آنچه درباره حجامت نمی دانید

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در حال حاضر و در طب کلاسیک، کتاب معروفی به نام «هاریسون» در دانشکده‌های علوم پزشکی تدریس می‌شود و در بخش‌هایی از این کتاب از درمان‌هایی مانند بادکش کردن و حجامت هم برای تسریع روند درمان برخی از بیماری‌ها نام برده شده است؛

یعنی طب سنتی، جایگاه خود را درمیان انواع روش‌های درمانی طب نوین یا کلاسیک هم باز کرده و هنوز هم به‌عنوان راهی درمانی در کنار سایر روش‌ها، مطرح است. یکی از رایج‌ترین انواع طب سنتی که طرفداران بسیار زیادی هم در سراسر دنیا دارد، حجامت است‌ اما اگر همین حجامت با رعایت اصول اولیه همراه نباشد و به‌درستی انجام نشود، نه‌تنها شما را از شر بیماری‌هایتان رها نمی‌کند، بلکه ممکن است دردسرهای جدیدی از ایدز و هپاتیت گرفته تا بیماری‌های عفونی پوستی را هم به جانتان بیندازد. به‌همین دلیل ‌ در صفحه سلامت این شماره، با دکتر محمد فصیحی دستجردی، متخصص بیماری‌های عفونی و محقق طب سنتی گفت و گو کرده‌ایم و از زیر و بم حجامت و بایدها و نبایدهای آن پرسیده‌ایم.

تفاوت حجامت با خون‌دادن چیست؟

در بدن ما، 2 نوع مایع به نام‌های خون و لنف وجود دارد. خون در رگ‌ها و لنف، بین سلول‌ها جریان پیدا می‌کند و از عروق لنفاوی وارد رگ‌ها می‌شود. جریان لنفاوی در همه جای بدن سرعت‌ یکسانی ندارد و بسته به نقاط مختلف بدن، سرعت آن می‌تواند بسیار تند یا بسیار کند باشد؛ مثلا قسمت قله یا خلف ریه، جایی است که جریان مایعات لنفاوی، بسیار کند است. با این حساب، زمانی که سلول‌های عفونی وارد بدن می‌شوند، ترجیح می‌دهند در نقاطی از بدن که جریان لنفاوی سرعت کمتری دارد، تجمع کنند. چرا؟ چون این قسمت‌های بدن از دسترس سلول‌های سیستم دفاعی بدن در امان هستند؛ در نتیجه، مثلا عفونت سل که وارد بدن فردی شده است، پس از مدتی در همه قسمت‌های بدن او جز خلف ریه‌اش که جریان لنفاوی کندی دارد، از بین می‌رود. در این صورت، می‌توان این عفونت‌ها و باکتری‌های احتمالی تجمع‌یافته را با کمک حجامت از بدن خارج کرد. در طب کلاسیک هم تأکید می‌شود که می‌توان افزایش رگ‌سازی و جریان خون را با کمک حجامت خشک، به‌وجود آورد. در طب سنتی هم اعتقاد بر این است که برخی سلول‌ها مانند سلول‌های خونی پیرتر، وزن حجمی بالاتر، سرعت جریان کندتر و تمایل به رسوب‌کردن بیشتری هم در قسمت‌های خاصی از بدن دارند. با این حساب، حجامت هم توسط متخصصین این امر، تنها در قسمت‌هایی از بدن که سرعت جریان خون و لنف‌ها کمتر است (مانند بین 2 کتف )، انجام می‌شود و از این نظر، می‌توان به بارزترین تفاوت حجامت و خون‌دادن، پی برد. درواقع در طول فرایند خون‌دادن، سلول‌های سبک و کم‌حجم از بدن خارج می‌شوند اما حجامت، باعث خارج شدن سلول‌های حجیم، سنگین و گاهی آلوده از مویرگ‌های ضعیف‌تر بدن می‌شود. اگر دقت کرده باشید در قسمت‌هایی از بدن مانند بین 2 کتف‌، احتمال بروز لکه‌های پوستی، جوش‌ها، عفونت‌ها و زخم‌های بستر (به‌خاطر کند بودن جریان خون و لنف در کنار ضعیف بودن رگ‌ها)، بیشتر است. حجامت باعث باز شدن مویرگ‌ها به‌صورت موضعی و افزایش جریان خون می‌شود. اوره، تری‌گلیسیرید، کلسترول و غلظت خونی که از حجامت گرفته می‌شود، بسیار بالاتر از مقداری است که از رگ گرفته می‌شود. این مسئله، نشان‌دهنده آن است که بدن به‌طور طبیعی برای حفظ سلامتی خود، سلول‌های پیر و بیمار را به قسمت‌هایی می‌فرستد که کمتر در جریان خون نقش داشته باشند و حجامت، باعث تخلیه این سلول‌ها می‌شود.

