عربستان چقدر از حج پول در می‌آورد؟

عربستان سالانه میزبان صدها هزار زائر حج تمتع و عمره مفرده است. فارغ از جنبه‌های سیاسی و مذهبی حج، این رویداد سالانه، یک اتفاق‌ بزرگ اقتصادی برای عربستان است. اما درآمد عربستان از زائران حج و عمره چقدر است و این درآمدها چه سهمی در اقتصاد این کشور دارند؟
 
اولین قدم برای رسیدن به چنین برآوردی، یافتن تعداد کل زائرانی است که سالانه در مراسم حج تمتع شرکت می‌کنند یا در طول سال به عمره می‌روند.
سالانه چند نفر به حج و عمره می‌روند؟ پاسخ: پارسال در مجموع هشت میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، شامل حدود ۱.۹ میلیون نفر برای تمتع و بیش از شش میلیون نفر برای عمره به عربستان رفتند.
 
توضیح: شمار کل زائران، به زائران حج و عمره تقسیم می‌شود.
 
حج تمتع: متوسط تعداد زائران در یک دهه اخیر دو و نیم میلیون نفر در سال بوده است. چون حج تمتع در مدت زمان محدودی در سال اتفاق می‌افتد، حکومت عربستان برای جلوگیری از ازدحام جمعیت،برای هر کشور سهمیه تعیین می‌کند.
 
بخش قابل توجهی از زائران حج (تمتع) داخلی هستند یعنی در عربستان سعودی زندگی می‌کنند. البته همه آنها شهروند عربستان نیستند و ملیت‌های مختلفی دارند. به طور متوسط در ۱۰ سال اخیر، تعداد زائران داخلی، به اندازه نصف زائران خارجی بوده است. نمودار زیر تعداد زائران را به تفکیک در یک دهه اخیر نشان می‌دهد.
جمعیت عربستان سعودی تنها حدود دو درصد جمعیت جهان اسلام است، اما بیش از یک سوم زائران در ده سال اخیر، ساکن خود این کشور بوده‌اند. این آمار البته با درنظر گرفتن نزدیکی، تکلیف مذهبی و ارزان‌تر تمام شدن حج توجیه می‌شود.
 
عمره: زیارت عمره در طول سال انجام می‌شود وبرای زائران ویزای جداگانه صادر می‌شود. پارسال بیش از شش میلیون نفر یا بیش از ۸۰ درصد زائران، برای عمره مفرده به عربستان رفتند. هفت سال پیش تعداد زائران عمره، حدود چهار میلیون نفر بوده و مقام‌های عربستان انتظار دارند شمار زائران عمره تا چهار سال دیگر به حدود ۱۲ میلیون نفر برسد.
 درآمد سالانه عربستان از حج چقدر است؟ پاسخ: پارسال درآمد مستقیم حکومت عربستان از زائران حدود ۱۲ میلیارد دلار بود. در مجموع هشت میلیون و ۳۳۰ هزار زائر، حدود ۲۳ میلیارد دلار خرج کردند.
حق نشر عکس AFP
 
توضیح: برای مقایسه، عربستان پارسال ۱۳۶ میلیارد دلار نفت فروخته است، و کل درآمد مستقیم از حج، حدود هشت درصد درآمد نفت بوده است.
پولی که زائران وارد اقتصاد عربستان می‌کنند
 دلارهایی که زائران در عربستان خرج می‌کنند، وارد اقتصاد عربستان می‌شود. همه آن تبدیل به درآمد نمی‌شود اما به رشد اقتصاد کمک می‌کند.
 
اتاق بازرگانی مکه برآورد کرده است که هر زائر خارجی حج تمتع، حدود چهار هزار و ۶۰۰ دلار هزینه می‌کند. این رقم برای زائران داخلی کمتر از هزار و ۵۰۰ دلار برآورد شده است.
 
