هواپیمای اوکراین؛ ضدهوایی تور چیست و از کجا وارد ایران شد؟

سیستم دفاع هوایی تور در رژه نیروهای نظامی ایران بی بی سی،علی قدیمی

با سرنگون شدن پرواز تهران-کی‌یف در روز چهارشنبه ۱۸ دی نام سیستم دفاع هوایی تور ام-۱ وارد رسانه‌ها شد. با آنکه هنوز سپاه پاسداران ایران رسما نام این سیستم دفاع هوایی ساخت روسیه را به عنوان سلاحی که هواپیما را سرنگون کرد نیاورده، اما از همان ساعات اول رسانه‌های آمریکایی به نقل از منابع اطلاعاتی آمریکایی و عراقی برآورد کردند که موشک‌های این سیستم دفاعی هواپیما را سرنگون کرده اند.
 
انتشار عکسی از سر یک موشک در نزدیکی محل اصابت موشک به هواپیما، این فرضیه را تقویت کرد که پای تور در میان بوده است. این عکس بخشی از سر یک موشک 9K331 را نشان می‌دهد که قبل از انفجار موشک از سر آن جدا می‌شود. این عکس (عکس زیر) را بازرسان اوکراینی هم جزو مدارک خود به بی‌بی‌سی نشان دادند.

ماجرای تور
اما این اولین بار نیست که نام تور ام-۱ ایران، وارد رسانه‌‌ها می‌شود. در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۶ فروش سیستم دفاع هوایی تور به ایران، به موضوعی بحث برانگیز در روابط سیاسی آمریکا و روسیه تبدیل شد.
 
آن دوران سال‌های اوج نگرانی‌های غرب از برنامه هسته‌ای ایران بود واحتمال حمله هوایی آمریکا یا اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران مطرح شده بود. همزمان مقامات ایران و روسیه برای خرید سیستم دفاع موشکی برد کوتاه تور و سیستم دفاع هوایی برد بلند اس-۳۰۰ وارد مذاکره شده بودند.
 با وجود فشار‌های آمریکا، و در حالی که اولین دور تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران تصویب شده بود، ایران در تاریخ پنجم بهمن ۱۳۸۵ ایران اعلام کرد که سیستم دفاع هوایی تور ام-۱ را از روسیه تحویل گرفته است. پیشتر روسیه اعلام کرده بود که ۲۹ دستگاه موشک انداز متحرک تور ام-۱ را به قیمت حدود ۷۰۰ میلیون دلار به ایران فروخته است. قرارداد خرید زمستان ۱۳۸۳ امضا شده بود.
تور در مانور سپاه: مقاوم در برابر جنگ الکترونیک
حدود یک ماه بعد از انتشار خبر تحویل سیستم تور و در حالی که خبرهای حمله احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران همچنان در رسانه‌ها به عنوان یکی از گزینه‌های آمریکا برای متوقف کردن برنامه‌هسته‌ای ایران مطرح می‌شد، سپاه پاسداران مانوری برگزار کرد که در آن سیستم دفاع هوایی تور ام-۱ برای اولین بار استفاده شد.
 
حسین سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران که در آن سال‌ها فرمانده هوافضای سپاه بود در تلویزیون ایران از مزایای این سیستم برای دفاع هوایی ایران گفت: "سیستم تور قادر است با هدف‌هایی با سطح مقطع راداری بسیار پایین، هواپیماهای سریع السیر با قدرت مانور بالا و موشک‌های کروز درگیر شود و با دقت بالا آنها را مورد اصابت قرار دهد"
 
همچنین گوینده گزارش تلویزیون ایران در باره مزایای این سیستم می‌گوید: " این سیستم به دلیل استفاده از سامانه‌های رهگیری غیر فعال قادر است بدون اینکه تحت تاثیر جنگ الکترونیک هواپیماهای دشمن قرار گیرد آنها را رهگیری کند"
سیستم دفاع هوایی تور در مانور سپاه پاسداران (بهمن ۱۳۸۵) اسناد محرمانه
یکی از خبرهایی که در روزهای اخیر بازنشر شده است؛ یک گزارش سال ۲۰۱۲ نیویورک تایمز است. در این گزارش آمده که ایران در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به اشتباه به سوی چند هواپیمای غیر نظامی شلیک کرده است با این تصور که این هواپیماها جنگنده‌های اسرائیلی هستند که برای بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران آمده‌اند.
 
گزارش نیویورک تایمز براساس یک سند محرمانه پنتاگون نوشته شده که ظاهرا به دست این رسانه رسیده بوده است. عنوان این گزارش "Operational Mishaps by Air Defense Units" یا "خطاهای عملیاتی واحدهای دفاع هوایی ایران" بوده است و محتوای آن درباره افزایش سطح هوشیاری سیستم دفاع هوایی ایران همراه با فرماندهی و کنترل ضعیف بوده که باعث بروز اشتباهاتی شده است.
 
سال‌هایی که در این گزارش آمده دقیقا دورانی است که ایران سیستم دفاع هوایی تور را وارد کرده بود و احتمال حمله نظامی آمریکا یا اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران مطرح بود.
 
در این گزارش آمده که در ژوئن سال ۲۰۰۷ میلادی (خرداد/تیر ۱۳۸۶) سپاه پاسداران با استفاده از سیستم دفاع هوایی تور، یک موشک به سوی یک هواپمای غیرنظامی شلیک کرده است. بی‌بی‌سی در این تاریخ هیچ گزارشی از صدمه به یک هواپیمای غیر نظامی در آسمان ایران به دست نیاورد. و البته در گزارش هم اشاره به صدمه احتمالی نشده است.
 
یک سال بعد هم در ماه مه ۲۰۰۸ (اردیبهشت/خرداد ۱۳۸۷) سیستم دفاع هوایی ایران به یک هواپیمای مسافری و یک پهپاد شناسایی ایرانی شلیک کرده است و در همان ماه یک سیستم ضد هوایی به سوی یک اف-۱۴ نیروی هوایی ایران شلیک کرده است.
 
در سال ۱۳۸۷ بعد از آنکه خبرهایی از یک مانور نظامی اسرائیل منتشر شد، سیستم دفاع هوایی ایران به سوی دو هواپیمای مسافری دیگر شلیک کرد و در یک مورد - بر اساس گزارش نیویورک تایمز - یک جنگنده اف - ۴ ارتش برای آنکه یک هواپیمای مسافری خطوط هوایی عراق را با چشم ببینید - برای تایید مسافری بودن هواپیما - به آسمان رفت و البته آسیبی به این هواپیما نرسید.