شهری که روسیه نمی‌تواند ناوهای جنگی‌اش را از آن پنهان کند

رصدکنندگان کشتی در استانبول منابع مهمی برای دیپلمات‌ها و متخصصان مسایل امنیتی و اطلاعاتی هستند، چرا که دنیا را از میزان تعهد و دخالت نظامی روسیه در سوریه آگاه می‌کنند.
 
نیمه‌شب شده. تمام روز در راه استانبول بودم. می‌خواهم بخوابم که پیامکی می‌رسد: "خبرِ نسبتاً بدی دارم. الکساندر کاچکنکو ساعت ۴.۲۰ وارد تنگه بسفر می‌شود. خیلی بد شد. هیچ تضمینی نیست که بتوانیم چیزی را ببینیم".
 
الکساندر کاچکنکو نام کشتی غول‌پیکر روسی است که وسایل نقلیه زمینی مثل خودرو و ماشین‌های سنگین جابجا می‌کند. پیش از این هم چندباری از تنگه بسفر عبور کرده. هر بار جلوی چشم همه کامیون‌های نظامی و تجهیزات دیگر به سوی سوریه می‌برده.
 
این بار شاید نشود عرشه را دید. این موقع سال در ترکیه، ساعت ۴.۲۰ صبح، هنوز هوا تاریک است. با این حال یوروک ایسیک، کسی که پیامک را برای من فرستاد، باز هم دوربین‌ها و لنزهای خود را برمی‌دارد و به یکی از نقاط طلایی برای تماشای کشتی‌ها در کناره تنگه بسفر می‌رود.
 
ایسیک اخبار عبور کشتی را برای انبوه فالوئرهایش توییت می‌کند. بین این فالوئرها از دیپلمات هست تا کارشناسان مسایل اطلاعاتی و امنیتی، از همه جای دنیا.
 
ایسیک به من خبر داده که من هم بروم. می‌گوید "اگر چیزی روی کشتی نبود، خیلی شرمنده می‌شوم". من هم با کمال میل می‌روم. اصلاً به همین خاطر آمده‌ام ترکیه.
یوروک ایسیک (راست) با دوستش، دوریم یایلالی، سوار بر قایقی در تنگه بسفر اینجا دنیای غریبِ رصد کشتی‌ها است، دنیایی که از نظر سیاسی هم مهم است و اهمیتش هر روز بیشتر می‌شود. رصدکنندگان از همه جای دنیا آمده‌اند. انگار همه با هم دوست‌ یا همکارند. بیشترشان (البته نه همه‌شان) مردند. ایسیک از پرشورترین و فعال‌ترین‌هاست.
کشتی یواس‌اس پورتر از تنگه بسفر عبور می‌کند او با هر معیاری آدم تنومندی است. سخاوتمند و بامزه است. قهوه مفصلی می‌خورد که سرپا بماند. بعد از همسر و کشتی، قهوه سومین عشق زندگی‌اش است، چون خیلی نمی‌تواند بخوابد.
 
می‌گوید: "خیلی وقت‌ها، ساعت دو، سه یا چهارِ صبح از خواب پا می‌شوم. خیلی سخته. خیلی از روزهایم این طوری حروم می‌شوند". می‌خندد.
 
کشتی‌هایی که می‌خواهند از مدیترانه به دریای سیاه بروند از تنگه بسفر رد می‌شوند. آبراه‌ پرتردد در جهان زیاد است، ولی هیچ آبراهی در جهان نیست که این‌قدر پرتردد باشد و از قلب یک شهر بزرگ بگذرد. به همین دلیل، ۱۵ میلیون نفری که در استانبول زندگی می‌کنند می‌توانند گذر کشتی‌های جنگی غول‌پیکر، کشتی‌های مسافرتی و باربری، و تانکرهای گوناگون را از نزدیک ببینند.
پهنای تنگه بسفر در باریک‌ترین نقطه ۷۰۰ متر بیشتر نیست. و آن قدر شلوغ است که مقامات ترکیه برای جلوگیری از تصادفات، سیستمی برای عبور و مرور یک طرفه در آن به کار می‌گیرند، و مرتب مسیر حرکت کشتی‌ها را تغییر می‌دهند. کشتی‌هایی که مسیر حرکت‌شان بر خلاف جهت مسیرِ تعیین شده باشد باید در ورودیِ شمالی یا جنوبی منتظر بمانند.
 
