«پری» داریوش مهرجویی همچنان خبرساز است؛ سرقت ادبی یا برداشت آزاد

«ساشا ون اولدرشاوسن» خبرنگار جوان ایرانی آمریکایی به مناسبت هفتمین سالگرد درگذشت جی دی سالنیجر نویسنده مشهور آمریکایی در مقاله مفصلی در نشریه «پاریس ریویو» به بررسی یکی از جنجالی ترین موارد سوءاستفاده از آثارش پرداخته است.
 
او در این گزارش با اشاره به فقدان قانون کپی رایت یا حقوق معنوی پدید آورندگان در ایران، ماجرای تولید فیلم «پری» به کارگردانی داریوش مهرجویی را شرح می دهد، اثری که در سال ۱۹۹۴ با اقتباس از رمان «فرانی و زویی» و داستان کوتاه «یک روز خوب برای موزه ماهی» از کتاب ۹ قصه کوتاه ساخته شد.
 
جی دی سالینجر یکی از تأثیرگذارترین نویسنده های معاصر آمریکایی است که آثار درخشان و پرخواننده ای چون «ناتور دشت» را در کارنامه حرفه ای خود دارد.
 
او در سال ۱۹۴۸ با تولید فیلمی از روی داستان کوتاه «دایی ویگلی در کانکتیکت» مواقفت کرد ولی پس از تماشای نسخه سینمایی این اثر با عنوان «قلب دیوانه من» به شدت سرخورده شد و با انتقاد از هالیوود گفت هرگز اجازه تولید فیلم دیگری از روی آثارش را نخواهد داد.

جی دی سالینجر در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۰ میلادی درگذشت و پس از مرگ او همسر و فرزندش همین سنت را حفظ کرده و مانع استفاده از داستان های این نویسنده فقید در سینما و سایر فرم های هنری شدند.
 
ساشا ون اولدرشاوسن در ادامه این مطلب با اشاره به مواردی که داریوش مهرجویی از داستان های جی دی سالینجر در پری بهره گرفته، به بررسی رویکرد شاعرانه این کارگردان ایرانی در پردازش فیلمنامه و استفاده او از نمادهای مختلف برای بیان داستان می پردازد.
 
پری یکی از موفق ترین فیلم های داریوش مهرجویی است که با شرکت بازیگرانی چون نیکی کریمی، خسرو شکیبایی و علی مصفا تولید شد و جوایز بسیاری دریافت کرد.
 
نویسنده مقاله در ادامه به شکایت وکلای جی دی سالینجر از داریوش مهرجویی اشاره می کند، عاملی که مانع اکران جهانی فیلم پری و عدم نمایش آن در مراکز هنری آمریکا شد.
البته داریوش مهرجویی بارها در گفتگوهای رسانه ای خود تأثیرپذیری از داستان های مذکور را پذیرفته ولی باور دارد« پری» برداشتی آزاد از آثار سالینجر است و این رویه متداولی در سینما محسوب می شود و نقض حقوق معنوی پدید آورنده محسوب نمی شود.
 
به گفته داریوش مهرجویی، او تلاش کرده با جی دی سالینجر تماس گرفته و رضایتش را جلب کند ولی پس از اینکه پاسخی دریافت نکرد تصمیم گرفت پری را بسازد.
 
با این حال به عقیده بسیاری از کارشناسان هرگونه استفاده، الهام، تأثیرپذیری یا برداشت از آثار سایرین نقص کپی رایت است و پیگرد قانونی دارد.
 
البته با توجه به عدم عضویت ایران در کنوانسیون جهانی مالکیت معنوی مشکل متوجه داریوش مهرجویی نیست و به همین دلیل تلاش وکلای نویسنده آمریکایی برای کسب خسارت یا توقیف فیلم سرانجام نداشته است.
 
ساشا ون اولدرشاوسن در ادامه ضمن تحسین توانایی های داریوش مهرجویی ادعا می کند اگر جی دی سالینجر فیلم را پری را تماشا می کرد به احتمال زیاد آن را می پسندید چرا که این کارگردان ایرانی با رویکردی غیر هالیوودی داستان های او را به تصویر کشیده، با این حال تأکید دارد عدم جلب رضایت نویسنده و مشکلات حقوقی پیرامونش امتیازی منفی برای داریوش مهرجویی است.
هر چند که در سالهای اخیر در ایران قوانینی برای حفظ حقوق معنوی مالکیت در ایران تصویب شده ولی شامل محصولات غیرایرانی و آمریکایی نمی شود و برای مثال تمامی فیلم های مشهور آمریکایی یا کتاب های نویسنده های پرفروش بدون اجازه خرید و فروش می شود.
 
ساشا ون اولدرشاوسن در پایان نتیجه می گیرد که شاید عدم عضویت ایران در کنوانسیون جهانی مالکیت معنوی در ظاهر به سود ایران باشد ولی مشکلات بسیاری برای تولید کنندگان این کشور به ویژه در عرصه فناوری ایجاد کرده و آنها به همین دلیل قادر به رقابت در بازارهای پررقابت جهانی نیستند.
 
این در حالی است که بحتی در صورت پیوستن ایران به این کنوانسیون با توجه به تحریم های اقتصادی موجود علیه تهران بدون شک پرداخت حقوق معنوی پدید آوردگان در ایران و آمریکا را چالش های بسیاری مواجه خواهد کرد.