مناسبی نوشته است، که بتواند متخصصان را تشویق کند در کشور خود بمانند.

وزیر علوم نیز هنگام ارائه آخرین آمار تاکید کرده است که دولت باید شرایط جذاب‌تری را برای استادان فراهم کند، هم از نظر مالی و هم مسایل دیگر.

براساس تحقیقات دانشگاه استنفورد ریشه‌های مهاجرت دانشگاهیان متنوع است: «بحران فرار مغزها در ایران با چندین دهه جدایی از اقتصاد جهانی، سرمایه گذاری ناکافی، فساد ریشه دار و شرایط سیاسی استبدادی مرتبط است.» همچنین به "وجود چشمگیر عناصر ایدئولوژیک" در مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها اشاره شده که برای بسیاری از استادان فضایی آزار دهنده ایجاد کرده است. از این گذشته بخش قابل توجهی از پست‌های دانشگاهی به آقازاده‌ها و وابستگان به حکومت اختصاص داده شده است.
"تکیه گاه اصلی در آلمان"
در میان دانشگاهیان و دانشجویان ایرانی ساکن آلمان نیز این گرایش وجود دارد که به کشور خود باز نگردند. به گفته کریستیان هولزهورستر، رئیس بخش جنوب بورس‌های تحصیلی "خدمات تبادل دانشگاهی آلمان" (DAAD) در شهر بن، بسیاری از دانشجویان ایرانی در آلمان می‌مانند. ۹۰۰۰ ایرانی در سال ۲۰۱۹ در آلمان تحصیل می‌کردند. "خدمات تبادل دانشگاهی آلمان" ۱۳۰۰ نفر از آنها را در پروژه‌‌های مختلف حمایت مالی کرده است.

بسیاری از دانشجویان پس از اتمام تحصیلات خود سعی در ادغام در بازار کار آلمان و همچنین اخذ تابعیت آلمان را داشته‌اند. هولزهورستر می‌گوید: «آنها می‌خواهند درآمد کسب کنند و تحصیلات خود را ادامه دهند. این یک جنبه بسیار مهم برای آنها است»، اما «این بدان معنا نیست که آنها دیگر به کشور خود علاقه ندارند. برعکس، آنها اغلب دارای یک حس وطن پرستی قوی هستند، که البته آمیخته با تمایل آشکار به انتقاد است» و آنهایی که به ایران بازمی‌گردند «برای حفظ جایگاه خود در آلمان اهمیت زیادی قائل هستند».
همکاری علمی علیرغم محدودیت ها
طبق مطالعات دانشگاه استنفورد، اساتید ایرانی نیز از سیاست دانشگاه کشورشان ناراضی هستند. برای آنها نشان دادن چهره‌ای از یک سیستم مدرن آکادمیک چه در داخل و چه در خارج از ایران بسیار مهم است. این شامل تلاش برای انتشار حتی‌المقدور شمار بالایی از تحقیقات علمی در مجلات تخصصی نیز می‌شود که لزوما حاکی از بالا بودن کیفیت علمی واقعی آنها نیست.

کریستیان هولزهورستر با این ارزیابی موافق نیست و می‌گوید: «دانشگاه‌های ایران از سطح بالایی از صلاحیت برخوردارند. سیستم دانشگاهی ایران عرصه رقابتی است که در چارچوب آن برخی دانشگاه‌ها به میزان قابل توجهی پیشرفت کرده‌اند. به همین دلیل نیز هست که ما با دانشگا‌ه‌های ایران بسیار فشرده کار می کنیم. این تبادل علمی به سود آلمان نیز هست».

او البته به وجود مشکلات نیز اذعان می کند و میگوید: «ما ساده لوح نیستیم. ایران البته از نظر سیاسی کشور دشواری است. با این وجود فضای خوبی برای فعالیت در زمینه علمی در آنجا وجود دارد. این چهارمین بار است که ما یک راهبه کاتولیک را به ایران می‌فرستیم که در آنجا قرائت فمینیستی متون مقدس را آموزش دهد.»