ایسیک برای رصد کشتی‌ها نقاط مخصوصی برای خود دارد که بیشترشان در جاهایی است که تنگه انحنا پیدا می‌کند. البته بیشتر مواقع، کشتی‌ها را از بالکن خانه‌اش تماشا می‌کند. می‌گوید: "شکار کشتی آیینه‌ای است از روابط بین‌الملل، از سیاست، از چیزهایی که در جهان در حال اتفاق است. جنگ‌های تجاری بین روسیه و ترکیه، حضور آمریکا در دریای سیاه برای حمایت از متحدانش در ناتو، و یا تلاش روسیه برای تثبیت خود در خاورمیانه. همه این‌ها در وسط این شهر اتفاق می‌افتد!"
 
ایسیک - که از طریق مشاوره در امور بین‌المللی امرار معاش می‌کند - عبور همه کشتی‌ها را در دفتر خود ثبت می‌کند. یکی از کشتی‌هایی که ایسیک این اواخر در یکی از کافه‌های روی بندر انتظارش را می‌کشید بزرگترین کشتی ساختمانی جهان است به نام "روح پیشرو"، که طولش به اندازه شش هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ است و مصالح خط لوله زیردریایی گاز "ترک‌استریم" را در بنادر روسیه پیاده میکند. این کشتی آن قدر بزرگ است که وقتی می‌خواهد وارد تنگه بشود، هیچ کشتی دیگری حق ورود به آن را ندارد.
 
ولی علاقه اصلی ایسیک و دوستش، دوریم یایلالی که اقتصاددان و از ویراستاران وبسایت "اخبار کشتی‌رانی تنگه بسفر" است، کشتی‌های جنگی است.
 
سابقه یایلالی در رصد کشتی‌ها از ایسیک هم بیشتر است؛ برمی‌گردد به سال‌های نوجوانی‌اش، در دوران جنگ سرد، که برای رفتن به مدرسه‌ باید از تنگه بسفر رد می‌شد. آن‌قدر درباره کشتی‌های شوروی کنجکاو بود که یک روز سر امتحان نرفت که از ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف عکس بگیرد. کوزنتسف ناو سرفرماندهی نیروی دریایی روسیه است.
این بار نوبت ایسیک است که سوژه عکاسی از عرشه کشتی فیلچنکوف بشود این روزها ایسیک و یایلالی سرشان شلوغ‌تر از همیشه است. از سال ۲۰۱۴ که روسیه شبه‌جزیره کریمه را در شمال دریای سیاه به این کشور الحاق کرد، ترافیک کشتی‌ها در تنگه بسفر افزایش یافته است. کرملین نیروهای نظامی خود را در کریمه تقویت کرده و ناوگان خود در دریای سیاه را، که مستقر در شهر بندری سواستوپول است به‌روز و احیا کرده است.
 
ایسیک می‌گوید: "روسیه تا الان سه زیردریایی جدید کلاس کیلو که موتور آن‌ها با سوخت هسته‌ای کار می‌کند خریده است؛ و چهارمی هم در راه است. این از علاقه آن‌ها به تشدید نفوذ خود در دریای سیاه می‌دهد". از سوی دیگر ناتو هم اعلام کرده که در پاسخ به این اقدام روسیه، حضور خود را در منطقه تقویت خواهد کرد.
 
آوریل امسال، ایسیک ناوشکن اچ‌ام‌اس درینگ بریتانیا را در حال عبور از استانبول رصد کرده. نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا به ندرت در دریای سیاه مستقر می‌شود.
 
ایسیک می گوید: "از نظر من، موقعیت فعلی از جنگ سرد هم ترسناک‌تر است. ممکن است درگیری شدید نظامی پیش بیاید. حتی اگر این اتفاق هم نیفتد، احتمالاً شاهد درگیری‌ها و تهدیدهای نظامی بیشتری خواهیم بود".
 
