کرونا؛ ماسک زدن همگانی یا گندزدایی مکان‌های عمومی؟ کدام موثرتر است؟
رأی دهید
شواهد کنونی چه می‌گویند؟
در نبود واکسن و درمان قطعی، سرعت زیاد انتشار و شدت بیماری‌زایی ویروس سارس-کرونای ۲، جلوگیری یا کند کردن سرایت آن را به یکی از اهداف اصلی دولت‌ها بدل کرده است.
اما گاه عدم‌توافق صاحب‌نظران گاه سراسیمگی یا فقدان سیاست‌های اجتماعی-بهداشتی منسجم و شواهدنگر، به تصمیم‌ها و اقدام‌هایی نامناسب و ناکارآمد منجر شده که بر اساس شواهد جدید یا نادیده‌انگاشته نیازمند بازبینی و بازنگری هستند.
برای کشورهایی مانند ایران که توان اقتصادی و پشتیبانی زیرساختی کافی برای یک همه‌گیری گسترده را ندارند، انسجام و تمرکز نیرو برای پیشگیری و مهار شیوع بر پایه شواهد علمی و تحقیقات میدانی اهمیتی مضاعف دارد.
از جمله راهکارهایی که بر اساس شواهد جدید و همینطور مطالعات پیشین نیاز به بازبابینی فوری و جدی دارد پوشاندن دهان و بینی با ماسک در مکان‌های عمومی است که در کنار فاصله‌گذاری اجتماعی و غربالگری افراد ناقل و بیمار، از راه‌های موثر جلوگیری، مهار و مدیریت چنین همه‌گیری‌هایی بحساب می‌آید.
در آن سو، اقداماتی هستند که در مقابله با همه‌گیری ویروسهای تنفسی پایه علمی ندارند مانند پاشیدن مواد گندزدا. شستن خیابان‌ها و میادین با محلول‌های حاوی هیپوکریت سدیم یا همان وایتکس، نه تنها راه موثری در مهار انتقال ویروس کرونا نیست بلکه علاوه بر آلودگی‌های جدی زیست محیطی و احتمال آسیب تنفسی، موجب اتلاف نیروی انسانی و مواد ضدعفونی‌ای می‌شوند که می‌شد به روش درست برای گندزدایی موثر مکان‌های عمومی مانند اتوبوس، قطار، فروشگاه‌ها و اداره‌های دولتی استفاده شوند.
- این ویروس مدام در حلق و ریه تکثیر می‌شود و همراه با قطرک‌های تنفسی (سرفه، عطسه، تنفس و صحبت) فرد ناقل یا مبتلا، به مخاط تنفسی (بینی و دهان) و احتمالا چشم فرد سالم راه یافته و او را مبتلا می‌کند.
- عطسه، سرفه و حتی صحبت بلند میتواند قطرک‌های تنفسی را تا چند متر پخش کند.
- ویروس علاوه بر ریه در حلق نیز فراوان تکثیر می‌شود بنابراین حتی با صحبت هم قابل انتشار است.
- فرد ناقل بدون علامت میتواند ویروس زیادی را منتشر کند.
- با در نظر گرفتن این یافته‌های مهم جدید می‌توان نتیجه گرفت:
- فاصله دو متر به تنهایی برای جلوگیری از سرایت کافی نیست.
- در محیط‌های بسته احتمال می‌رود ویروس از طریق ذرات معلق، افراد را تا شعاع وسیعتری آلوده کند.
- تشخیص ناقلان بی‌علامت که ممکن است بعنوان مخزن اصلی همه‌گیری عمل کنند بسیار دشوار است.
اگر راه اصلی پخش و سرایت ویروس دهان و بینی‌ست و ویروس قادر است که در هوا معلق و تا چند متر پخش شود و اگر شناخت افراد آلوده تقریبا ناممکن است، آیا زدن ماسک در مکان‌های عمومی نقش مهمی در کاهش شیوع و ابتلا نخواهد داشت؟
اهمیت پوشش همگانی ماسک در همه‌گیری‌های تنفسی مانند آنفلوانزا و کرونا و شواهد آن
جمع‌بندی بسیاری از مطالعات ۲۰ سال اخیر به نقش موثر ماسک در جلوگیری از ابتلا و سرایت بیماریهای ویروسی-تنفسی و کنترل همه‌گیری‌ها اشاره دارد.
بر اساس بسیاری از این تحقیقات و بررسی‌های آماری، بنظر می‌رسد ماسک‌های جراحی، که به اندازه ماسک‌های N95 در محافظت از ویروس موثر نیستند، وقتی عمومی و در شمار زیاد استفاده شوند به اندازه ماسک N95 در کنترل همه‌گیری و کاهش انتقال ویروسهای تنفسی مانند آنفلوانزا و ویروسهای سارس اثربخشند.
