عاقبتِ بن‌لادن‌ها

گفته شده که همسران اسامه بن لادن در روز ۱۰ سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی تمام وسایل خود را در یک چمدان جمع کرده بودند. هیچ کس دلیل این کار را نمی‌داند؛ اما شوهرشان تصمیم گرفته بود که آن‌ها و فرزندان کوچکترش را به جایی دور از قندهار اعزام کند. قرار شده بود که فرزندان بزرگتر نیز در مکانی نامعلوم به “برادران” بپیوندند. تنها پسری که ماند، لادِن ۹ ساله بود؛ پسری خجالتی که با شنیدن صدای تیر به خود می‌پیچید. او به همراه زنان و کودکان دیگر سوار یک اتوبوس فرسوده متعلق به دوران شوروی شد. اتاق آن اتوبوس را با گل پوشانده بودند تا با عبور از یک جاده خالی به جاده ابریشم برسد. اسامه بن لادن به آن‌ها گفت که با خاموش شدن موتور اتوبوس از آن پیاده شوند.
 
به گزارش فرادید به نقل از گاردین، آن‌ها سه روز بعد در حومه جلال آباد در شمال شرقی افغانستان و در کنار یک دژ خاکی رنگ توقف کردند. دیوارهای گلی به ارتفاع ۴ متر دور تا دور دژ را احاطه کرده بود و چند برج دیدبانی نیز پشت دیوارها مشغول دیدبانی دادن بودند. آن دژ در حقیقت آسایشگاه اردوگاه آموزشی القاعده بود که خود در روستای مجاور واقع شده بود و اسامه بن لادن با آب و تاب فراوان آن را “نجم الجهاد،” ستاره جنگ مقدس، نام‌گذاری کرده بود. سعد، پسر سوم اسامه، به خاطر فضای اردوگاه آنجا را “جنگ ستارگان” نامیده بود. در هر گوشه و کناری می‌شد جعبه‌های مهمات، بسته‌بندی‌های غذا و بطری‌های خالی مواد شیمیایی را یافت. خیریه، مادر اول خانواده، دستور داد تا نظافت صورت گیرد.
 
زن‌ها فرش‌های پشمی را با میخ از دیوار آویزان کردند تا به عنوان عایق گرما عمل کند و لباس‌های کهنه و مندرس را داخل تشک‌ها کردند تا نرم‌تر شود. آن‌ها تمامی رختخواب‌ها را به خاطر وجود عقرب و مار دوباره گشتند. کوچه‌های تنگ و باریکی که واحد‌ها را به یک دستشویی همگانی وصل می‌کردند نیز نظافت شدند. حتی شخصی مسئول درست کردن شیر آب داخل آشپزخانه موقتی شد و سپس یک ژنراتور قدیمی را نیز در آنجا راه انداختند. زنان بر روی اجاق‌های قدیمی مشغول آشپزی بودند. خدیجه، دختر ۱۴ ساله اسامه، به همراه فاطمه، خواهر ناتنی ۱۲ ساله او، دو سال پیش و در یک شب با دو جوان عربستانی ۳۰ ساله ازدواج کرده بودند. آن‌ها قبلا صاحب زن و بچه شده بودند اما به خاطر اینکه از مبارزان مجاهد بودند، با دختران اسامه نیز ازدواج کرده بودند. وفا، همسر سعد بن لادن، نیز مانند اَمال، جوانترین همسر بن لادن، به تازگی صاحب فرزند شده بود.
 “شایعه عملیات هواپیمایی” در ماه‌های پیش از حمله ۱۱ سپتامبر
همسران اسامه بن لادن به خاطر محافظه گرایی مذهبی اجازه نداشتند با ماموران مرد صحبت کنند و از این رو تمام جوانب اخبار مربوط به حملات ۱۱ سپتامبر را رصد می‌کردند. در ماه‌های منتهی به آن شب، شایعه‌ای مربوط به “عملیات هواپیمایی” در سراسر قندهار پخش شده بود اما هیچ کس خارج از حلقه نزدیکان اسامه بن لادن از آن خبر نداشت.
 