در این لحظه، بزرگترین خطر به بحران سوریه مربوط می‌شود. از حدود دو سال پیش که پای روسیه به این جنگ باز شد، ایسیک و رفقایش در استانبول که در کار رصد کشتی‌اند، نقش مهمی در آگاه کردن دنیا از ابعاد حضور نظامی کرملین داشته‌اند.
سربازی با یک موشکِ زمین‌به‌هوای دوش‌پرتاپ بر عرشه کشتی دیده می‌شود همه کشتی‌های روسی که از سواستوپول یا دیگر پایگاه‌های روسیه در دریای سیاه، در شهر بندری نووُراسیسک، به سوریه می‌روند باید از تنگه بسفر عبور کنند. و آن‌طور که ایسیک می‌گوید، روسیه گاهی دوست دارد کارهای جنجال‌برانگیزش را با صدای بلند اعلام کند.
 
معروفترین عکس ایسیک که در دسامبر سال ۲۰۱۵ گرفت و بارها در همه جای دنیا در توییتر پخش شد، عکسی بود از یک سرباز روس که روی عرشه یک کشتی جنگیِ در حال عبور از قلب استانبول ایستاده بود و موشک دوش‌پرتاپِ ایگلا را بر شانه‌ خود حمل می‌کرد.
وقتی ایسیک عکس‌های خود را بزرگ کرد متوجه شد که سرباز موشک ایگلا را روی شانه خود گذاشته است کشتی‌های جنگی روسیه، مانند کشتی‌های جنگی دیگر کشورهای حاشیه دریای سیاه، از این حق برخوردارند که در زمان صلح از تنگه بسفر عبور کنند. کشورهایی که در حاشیه دریای سیاه نیستند از حقوق کشتی‌رانیِ محدودتری برخوردارند.
 
عکسِ ایسیک به فاصله کمی پس از آن گرفته شد که ترکیه هواپیمای جنگی روسیه را ظاهراً به این دلیل که به حریم هوایی این کشور تجاوز کرده سرنگون کرد. ترکیه این عکس را توهین‌آمیز و تحریک‌کننده خواند و در اعتراض، یادداشتی دیپلماتیک به روسیه فرستاد.
 
ایسیک خودش می‌گوید: "من با چشم غیر مسلح موشک را ندیدم. وقتی عکس را دانلود کردم تازه دیدمش. آخرش هم نفهمیدم این کار به تصمیم مسکو بوده و یا ایده خودِ آن سرباز یا کاپیتان کشتی بوده."
الکساندر کاچکنکو، کمی پس از سپیده‌دم، کامیون‌های نظامی را به مقصد سوریه با خود حمل می‌کند الکساندر کاچکنکو - کشتی‌ای که من و ایسیک هر دو به خاطرش از خوابمان زدیم - بالاخره همان طور که پیش‌بینی می‌شد، از دل غبار صبحگاهی بیرون آمد، و ردیف ردیف کامیون‌های نظامی زیتونی‌رنگِ کاماز را با خود حمل می‌کرد.
 
ایسیک دچار جنون عکاسی می‌شود. می‌گوید: "خیلی هیجان‌زده‌ام چون وقتی دولت روسیه یک سال و نیم پیش، قراردادِ این کشتی را بست، محرمانه بود. اعلام نکردند. این استراتژی آن‌ها را به جنگ نشان می‌دهد. کشتی‌های ناتو از ارتش روسیه قوی‌ترند، ولی روس‌ها ۱۰۰۰ مایل دورتر از سواستوپول، کمپین موفقی کرده اند".
 
"من اولین کسی بودم که فهمیدم روسیه روی کشتی‌های خود، ماشین‌های نظامی حمل می‌کند، و این نشان می‌دهد که آن‌ها حضور و تعهد خود را [در بحران سوریه] تفویت می‌کنند."
نووچرکاسک روسیه (چپ) و یواس‌اس راس با یک قایق کوچک گشت ساحلی ترکیه از هم جدا شده اند ایسیک می‌پرسد: "تیم، حالا هیجان رصد کردن کشتی‌ها را احساس می‌کنی؟"
 
"من عاشق چیزهای مرموزم. وقتی کشتی‌هایی را می‌بینیم که با خودشان چیزهایی حمل می‌کنند و از نقطه الف به نقطه ب می‌روند، انگار با یک معما رو به رو شده‌ام. و با کمک دیگر رصد‌کنند‌ه‌های کشتی می‌توانیم معما را حل کنم."