در اغلب کشورهایی که در مهار همه‌گیری کرونای اخیر موفق بوده‌اند، مانند چین، هنگ کنگ، کره جنوبی و تایوان، پوشش همگانی و گاه اجباری ماسک در مکان‌های عمومی و بخصوص شلوغ و یا بسته، در کنار راهکارهای اصلی بهداشتی، عفونت‌زدایی، غربالگری و قرنطینه دنبال شده است.
مطالعات اخیر در چین نیز بر فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده گسترده از ماسک تاکید دارند، نه فقط برای مهار همه‌گیری فعلی بلکه برای کنترل موج‌های احتمالی بعدی. بر اساس مدلسازی پژوهشگران چینی و استرالیایی بین فاصله‌گذاری و زدن ماسک و خطر همه‌گیری‌های بعدی ارتباط وجود دارد.
گندزدایی و ضدعفونی کردن مکان‌های عمومی
از اقداماتی که ابتدا در چین و سپس در برخی از کشورهای دیگر در ابعاد و اشکال گوناگون انجام گرفته ضدعفونی گسترده اماکن عمومی و باز شهری، مانند پیاده‌روها، خیابان‌ها، میدان‌ها و پارک‌ها با اسپری و ماشین‌های آب پاش بوده است. اما در برخی کشورها مانند آمریکا این روش را مناسب نمی‌دانند.
همانطور که پیشتر ذکر شد بنظر می‌رسد ویروس کرونا از سه راه مهم منتقل می‌شود:
۱) از طریق قطرک‌های تنفسی آلوده به ویروس که در اثر سرفه، عطسه، تنفس عمیق و صحبت تا چند متر پخش می‌شوند. این قطرک‌ها به دلیل بزرگی در هوا معلق نمی‌مانند و بر سطوح می‌نشینند
۲) آلودگی دست و انتقال به دهان و بینی و چشم
۳) از طریق قطرات و ذرات ریز معلق. در گزارشی دیده شده ویروس تا چند ساعت در ذرات معلق در فضای داخلی و بسته ممکن است باقی بماند
بسیاری از ردیابی‌های سرایت نشان می‌دهند که تماس نزدیک در خانه، وسایل نقلیه و رستوران از راه‌های اصلی سرایت است. بنابراین فاصله‌گذاری اجتماعی، محدود کردن بازدید و مسافرت، زدن ماسک، رعایت اصول بهداشتی و پاکیزه نگه‌داشتن سطوحی که می‌توانند آلودگی را انتقال دهند از راه‌های اصلی پیشگیری بحساب می‌آیند.
از این رو عفونت‌زدایی مکان‌های عمومی می‌بایست تمرکز پیدا کند به جاهایی که مستقیما در گسترش عفونت دارند، مانند پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌ها و رستوران‌ها، حمل و نقل عمومی، ادارات و بانک‌ها و مدارس و دانشگاه‌ها. در این فضاهای بسته عمومی، عامل اصلی انتقال سطوح آلوده هستند که یا با تماس مستقیم یا احتمالا از راه ذرات معلق موجب سرایت بیماری می‌شوند.
برای گندزدایی مکان‌های بسته به چند مورد باید دقت داشت:
- این مواد باید مستقیم روی سطوح آلوده، مثل دستگیره و پیشخوان و غیره پاشیده و بعد با دستمال پاک شوند.
- ممکن است لازم باشد سطوح کثیف، مانند کفپوش، ابتدا با مواد شوینده تمیز شوند چون ممکن است مواد ضدعفونی در آلودگی نفوذ کافی نکنند.
- پاشیدن مواد ضدعفونی در هوا روش مناسبی برای گندزدایی سطوح نیست چون ممکن است با غلظت کافی روی سطوح ننشینند.
- مواد ضدعفونی کننده باید مناسب گندزدایی عمومی بوده و غلظت آنها برای از بین بردن میکرب و ویروس کافی باشد. معمولا سازمان‌های بهداشتی و نهادهای ناظر ملی مانند آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا لیستی از مواد مجاز و غلظت مناسب آنها منتشر می‌کنند.
- از استفاده مستقیم مواد گندزدا روی انسان و حیوانات باید خودداری شود. استنشاق آنها یا تماس با چشم و پوست ممکن است اثرات سوء حاد یا دراز مدت داشته باشد. این مواد را افراد با پوشش حفاظتی مناسب باید در مکان‌های خالی استفاده کنند.
