آیا میان زلزله و اَبَرماه ارتباطی وجود دارد؟

زلزله چند ماه پیش در اطراف دماوند همزمان با اَبَرماه در آسمان بحثی قدیمی را دوبارہ زندہ کرد: آیا ارتباطی بین ابرماه و زلزله وجود دارد؟ ابرماه در واقع ماه بدری است که فاصله آن از زمین در نزدیکترین حالت خود باشد که ناشی از مدار بیضی ماه است، بنا بر این ابرماه اندکی بزرگتر از ماه بدر عادی دیده می‌شود، البته فقط ۵ درصد!

به گزارش فرادید؛ زمین لرزه به خاطر آزاد شدن ناگهانی انرژی در سنگ کره زمین ایجاد میشود. در واقع عمده زلزله‌ها در اثر از هم گسیختن گسل‌های زمین ایجاد می‌شوند. هر چند ارتباط ماه بدر با زلزله شبیه عقایدی خرافی به نظر می‌رسد، مثل ارتباط بین ماه بدر با سایر پدیده‌های ناخوشایند برای بشر، اما در مورد ماه بدر و زلزله مبنایی علمی هم وجود دارد.

نیروی جزر و مد ماه در زمان ماه نو و ماه بدر از هر زمان دیگری شدیدتر است. گرچه اثر جزر و مد بر آب‌های زمین بسیار مشهور است، اما نیروی جزر و مد ماه و خورشید روی سنگ‌های زمین هم تاثیر می‌گذارد بنابراین ممکن است اثر تنش‌های جزر و مدی شدیدتر در زمان ماه نو و ماه بدر باعث افزایش تنش در سنگ کره و در نتیجه افزایش آمار زلزله شود. در زمان ابرماه هم که فاصله ماه به زمین نزدیکتر است، اثرات جزر و مدی باید قوی‌تر از هر زمان دیگر باشد. همین مبنای علمی باعث شده پژوهشگران بسیاری از سراسر دنیا به بررسی همبستگی بین ماه و زلزله بپردازند.
پژوهشگران حداقل از اواسط قرن نوزدهم به این موضوع توجه داشتند. اما نتایج بررسی‌های آماری در این باره همیشه واضح نبود. بعضی از بررسی‌های آماری همبستگی معنی داری بین ماه و زلزله گزارش نکردند و بعضی از آن‌ها همبستگی ضعیفی را بین وضعیت ماه و زلزله گزارش کرده اند. البته همچنان هیچ بررسی آماری رابطه زلزله و ابرماه را تایید نکرده است، ابرماه نسبت به ماه بدر عادی اندکی نزدیکتر است، اما نه آنقدر که تاثیر به سزایی روی میزان نیروی جزر و مد داشته باشد.

نتایج ظاهراً متضاد بررسی‌های آماری ناشی از پیچیدگی مسئله است. برای مثال ماه دوره‌های مختلفی دارد: دوره نیم روزی که دوره روزانه که فاصله بین دو بار عبور متوالی ماه از نصف النهار منطقه است، دوره دوهفته‌ای یا نیم ماهی که نصف ماه قمری است و دوره ماهانه که یک ماه قمری است. میزان همبستگی ماه و زلزله کاملا به این موضوع وابسته است که همبستگی کدام دوره ماه با زلزله را بررسی کنیم.

بیشتر مطالعاتی که همبستگی ماه و زلزله را گزارش کرده اند، همبستگی دوره‌های روزانه و نیم روزی را گزارش می‌کنند، از طرفی هیچ همبستگی قابل ملاحظه‌ای بین دوره‌های نیم ماهی یا ماهانه با زلزله مشاهده نشده است. با توجه به این که فاصله بین ماه بدر و ماه نو یک فاصله نیم ماهی است، عدم مشاهده همبستگی قابل ملاحظه بین دوره نیم ماهی با ماهانه با زلزله حاکی از این است که ماه کامل یا غیر کامل ارتباطی آنچنانی با افزایش یا کاهش احتمال زلزله ندارد.
 
از طرف دیگر زلزله هم پدیده‌ای پیچیده است. انواع متفاوتی از زلزله وجود دارد که در عمق و مکان‌های متفاوتی رخ می‌دهند، برای مثال مطالعاتی نشان دهنده همبستگی بین جزر و مد و زلزله‌های زیر اقیانوس و زلزله‌های مرتبط با فعالیت‌های آتشفشانی هستند در حالی انواع دیگر زلزله با جزر و مد همبستگی ندارند.
مطالعات دیگری نشان می‌دهند که جهت قرارگیری گسل‌های زمین بر میزان همبستگی زلزله و ماه تاثیر دارد: گسل‌هایی که تنش ناشی از جزر و مد هم راستا با تنش صفحه‌ای باشد بیشتر از جزر و مد متاثر می‌شوند. بنابراین زلزله‌ها بسته به نوع و گسل آن‌ها می‌توانند به موقیت ماه در آسمان وابسته باشند، اما در نظر داشته باشید که وجود همبستگی ابداً به معنی پیش بینی زلزله نیست و فقط میزان احتمال زلزله تغییر می‌کند که این هیچ کمکی به پیش بینی زلزله نمی‌کند و به این معنی نیست که ماه علت زلزله است. بنابراین می‌توان اظهار کرد اگر در یک شب مهتابی زیر ماه کامل نشسته‌اید، بیشتر از باقی شب‌ها نگران زلزله نباشید.
اَبَر ماه چیست؟چون گردش ماه به دور زمین نه دایره‌وار، بلکه در مداری بیضوی است، فاصله‌اش تا زمین متفاوت است. در نزدیک‌ترین فاصله، ۳۵۶٬۵۰۰ کیلومتر، و در دورترین فاصله، ۴۰۶٬۷۰۰ کیلومتر از زمین دور است.

اخترشناسان، نزدیک‌ترین فاصله را نقطه حضیض (فرود) و دورترین فاصله را نقطه اوجِ مداری (فراز) نام نهاده‌اند.

هرگاه ماه در حالت بدر به نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین می‌رسد درخشان‌تر و بزرگتر از معمول دیده می‌شود. پدیده ماه‌افروختگی یا اَبَرماه روی می‌دهد. این اتفاق در هر ۴۱۲ روز یک بار پیش می‌آید.

ماه، هر چهار هفته (دقیق‌تر، هر ۲۷ روز و ۷ ساعت و ۴۲ دقیقه و ۲۴ ثانیه یک‌بار، یعنی هر ۲۷٫۳۲۱ روز)، فاصله‌اش با زمین به نزدیک‌ترین حد می‌رسد. البته در دوره یاد شده، یک بار هم از زمین کاملاً دور می‌شود.

اگرچه ماه هر چهار هفته یک‌بار به حضیضِ مداری می‌رسد و به زمین نزدیک نزدیک می‌شود، اما همیشه در حالت بدر نیست که ماه‌افروختگی یا اَبَرماه روی دهد.