زنان اسامه هیچ سرپناهی نداشتند و اجازه ورود به داخل اتاق‌هایشان نیز از ماموران مرد سلب شده بود. به همین خاطر، اسامه شخصا به آن‌ها آموزش داده بود که چگونه در صورت نیاز خودشان را منفجر کنند. حتی پسر ۹ ساله اسامه، لادِن، نیز در این میان نقش داشت. او باید بر روی زمین دراز می‌کشید تا جت‌های دشمنان را رصد کنند زیرا آن‌ها می‌دانستند که جنگ با آمریکا اجتناب ناپذیر است.
 
آن‌ها شب، پیش از خواب، یکدیگر را در آغوش کشیدند اما یک کلاشنیکوف و چند نارنجک را زیر پتوهایشان پنهان کرده بودند. آن‌ها فقط به فکر دوستان و خویشاوندان خود در شهرها بودند و نمی‌دانستند که چه زمانی می‌توانند مجدد شوهران و پسران خود را ببینند.
 
***
زنان اسامه تا همین چند وقت پیش در خانه‌های بتنی در روستای ترنک غیلا در جنوب غربی فرودگاه قندهار زندگی می‌کردند. این اتفاق باعث شد تا ما دید بهتری از زندگی آن‌ها داشته باشیم. برخی از اعضای القاعده شاهد درگیری بین اسامه و عمر بودند. عمر هیچ شباهتی با پدرش نداشت و پس از شنیدن شایعه حملات ۱۱ سپتامبر مجاب شده بود تا آنجا را ترک کند. او نزد مادرش نجوا رفت اما نجوا حاضر نشد از فرمان شوهرش سرپیچی کند. وی بعدها گفت: «روش خشن پدرم باعث شد تا راه ما برای همیشه از هم جدا باشد.»
 همسر جنجالی اسامه بن لادن
نجوا غانم در اواخر ماه اوت سال ۲۰۰۱ [ماه پیش از حمله ۱۱ سپتامبر] تصمیم گرفت تا همراه عمر برود. وی درخواست کرد تا او را نزد خانواده‌اش در سوریه بفرستند. این تصمیم از زنی که ۱۱ فرزند در مدت ۲۶ سال برای اسامه بن لادن به دنیا آورده بود، عجیب بود. نجوا هرگز دوست نداشت عروس جهادی باشد.
 
او اهل یک خاندان قدیمی و بافرهنگ سوری در شهر لاتکیه بود. در آن شهر، زنان با لباس‌های آزاد در سواحل می‌چرخند. اما نجوا در سال ۱۹۷۴ میلادی یعنی در سن ۱۶ سالگی با اسامه ازدواج کرد. نجوا در آن سن به رانندگیِ گستاخانه‌اش مشهور شده بود. اما نجوا عاشق آن پسرِ چشم خرگوشی فامیلشان شده بود: اسامه بن لادن، فرزند هفدهم یک خانواده ثروتمند عربستانی. نجوا پس از ازدواج با اسامه و عزیمت به جده عربستان مجبور شد از چادر و نقاب استفاده کند اما زیر آن همچنان رژ لب می‌زد و لباس‌های مارک می‌پوشید. نجوا در طول آن سال‌ها اسامه را تحمل کرد. همسران برادران اسامه، نجوا را اینگونه یاد می‌‎کنند: «افسرده، کسل و همیشه باردار. او همیشه محو بود.»
 