در مورد ایران، متوسط هزینه کاروان‌ها برای یک نفر حدود سه هزار دلار است که با توجه به مخارج معمول سفر برای یک زائر شامل خوراک اضافه و خرید سوغات و رفت و آمد، رقم اعلام شده از طرف مقام‌های عربستان برآوردی نزدیک به واقعیت به نظر می‌رسد. از طرفی، هزینه کاروان‌های زیارتی در کشورهای مسلمان دیگر مثل پاکستان و بنگلادش هم کم و بیش به این رقم نزدیک است.
 
یک زائر ایرانی که نخواست نامش آورده شود به بی‌بی‌سی فارسی گفت که برآوردش از هزینه حج امسال، دست کم ۸ هزار دلار است. البته بخشی از این هزینه‌ها شخصی است.
در نمودار بالا، به دلیل سفر زائران با شرکت‌های هوایی مختلف، مخارج با و بدون هزینه سفر هوایی درنظر گرفته شده‌است. این پول به طور مستقیم و غیر مستقیم وارد اقتصاد عربستان می‌شود.
زائران بیشتر از چه کشورهایی هستند؟  پاسخ: اندونزی با سهمیه بیش از ۲۲۰ هزار نفر، چهارده درصد کل زائران خارجی را به خود اختصاص داده و پاکستان، هند و بنگلادش در رده‌های بعدی هستند. توضیح: حکومت عربستان، به هر کشور بر اساس جمعیت مسلمانش، سهمیه اعزام زائر می‌دهد. دلیل این محدودیت جلوگیری از ازدحام جمعیت است. سهمیه‌ها چهار سال قبل به دلیل پروژه‌های ساختمانی مکه حدود ۲۰ درصد کم شده بود و از امسال این محدودیت کم و بیش برداشته شده است. مبنای محاسبه سهمیه هم معمولا حدود یک نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت مسلمان کشورها است. البته نه به طور دقیق، عددها بالا و پایین دارد.
جدول بالا سهمیه امسال هشت کشور را نشان می‌دهد که بیشترین جمعیت مسلمان و بالاترین سهمیه‌ را دارند. مبنای محاسبه درصد‌ها، متوسط تعداد زائران خارجی در ده سال اخیر است.
عربستان چقدر به درآمدهای غیر نفتی نیاز دارد؟با آن که درآمد عربستان از حج در مقایسه با درآمد نفتی این کشور ناچیز است، اما حکومت عربستان در تلاش است اقتصاد غیر نفتی خود را تقویت کند.
 
صندوق بین‌المللی پول برآورد کرده است که توافق اوپک برای کاهش تولید نفت، رشد اقتصادی عربستان را امسال به سمت صفر می‌کشد. عربستان به عنوان یک اقتصاد وابسته به نفت به تغییر قیمت جهانی نفت حساس است و حکومت آن به دنبال یک اصلاح اقتصادی اساسی است تا بخشی از درآمدهای کشور به منابع باثبات‌تر غیر نفتی وابسته شود. این بخش‌ها مثل گردشگری زیارتی، به عنوان ضربه‌گیری دربرابر نوسان‌های قیمت نفت عمل کنند.
 
نمودار زیر، رشد تولید ناخالص داخلی بخش نفت و بخش غیر نفتی را مقایسه می‌کند. نوسان شدید بخش نفت مشهود است.
بیکاری در عربستان به بالای ۱۲ درصد رسیده است و حکومت همچنان با کسری بودجه سنگین رو‌به‌رو است که به حدود ۹ درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. حکومت به برنامه‌های بلند پروازانه خود برای اصلاح اقتصادی امیدوار است، اما این اصلاحات برای جامعه عربستان دردناک خواهد بود. ریاض انرژی و آب را گران کرده و قرار است گرانتر ‌هم بکند. مالیات‌ها را بالا برده و از سال آینده دریافت مالیات بر ارزش افزوده را هم آغاز می‌کند. اما آن طور که صندوق بین‌المللی پول می‌گوید ادامه این اصلاحات نیاز به تحولات اساسی در ساختار حکومتی عربستان هم دارد.
 توضیح: