همه‌پرسی کردستان عراق؛ پیام آیت‌الله سیستانی به چه معناست؟

بیانیه آیت‌الله سیستانى بعد از سکوتى طولانى و درست زمانى مطرح مى شود که همه نگاه‌ها در افکار عمومى و رسانه‌ها بیشتر متمرکز پیامدهاى همه پرسى استقلال کردستان عراق و خواست کردها و تهدید بغداد و همسایگان علیه اقلیم کردستان است.
 
اما یک نکته تا حد زیادى در این مدت نادیده گرفته شده و آن اینکه این مساله جز منطقه کردستان عراق و مردمانش که به گفته هیات نظارت بر همه پرسى ٩٢ درصد راى به استقلال داده اند، طرف دیگرى هم دارد. بخش دیگر عراق و عراقی‌هایى است که کم کم دارند متوجه مى‌شوند کشورشان به گفته آنها با "خطر تجزیه" مواجه است.
 
موضوع این است که همچون بسیارى در جامعه بین المللى، در داخل عراق هم خیلی‌ها این همه پرسى را تا وقتى که برگزار شد، جدى نگرفته بودند یا حداقل امیدوار بودند که فشارهاى داخلى و خارجى اثر کند و مقامات کردستان عراق و در راس آنها مسعود بارزانى، رییس اقلیم، عقب‌نشینى کنند.
 
چند ماه پیش از برگزارى همه‌پرسى، هوشیار زیبارى مسول هماهنگی‌ها براى این راى‌گیرى به من گفت که با اینکه ما خیلى رک به همه مى‌گوییم که این بار جدى هستیم، هنوز کسى باور نکرده که این اتفاق در حال رخ دادن است. جالب آنکه در بطن جامعه عراق هم انگار کسى به این موضوع اهمیت نمى داد.
ماه قبل که به بغداد و نجف سفر کرده بودیم با مردم از طبقه اجتماعى و مذاهب مختلف در کوچه و خیابان و قهوه خانه و کافى شاپ صحبت کردیم و پرسیدیم که نگاهشان به این همه‌پرسى و صحبت‌هاى مقامات کردستان درباره جدایى چیست؟
 
بیشتر جواب‌ها از دو حال خارج نبود. یا مى گفتند چنین چیزى محال است و این فقط بازى قدرت است و در عمل اتفاق نمى افتد یا اینکه جواب مى‌دادند که برایشان اهمیتى ندارد. بخصوص قشر جوانى که با آنها ملاقات کردیم در هر دو شهر بغداد و نجف مى گفتند آنقدر از جنگ خسته اند که دیگر فرصت نمى کنند به آنچه آنها "ادعاى تکرارى مقامات کردستان عراق" مى خواندند، توجه کنند.
 
به ندرت به کسانى مثل احمد برخوردیم که نگاهى متقاوت داشت. با او در محله متنبى بغداد آشنا شدیم که مرکز فروش کتاب است و از قدیمى ترین کوچه هاى بغداد. احمد عکاس جوانى است که به گفته خودش سعى مى کرد از زیبایی‌هاى عراق عکس بگیرد. او مى گفت از برادرها و خواهران کردش مى خواهد خود را بخشى از عراق بدانند.
 
برخى هم مى گفتند که کشور عملا تقسیم شده و فقط رسمیت پیدا نکرده. این دسته به این موضوع اشاره مى کردند که همین حالا هم یک عرب عراقى هرگز نمى تواند بدون گرفتن اقامت کردستان عراق یا گرفتن اجازه ورود جداگانه از اقلیم وارد این منطقه شود. خود من بارها شاهد بودم که ما به عنوان خارجى و با پاسپورت کشور دیگر بدون دردسر به کردستان عراق سفر می‌کنیم اما همکاران عراقى ما با پاسپورت عراقى مجبور مى شوند ساعتها گاهى در ایست بازرسی اربیل بمانند بخصوص اگر تاریخ مجوز ورودشان گذشته باشد.
 
اما حالا به نظر تعداد بیشترى جملات مشابه احمد را در شبکه هاى اجتماعى مطرح مى کنند. مثل محمد که از طرفداران جوان پر و پا قرص مقتدى صدر است که زمان دیدارمان در بغداد حتى به نوعى از حق کردها براى تصمیم درباره سرنوشت خود دفاع مى کرد. او حالا در فیسبوکش در مخالفت کامل با همه پرسى مى نویسد و از "تجزیه" کشورش ابراز نگرانى مى کند.
آیت‌الله سیستانی نیروهای شیعه عراقی را برای نبرد با داعش بسیج کرد شاید بشود بیانیه آیت الله سیستانى را هم از این جنبه دید. به نظر مى رسد مراجع و رهبران شیعه هم تا این لحظه هنوز امیدوار بودند که بغداد و اربیل بالاخره مثل همیشه به توافق برسند و کار به جاى باریک نکشد. اما با انجام همه پرسى و موجى که در مناطق کردنشین عراق ایجاد شده دیگر سکوت را جایز ندانسته اند. عمار حکیم از رهبران برجسته شیعه عراق هم چند روز پیش سکوتش را شکست و این راى گیرى را "عبور از خط قرمزهایى" خواند که نباید "از کنار آن به سادگى گذشت و نادیده گرفت".
 
روى سخن آیت الله سیستانى اما با دو طرف این کشمکش است. او از اربیل و بغداد خواسته که از قانون اساسى عراق تبعیت کنند. هرچند در نهایت او مخالفت خود را با تقسیم عراق به صراحت بیان کرده و به کردها هشدار داده این کار عواقب بدى خواهد داشت که شامل کردها هم خواهد شد. معلوم نیست آیا آقاى سیستانى فراتر از این هشدارها خواهد رفت یا نه، اما نفوذ این مرجع تقلید شیعه قطعا از بقیه شخصیتهاى شیعه بیشتر است و نقش او را در شکل دادن حرکتى منسجم در بخش بزرگى از عراق، نمى شود نادیده گرفت. هم او بود که میلیونها شیعه عراقى را براى نبرد با داعش بسیج کرد.
 
پیام آقاى سیستانى به نظر از یک طرف دولت حیدر عبادى را براى برداشتن گامهاى جدى تر در منگنه خواهد گذاشت و از طرف دیگر مقامات کردستان عراق را با چالشى به مراتب سخت‌تر مواجه خواهد کرد.