او اما هرگز فکرش را هم نمی‌کرد که عاقبتش این چنین شود. البته فقط شایعه عملیات هواپیمایی نبود که نجوا را متقاعد به ترک اسامه بن لادن کرده بود؛ همسران دیگر اسامه نیز دخیل بودند. نجوا هرگز با همسر دوم اسامه چشم در چشم نشده بود و آن‌ها بعد طلاق گرفته بودند. اما خیریه، همسر سوم اسامه، پیشنهاد خود نجوا بود. برخی از فرزندان نجوا مشکلات رشدی داشتند که احتمالا دلایل ژنتیکی ناشی از ازدواج اقوام نزدیک [نجوا و اسامه] داشت. دو تن از فرزندانشان مبتلا به هیدروسفالی بودند و پسر سوم، سعد، نیز از اوتیسم‌ رنج می‌برد. اما اسامه تمایلی به درمان مدرن نداشت و همه چیز را به خدا واگذار کرده بود!
 همسر دوم اسامه: روانشناس کودکان
نجوا از یک کلینیک در جده برای درمان فرزندانش کمک خواسته بود و در همانجا با خیریه، روانشناس کودکان، آشنا شد. خیریه هفت سال بزرگتر از اسامه بود. اسامه بن لادن تمایل داشت که “برای اسلام” فرزندان زیادی را به دنیا آورد و نجوا پیشنهاد داد که احتمالا خیریه بتواند به او در امر تولد فرزند و آموزش کودکان کمک کند. از نظر اسامه، خیریه شخص مناسبی بود: پیامبر فرمان داده که مردان باید با زنان بدون همسر ازدواج کنند تا آن‌ها نیز لذت مادری را بچشند.
 
اسامه در نهایت از خیریه صاحب یک فرزند به نام “حمزه” شد. حمزه راه پدرش را پیش گرفت و خیریه نیز به عنوان قاضی برای حل مشکلات عمل می‌کرد. خیریه بر خلاف نجوا شخصی مذهبی بود و هنگام ازدواج با اسامه در سال ۱۹۸۵ میلادی در مسیر جهاد قرار گرفته بود.
 همسر سوم اسامه “دکتر” بود
صحام، همسر سوم اسامه بن لادن، نیز شخصی مذهبی بود. وی خودش را از نوادگان پیامبر می‌دانست و از دانشگاه مدینه مدرک دکترا گرفته بود. صحام پیش از ازدواج با بن لادن در سال ۱۹۸۷ میلادی نیز مشغول تدریس بود. اما پس از ازدواج تصمیم گرفت که تا می‌تواند صاحب فرزند شود. تا پیش از حمله ۱۱ سپتامبر، خانه صحام در قندهار بیشتر شبیه کلاس درس بود. فرزندان اسامه می‌گویند که گاهی اوقات پدرشان ناگهانی وارد کلاس می‌شد و از آن‌ها امتحان ریاضی و انگلیسی می‌گرفت.
 
اسامه تمایل داشت تا تمام فرزندانش در “جهاد” نقش داشته باشند. دختران اسامه در سنین پایین باید با مجاهدینی که دو برابرشان سن داشتند، ازدواج می‌کردند تا حلقه نفوذ القاعده گسترش یابد. پسران نیز باید آموزش نظامی می‌دیدند.
 
در این میان فقط نجوا بود که مسئولیت نرم‌تر کردن دنیای کودکان را بر عهده گرفته بود. به همین خاطر کودکان به او وابسته شده بودند. کودکان اسامه از طریق رادیوی نجوا می‌توانستند صدای موسیقی پاپ آمریکایی را بشنوند و یا غذاهای فرنگی بخورند.
 
همسر چهارم اسامه: دختر ۱۸ ساله یمنی
اسامه اما در سال ۲۰۰۰ تصمیم گرفت که با یک دختر ۱۸ ساله یمنی به نام “امال الصداح” ازدواج کند که این کار همه چیز را تغییر داد. کمی پیش از حمله ۱۱ سپتامبر، امال از اسامه صاحب یک دختر شد و نجوا خانه را ترک کرد و جوانترین پسر اسامه و یک پسر معلولش را نیز به همراه خود برد. پس از آن، خیریه و صحام در خانه ماندند ولی امال را بیرون کردند.
 