البته همکاری‌ها محدودیت‌هایی نیز دارند، "از جمله در رشته‌هایی مانند فیزیک هسته‌ای" که به گفته کریستیان هولزهورستر شرکت در آنها عملی نیست، اما «علیرغم چنین محدودیت‌هایی نقاط قوت ویژه یک دیالوگ علمی بارز است». او می‌گوید: «ما همیشه به دنبال یافتن کانال‌های ارتباطی جدیدی هستیم که در آن امکان تبادل نظر بسیاری وجود دارد. طبیعی است که اختلاف‌نظرهای سیاسی هم داریم، اما این اختلاف‌نظرها جلوی تبادل فکری ما را نمی‌گیرند و در سطحی برابر انجام می‌شوند‌.
رأی دهید
دیدگاه خوانندگان
۵۴
سیامک ش. - دوسلدورف، آلمان

کشوری که یک ملا رهبر میشود و ملای دیگری رئیس جمهور یعنی نقش حوزه علمیه قم مهمتر از دانشگاه است و این توهین به هر آدم تحصیل کرده میباشد. دانشگاهی که توش معارف اسلامی و خرافات تدریس شود خرابش کنند بهتره تا فساد و جنایت به بشریت رشد نکند. دویچه وله برعکس نوشته حکومت با اسلام عقبمانده اش به دانشجویان و اساتید پشت کرده که از ایران زندان بزرگ اسلامی ساخته و طبعیست که هر زندانی قصد فرار به سرش میزند! ایران یعنی به جهنم اسلامی خوش آمدی!
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۰۹:۲۵
۴۵
دو کلمه حرف درست - کرج، ایران

هدف نابودی ایران است، والله نقلاب و اسلام بهانه هست.
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۰۹:۳۴
۳۴
Reza9118 - شهرکرد، ایران
وقتی شما به عنوان یه تحصیلکرده با مدارک بالا میبینید بیکار هستید ولی یه آخوند روضه خون دله دزد به تنهایی چندین کار رو همزمان داره و به خاطر یه نماز خوندن، میلیونی پول به جیب میزنه، معلومه که رغبتی نمیکنید در کشور بمانید..وقتی میبینید یه آخوند بی شرف و جاهل مثل خامنه ای بدون هیچ تخصص و مدرکی ۳۰ سال کشور بزرگی مثل ایران دستشه، ناامید میشید و به کشور برنمیگردید..بدترین دوران تاریخ ایران در این ۴۲ سال اخیر رقم خورده..
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۱۲:۰۷
۴۶
مسافران - آنکارا، ترکیه

