«شمخانی چه نقش سیاسی در ایران دارد»

همزمان با شدت یافتن جنگ در عراق و سوریه و نزدیک شدن تاریخ تعیین شده برای پایان مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب، یک سیاستمدار ایرانی نیز مورد توجه رسانه‌ها و تحلیل‌گران غربی قرار گرفته است.

دیوید ایگنیشس، تحلیلگر آمریکایی در بخش دیدگاه‌های روزنامه آمریکایی واشینگتن پست می‌نویسد، این مقام دولتی علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران است، کسی که تابستان امسال در کناره‌گیری نوری المالکی، نخست وزیر پیشین عراق نقش کلیدی ایفا کرد، چنان‌چه در هفته‌های اخیر نیز مقامات ایرانی، عراقی، لبنانی و اروپایی و آمریکایی در مصاحبه‌های خود علی شمخانی را یک شخصیت سیاسی در حال ظهور توصیف کردند.

آقای شمخانی در ماه‌های اخیر با معاون دبیر کل سازمان ملل متحد و چهره‌هایی مثل دومینیک دوویلپن، نخست‌وزیر سابق فرانسه در ایران دیدار داشت که این دیدارها به بحران سوریه و عراق و مسئله هسته‌ای ایران اختصاص یافت. در همین راستا می‌توان به سفرهای اخیر او به سوریه و لبنان اشاره کرد که به گفت‌وگوی او با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و برخی از مقامات عالی‌رتبه لبنان منجر شد.

حسین موسویان، یکی از مقامات پیشین دولت ایران که دهه گذشته در مذاکرات هسته‌ای آن کشور نقش مهمی داشت و اکنون استاد دانشگاه پرینستون آمریکا است به واشینگتن‌پست می‌گوید، او «فردی در میانه است» که هم با حسن روحانی، رییس جمهور و هم با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران روابط نزدیکی دارد.

حسین موسویان که رهبری حکومت ایران را به خوبی می‌شناسد، معتقد است، «علی شمخانی می‌تواند در مدیریت بحران با کشورهای عربی نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد» و یکی از دلایل آن این است که او اهل منطقه عرب زبان در جنوب ایران است.

اکنون با نزدیک شدن به مذاکرات هسته‌ای در وین ایجاد تعادل در صفوف حکومت ایران ضرورت پیدا کرده است. ایران و ایالات متحده در مذاکرات غیر رسمی فرمول‌های متفاوتی را برای محدود کردن ذخایر و سانتیریفوژهای اتمی ایران پیشنهاد کرده‌اند. چند روز قبل نیز باراک اوبما از ارائه طرح آمریکا به ایران برای دستیابی به توافق جامع هسته‌ای خبر داد که بر اساس آن تهران می‌تواند نیاز خود به انرژی را تامین کند. ایالات متحده خواستار کاهش شدید غنی‌سازی و در نتیجه طولانی کردن زمان دستیابی ایران به فناوری و امکانات ساختن بمب اتمی است.

اما بخش دیگر تحلیل دیوید ایگناتیوس روزنامه واشینگتن پست می‌نویسد به نقش ویژه علی شمخانی در جناح‌بندی سیاسی در ایران اختصاص دارد. او می‌نویسد، در زمانی که جناح‌های سیاسی مختلف در ایران در مورد توافق هسته‌ای با غرب موضعگیری متفاوتی دارند، به نظر می‌رسد که علی شمخانی می‌تواند پلی بین جناح اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان باشد. هر توافق رئیس جمهور و یا وزیر خارجه ایران با کشورهای غربی باید مورد تایید آیت الله خامنه‌ای قرار بگیرد.

کریم سجادی‌پور، کارشناس برجسته مسائل ایران در بنیاد صلح کارنگی به واشینگتن پست می‌گوید: «برخلاف مقامات وزارت امور خارجه ایران شمخانی از فرماندهان پیشین سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی استو برای به چالش کشیدن همتایان سابقش اقتدار لازم را دارد.» یک مقام امنیتی اروپایی نیز می‌گوید که «شمخانی می‌تواند یک میانجی صادق» بین آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی باشد.

یک مقام آمریکایی که رویدادهای ایران را با دقت دنبال می‌کند به این روزنامه آمریکایی می‌گوید: «علی شمخانی از تابستان سال جاری نقش برجسته‌تری در مسائل منطقه‌ای به ویژه در عراق به عهده گرفته است، منطقه‌ای که پیشتر حوزه استحفاظی قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود.»

او پیش‌بینی می‌کند که «شمخانی این موقعیت خوب را همچنان حفظ خواهد کرد.» با این حال معتقد است اهمیت یافتن موقعیت علی شمخانی به معنی کم شدن نفوذ و قدرت قاسم سلیمانی نیست. این مقام آمریکایی می‌گوید: «سلیمانی بدون تزلزل در مقام فرماندهی نیروی قدس و رهبری عملیات آن باقی می‌ماند و به نظر نمی‌رسد موقعیت سیاسی‌اش در تهران تضیف شده باشد.»

دو مقام عراقی در باره نقش علی شمخانی در کناره‌گیری نوری المالکی از نخست وزیری عراق گفتند که مقامات ایرانی ماه ژوئیه در نجف به دیدار ‌آیت‌الله سیستانی، رهبر شیعیان رفتند. در بازگشت از نجف این پیام رهبر شیعیان را به تهران منتقل کردند که زمان تصمیم‌گیری برای رفتن مالکی فرا رسیده است. در آن زمان به نظر می رسید حکومت ایران کماکان از نوری مالکی و یا یک سیاستمدار ملایم و طرفدار ایران حمایت می‌کنند. اما سرانجام به حیدر العبادی گزینه مورد تایید آمریکا تن داد.

موقعیت و نفوذ علی شمخانی در منطقه در سفر ماه سپتامبر وی به بیروت آشکارتر شد. او در این سفر حمایت ایران از نیروهای مسلح لبنان را به طور ضمنی مطرح کرد. پس از آن نیز وزیر دفاع لبنان به ایران سفر کرد که رسانه‌های ایرانی هدف از این سفر را بررسی بسته هدیه نظامی ایران به لبنان عنوان کردند. مقامات لبنانی می‌گویند چنین کمکی را نمی‌پذیرند. با این حال نکته جالب توجه موازی بودن سیاست ایران با سیاست‌های آمریکا است که تامین کننده اصلی تسلیحات ارتش لبنان است.

علی شمخانی یکی از فرماندهان اصلی سپاه پاسداران در جنگ ایران و عراق، در کابینه محمد خاتمی سمت وزارت دفاع را به عهده داشت. او سپس در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی بود.

واشینگتن پست در ادامه می‌نویسد در حالی که مذاکرات ایران با کشورهای پنج به علاوه یک به تاریخ حساس خود نزدیک می‌شود، مذاکرات پشت پرده مقامات ایرانی و آمریکایی برای رسیدن به فرمول عملی برای توافق نهایی در جریان بوده است. دو محور اصلی اختلاف تعداد سانتریفیوژها و حجم اورانیوم غنی شده ایران است. گفته می‌شود که اکنون اختلاف دو طرف در مورد حجم فعالیت‌های هسته‌ای ایران کمتر شده است.

حسین موسویان از مقامات پیشین ایران معتقد است اگر دو طرف در تاریخ مقرر به توافق نرسند، می توانند از آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین بخواهند توانایی هسته‌ای ایران را بر اساس معیارهای این آژانس در سطح «مقاصد صلح‌آمیز» محدود کند.

حسین موسویان می گوید: «آنها برای تصمیمگیری به قاضی احتیاج دارند.