ولی حمله یازده سپتامبر از راه رسید و تمام معادلات را بر هم زد.
 پیشروی نیروهای آمریکایی
جلال آباد در نوامبر ۲۰۰۱ هدف بمباران نیروهای آمریکایی و سرباز افغان قرار گرفته بود. اسامه بن لادن به همراه پسرانش و به طور سر زده وارد دژ زنان شد. صحام و خیریه از خوشحالی بال درآورده بودند و داشتند دعا می‌کردند. اما اسامه دستور داد تا سریع وسایلشان را جمع کنند زیرا نیروهای “دشمن” در حال پیشروی بودند. وی قصد داشت به مزرعه زیتون خود در “دره ملاوا،” راه گریز به کوهستان‌های تورا بورا در شمال شرقی افغانستان، برود. قرار بود که فقط عثمان و محمد، پسرانش، پیش او بمانند؛ حمزه، خالد و لادن باید همراه زنان و کودکان می‌رفتند. سعد باید کاروان زنان و کودکان را هدایت می‌کرد.
 
اسامه پیش از ترک پسرانش به هر یک، یک عدد “تسبیح” داد و از آن‌ها خواست که «پای اسلام راستین ایستادگی کنند.» قرار شد که خانواده اسامه به لطف مدارک جعلی سودانی [به خاطر زندگی در این کشور در دهه ۹۰ میلادی] خود از یک ایستگاه مرزی دورافتاده وارد خاک پاکستان شوند. پاسپورت‌های عربستانی آن‌ها داخل پاکت گذاشته شده و در جایی مطمئن پنهان شده بودند.
 
***
 
آمریکا تا دسامبر ۲۰۰۱ میلادی مصمم شده بود که با انحلال القاعده و طالبان، اسامه را پیدا کند. اعضای این گروه به پاکستان می‌رفتند اما به خاطر امضای پیمان “جنگ علیه ترور” پاکستان با جورج بوش، این کشور دیگر مکان امنی برایشان نبود.
 
خانواده اسامه به سختی از کمین مرزبانان پاکستان جان سالم بدر بردند و توانستند خودشان را به کراچی برسانند؛ جایی که خالد شیخ محمد، مغز متفکر حملات ۱۱ سپتامبر، منتظرشان بود. آن‌ها در نهایت به این نتیجه رسیدند که همسران و کودکان بن لادن را به ایران بفرستند. از نظر آن‌ها، ایران با پناه دادن به خانواده عضو القاعده می‌تواند علاوه بر تثبیت جایگاه منطقه‌ای خود، از گزند حملات گروه‌های تروریستی در آینده نیز جلوگیری خواهد کرد. بنابراین قرار شد تا آن‌ها به مزرعه‌ای در شرق زابل راهنمایی شوند.
 
سعد تصمیم گرفت نزد مادربزرگ خود [مادر اسامه] در جده برود اما صیف به او گوشزد کرد که شهروندی عربستانی‌شان مدت‌ها پیش لغو شده و نزدیکی عربستان به جورج بوش نیز بسیار برایشان خطرناک است. اما شخص دیگر پیشنهاد سفر به ترکیه و از آنجا به سوریه را مطرح کرد. اما صیف گفت که دستگاه اطلاعاتی سوریه با آمریکایی‌ها همکاری دارد. صیف همچنین گوشزد کرد که کسی نباید تماس تلفنی با بیرون برقرار کند که این موضوع به مذاق حمزه خوش نیامد. حمزه فرزند جهاد بود و هرگز طعم صلح را نچشیده بود. او که بر اساس ادعاها حالا در ایران به سر می‌برد، آینده‌ای سر راه خود نمی‌دید. وی در نامه‌ای به اسامه بن لادن در سال ۲۰۰۲ نوشت: « پدرم به من چیزی بگو. چه اتفاقی برایمان افتاد؟»
 
اسامه چند هفته بعد جواب داد: «به همین اکتفا کن که پر از اندوه و پریشانی هستم پسرم.» او می‌دانست که خانواده‌اش در ایران اقامت دارند اما از امنیت‌شان اطمینان خاطر نداشت. پس از مدتی، خانواده بن لادن توسط نیروهای ایران دستگیر و راهی تهران شدند. مدتی بعد سعد صاحب دو دختر و یک پسر به نام اسامه شده بود. اوضاع خیریه نیز به خاطر شرایط جسمی وخیم شده بود.
 