خنده دارترین کلمه در زبان فارسی:«فرارمغزها»! اگر منظور از مغزها،جنابان سبکبال ازآمریکا،زرتشت ازآلمان،افشین٥١ دروغگو(=رضا از شهرکرد،=گریزلی) ازآلمان،شهین جان اورل از انگلیس،freedom for freedoom از انگلیس،مغز یخزدهُ stockholm از استکهلم سوئد،sasan از فرانسه،Ashkan60 از انگلیس،و یکی دوتن از معلوم الحالان تهی مغزی که ده دلار(یورو)هم در جیب خود ندارندوبه یُمن برکتِ وجودیِ کمیتهُ امدادِ مسیح(!)در خارج بسر می برند،باید عرض کنم که این فرار مغزها نیست،بلکه فرارِ ریزمغزهاست!فرارسیدن ١٢ فروردین را به دوستداران ایران تبریک و به دشمنان ایران تسلیت عرض میکنم.(این جمله خودش مشت محکمی بر دهان یاوه گویان تهی مغز است)
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۱۲:۱۰
۵۵
وطن نام تو نام نامداران - ستکهلم، سوئد
وقتی که تمام سیاستهای غلط, ضد مردمی و ضد ایرانی این حکومت را جمع بندی می کنیم, نمیشه شک کرد که دستهایی در کار است که تمام تلاش خود را برای حفظ این حکومت ویرانگر در کشور ما به کار بسته است. این مسئله ای است که حقیقاتا احتیاج به مطالعه و تحقیق داره. کشورها وحکومتهایی وجود دارند که پیشرفت و ترقی ایران برای آنها از سم مهلک تره ومطمئنا این کشورها عواملی را در حکومت ولایی دارند که برای اهداف آنها قدم بر میدارند. به هیچ شکل دیگری نمی توان این حکومت ویرانگر را توجیح کرد.
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۱۷:۱۲
۵۵
وطن نام تو نام نامداران - ستکهلم، سوئد
[::مسافران - آنکارا، ترکیه::]. با تبریک گفتن 12 فروردین و بقیه کامنتی که نوشتی بر همه معلوم شد که یاوه گو و تهی مغز کیه. از کوزه همان برون تراود که در اوست.
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۱۷:۱۶
۵۴
سیامک ش. - دوسلدورف، آلمان
به مسافران - آنکارا، ترکیه! یاوه گو هم خودت هستی نه به کسانی که توهین کردی و چماقداری بسیجی ات را به فضای مجازی کشاندی! مزدور سایبری راستش را بگو خودت ساعتی چقدر از رژیم منفور اسلامی میگیری تا نوکری خودت را برای اربابت ادا کرده باشی؟ برو کشکت را بساب حنای ماموران سایبری امثال خودت در این سایت دیگر رنگی ندارد و تعجب از سایت ایرانیان انگلستان به چنین حامی رژیم ضد ایرانی و ضد مردمی اجازه ابراز نظر میدهد؟ اگر مانع اراجیف گوئی او نشوید ما هم میتوانیم و بلدیم برخورد بسیار شدیدتری با او و امثال او داشته باشیم که اعصاب خودتان هم خراب میشود! معیار کاری شما چیست؟ نفوذی های سرسپرده رژیم بیایند اینجا به مخالفین رژیم راحت توهین بکنند؟ منتظر واکنش سردبیر محترم این سایت هستم!
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۱۷:۲۵
۳۴
Reza9118 - شهرکرد، ایران
[::مسافران - آنکارا، ترکیه::]. پیامک واریزی برات اومد نخود مغز، برو فردا پس فردا باهاش گوشت و مرغ بخر و تو سیزده به در کباب کن، فقط به بقیه نگو که پول این کباب ها از مالوندن واسه خامنه ای و رژیم نکبت جمهوری اسلامی تو فضای مجازی اومده ورنه بقیه.....
‌چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۲۰:۲۶
نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.
  • +888شاهزاده رضا پهلوی: آمادگی خود را برای هدایت و رهبری دوران گذار اعلام می‌کنم
  • +560نتانیاهو خطاب به مردم ایران: خامنه‌ای از شما بیشتر از اسرائیل می‌ترسد
  • +403اعلام آمادگی شاهزاده رضا پهلوی برای رهبری دوران گذار و نظرات موافقان و مخالفان
  • +260شاهزاده رضا پهلوی: جمهوری اسلامی غیر‌قابل اعتماد و توافق با آن غیرممکن است
  • +227نظر وزیر خارجه آینده آمریکا درباره آتش‌بس در غزه: اسرائیل باید تک تک اعضای حماس را نابود کند
  • +224شاهزاده رضا پهلوی: مقابل رژیم مرگ و اعدام، مبارزه ما برای زندگی است
  • +216دانشجویان دختر بلژیکی در اعتراض به بازداشت آهو دریایی در مقابل سفارت ایران نیمه‌برهنه شدند
  • +168خبرگزاری فرانسه: موساد از بالا تا پائین سپاه پاسداران و بیت رهبری مأمور دارد
  • +161شرق الاوسط : اسرائیل و ترامپ طرحی برای سرنگون کردن رژیم ایران تهیه کرده‌اند
  • +146وزیر دفاع پیشنهادی ترامپ بر این باور است که جمهوری اسلامی باید برای مذاکره «التماس کند»