حجامت در نوجوانان برای کاهش جوش‌ها

نوجوان‌ها هم مانند کودکان، دارای خون چندان غلیظی نیستند؛ در نتیجه، حجامت آنها بیشتر برای افزایش رطوبت پوست و کاهش لکه‌ها و جوش‌های پوستی‌شان انجام می‌شود. البته ممکن است گروهی از نوجوان‌ها هم مبتلا به غلظت خون باشند که در این صورت، دیگر در گروه بزرگسالان قرار می‌گیرند و معمولا انجام حجامت، برای درمان بیماری‌هایشان به آنها توصیه می‌شود. حدود 84 نقطه برای حجامت وجود دارد که این نقاط بیشتر برای بیماران به‌کار می‌روند؛ یعنی برای افراد سالم، کودکان و نوجوانان سالم از حجامت بین 2‌کتف یا حجامت عمومی استفاده می‌شود. گاهی برای کاهش خارش پوستی یا جوش‌های شدید در دوران نوجوانی، از حجامت کبد هم کمک گرفته می‌شود.

حجامت در سالمندان برای درمان بیماری‌ها

به‌طور کلی، انجام حجامت در قسمت‌های مختلف بدن سالمندان و افراد میانسال برای درمان مشکلات و بیماری‌های آنها صورت می‌گیرد. مثلا می‌توان برای بیماری‌های ذهنی، سردردها و عفونت‌های سر از حجامت سر کمک گرفت. این نوع حجامت برای کاهش درد گردن و ریزش مو هم تا اندازه‌ای مؤثر است. حجامت گودی کمر هم از دیگر حجامت‌های بسیار مهم است که می‌تواند مشکلات گوارشی، تناسلی و عروقی پایین‌تنه را تا حد مطلوبی در بزرگسالان مرتفع کند. حجامت ریه‌ها، کلیه‌ها، گردن، کبد، ساق‌ها، صورت و... هم برای بیماران مختلف انجام می‌شود.

چند وقت یک‌بار حجامت کنیم؟

بهتر است افرادی که برای نخستین بار قصد حجامت کردن دارند، 3مرتبه به فاصله یک‌ماه یک بار، حجامت بین 2 کتف را انجام دهند تا غلظت عمومی خونشان کم شود و سپس سالی 2بار حجامت کنند. البته در بسیاری از کتاب‌ها و متون قدیمی‌تر آمده است که جوان‌ترها اگر ماهی یک مرتبه هم حجامت بکنند، اشکالی ندارد. در برخی از منابع هم آمده است که از سن جوانی به بعد می‌توان براساس سن، حجامت کرد؛ مثلا اگر کسی 30سال دارد، می‌تواند هر 30روز یک‌بار حجامت کند و اگر 40سال دارد، می‌تواند هر 40روز یک‌بار حجامت را انجام دهد. این در حالی است که در طب نوین، انجام حجامت از کودکی تا حدود 55سالگی با این دفعات زیاد، توصیه نمی‌شود و همان سالی 2 مرتبه بعد از 3مرحله ابتدایی آن، کفایت می‌کند. بعد از 55سالگی هم حجامت، تنها سالی یک و حداکثر 2بار، آن هم با توصیه پزشک و همراه با مصرف گیاهان دارویی بدون اشکال است.

در چه فصلی حجامت کنیم؟

فصل حجامت ‌ خیلی مهم است. بهترین فصل برای حجامت، بهار است. اگر در فصل بهار نتوانستید‌ حجامت کنید، فصل پاییز را به شما پیشنهاد می‌کنیم. تابستان و زمستان هم جزو توصیه‌های سوم و چهارم هستند. البته فصل زمستان برای این کار، چندان مناسب و قابل توصیه نخواهد بود.
کجا حجامت کنیم؟