حمزه برای پیوستن به جهاد اعلام آمادگی کرد. مادرش خیریه نیز اعلام کرد که می‌خواهد پیش اسامه برود. امان، دختر ۱۷ ساله بن لادن، نیز درخواست کرده بود که به مادرش نجوا در سوریه بپیوندد. پس از مدتی، فاطمه متوجه شد که خواهرش خدیجه به خاطر زایمان یک دوقلو در وزیرستان افغانستان از دنیا رفته است. سعد تصمیم گرفت تا به رغم خطرات موجود، خودش را به پدرش اسامه بن لادن برساند.
 
فرزندان اسامه پس از مدت‌ها اجازه تماس تلفنی از طریق تلفن ماهواره‌ای ثریا را کسب کردند اما قرار شد هرگز از مکان دقیق خود سخن نگویند. آن‌ها با عمر نیز صحبت کردند؛ عمر پیش از حملات ۱۱ سپتامبر افغانستان را به مقصد قطر ترک کرده بود و آنجا با زینا، همسر بریتانیایی خود، مشغول زندگی بود. عمر و مادرش نجوا در طول آن سال‌ها برای یافتن خانواده خود به صلیب سرخ جهانی و سازمان ملل نامه‌ می‌نوشتند. اما حالا که از وسط بیابان با آن‌ها تماس گرفته شده بود، عمر تصمیم گرفت تا به آن‌ها کمک کند.
 
به خانواده بن لادن خبر رسید که “سعد بن لادن” در وزیرستان کشته شده است. امید خانواده اسامه از بین رفته بود. امان، دختر بن لادن، نیز در اوایل سال ۲۰۱۰ میلادی خودش را به مادرش نجوا در سوریه رساند. او حالا به همراه چند نفر از خواهر و برادرانش از جمله فاطمه در جده زندگی می‌کند؛ مادرش نیز اغلب به قطر سفر می‌کند زیرا برخی دیگر از اعضای خانواده‌شان از جمله عمر و لادن ساکن آنجا هستند.
 
خیریه و حمزه نیز در اواخر سال ۲۰۱۰ میلادی راهی پاکستان شدند تا اسامه را بیابند. خیریه هنگام مرگ اسامه بن لادن در ماه مه سال ۲۰۱۱ میلادی در ابیت آباد پاکستان کنارش بود اما جان سالم بدر برد. حمزه نیز در نهایت زنده ماند تا بعدها به یکی از چهره‌های اصلی القاعده بدل شود؛ وی در سال جاری میلادی از سوی ایالات متحده به عنوان یک “تروریست جهانی” معرفی شد. خالد، فرزند اسامه و صحام نیز بر اثر حمله‌ای در سال ۲۰۱۱ کشته شد.
 
خیریه، صحام و امال که هر سه شاهد مرگ شوهرشان اسامه بن لادن بودند، به مدت یک سال در بازداشت به سر بردند و سرانجام نیز از این کشور اخراج شدند تا به همراه ۱۱ فرزند و نوه خود به عربستان سعودی بازگردند. اینک آن‌ها در مجتمعی در حومه جده زندگی می‌کنند. محفوظ ابن ولید، دانشمند مذهبی موریتانیایی و دوست و مشاور معنوی اسامه به لادن، نیز در سال ۲۰۱۲ به موریتانی بازگشت.
 
نوشتار فوق برگرفته از کتاب “تبعید: پرواز اسامه بن لادن” نوشته کتی اسکات-کلارک و آدریان لوی است که در روز ۲۳ مه ۲۰۱۷ توسط انتشارات بلومزبری منتشر خواهد شد.