بهتر است بدانید که حجامت کردن بدون مصرف گیاهان دارویی فایده چندانی ندارد. از طرف دیگر، حجامت در منازل یا توسط اشخاصی که اصول ابتدایی و اساسی قبل و بعد از این کار را نمی‌دانند، اصلا مؤثر نخواهد بود و گره‌ای از مشکلات‌تان باز نخواهد کرد. بیماری که بدنش قبل از حجامت با داروهای گیاهی آماده انجام این کار نشده باشد، نمی‌تواند حجامت خوبی داشته باشد. با این حساب، حجامت باید در مکان‌های کاملا استریل، تمیز و حتما توسط پزشک یا زیرنظر پزشک انجام شود. اتاق حجامت باید شرایط یک اتاق عمل سرپایی از نظر پاکیزگی را داشته باشد. ضمن اینکه اگر پزشکی می‌خواهد حجامت انجام دهد، باید دوره‌های طب سنتی را دیده باشد تا فرد را دچار عوارض ناشی از حجامت (مخصوصا در افراد بالای 55سال که طبع سرد و‌ تر آنها غالب است) نکند.

حجامت در کودکان برای افزایش اشتها و رشد

حجامت می‌تواند از دوران کودکی تا سالمندی انجام شود اما روش انجام آن در سنین مختلف، متفاوت است. معمولا حجامت کودکان برای افزایش اشتها، وزن و تحریک ایمنی آنها صورت می‌گیرد.
برای این کار، قسمتی از بدن کودک برای ملتهب‌شدن، بادکش می‌شود. سپس تیغ‌هایی بسیار سطحی و نازک برای تحریک قسمت ملتهب، روی پوست کودک زده می‌شود. در موارد زیادی، این خراش‌ها به اندازه‌ای سطحی هستند که تنها باعث ایجاد تحریک می‌شوند و نه درد چندانی برای کودک به‌وجود می‌آورند و نه حتی باعث خارج‌شدن خون چندانی از بدن او می‌شوند.
این تحریک، برای افزایش قدرت سیستم دفاعی بدن کودکان‌ خوب است. چرا؟ چون این پیام ورم‌کردن و خراشیدگی قسمتی از بدن، به سیستم دفاعی مخابره ‌ و در نتیجه، تمام سیستم دفاعی بدن تحریک می‌شود. این در حالی است که ما چنین تحریکی را به‌صورت مصنوعی ایجاد کرده‌ایم و نه تورم و نه پارگی عمیق و طبیعی، وجود خارجی ندارند. این تحریک ایمنی در بدن بچه‌ها، واکسیناسیون حجامت هم نام دارد و باعث می‌شود که بدن آنها در برابر بسیاری از عفونت‌ها، مقاوم شود.
معمولا میزان ابتلا به آلرژی‌های مختلف هم در این بچه‌ها کمتر و اشتهای آنها بیشتر می‌شود. به این ترتیب، رشد قدی و وزنی بهتری هم برایشان اتفاق می‌افتد.

در گذشته‌های دور افراد زیادی برای درمان و رفع غلظت خون خود، اقدام به حجامت می‌کردند. این در حالی است که در طول سال‌های اخیر، انجام حجامت برای بسیاری از افراد جنبه روانی دارد و آنها با تلقین بهبود بیماری، اقدام به حجامت می‌کنند. در واقع، متأسفانه این روزها برخی از سودجویان برای سوءاستفاده از افکار و احساسات مردم، در مکان‌های نامناسبی مانند آرایشگاه‌ها یا حتی منازل خود اقدام به انجام حجامت می‌کنند. ضمن اینکه بسیاری از این افراد، نه علم این کار را دارند و نه دوره‌های مخصوص آن را گذرانده‌اند. حتی بسیاری از کسانی که حجامت می‌کنند، اصلا پزشک نیستند و به همین دلیل، می‌توانند سلامت بیماران را به‌شدت به خطر بیندازند. حجامت در مکان‌های آلوده و توسط اشخاصی که پزشک نیستند، می‌تواند مشکلات بسیار زیاد و حتی خطرناکی مانند ابتلا به بیماری‌های عفونی پوستی، ایدز، انواع هپاتیت، بیماری‌های قارچی، بیماری‌های ویروسی و عفونت سوار شده بر زخم ناشی از حجامت را برای افراد در پی داشته باشد. با این حساب، توصیه می‌شود که در عین حال که برای سلامتی خود حجامت می‌کنید، اهدای خون را فراموش نکنید تا خونتان به درد گروهی از بیماران نیازمند هم بخورد.

از حجامت تا ایدز و هپاتیت
دکترایرج خسرونیا - رئیس انجمن متخصصان داخلی