ارزش پاسپورت ایرانی چقدر است؟

در سال 2012 پاسپورت ایرانی یکی از بی‌اعتبارترین پاسپورت‌های جهان بود و در میان حدود 100 کشوری که اعتبار گذرنامه آنها بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه 96 قرار داشتند. گزارش سال 2013 نشان‌دهنده اندکی بهبود بود و ایران به رده 86 صعود کرد.

به گزارش ایسنا، اقتصادنیوز در گزارشی نوشت: حسن روحانی در صورتی می‌تواند به وعده خود در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی عمل کند که نخست، مخالفان داخلی خود را در زمینه ادغام ایران در اقتصاد جهانی متقاعد کند.

انتخاب حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری 1392، تا حد زیادی ناشی از امیدواری‌های مردم و فعالان مدنی نسبت به بهبود اوضاع در حوزه‌های مختلف بود. انتخاب وی به امیدهایی نیز دامن زد. از گروه‌هایی که پس از پیروزی روحانی در انتخابات، امید به جمع‌شان برگشت، ایرانیان خارج از کشور و کسانی بودند که رفت‌وآمد زیادی به خارج و داخل کشور داشتند. عمده دغدغه این گروه، بهبود وضعیت اسفباری بود که پاسپورت ایرانی در دهه گذشته پیدا کرده بود.

یکی از وعده‌های اصلی حسن روحانی در جریان مبارزات انتخاباتی سال 1392 نیز بازگرداندن احترام به پاسپورت ایرانی بود. به همین دلیل، ایرانیانی که یا در خارج از کشور زندگی می‌کنند یا به خاطر کارشان سفرهای زیادی به کشورهای خارجی دارند، به بهبود اعتبار پاسپورت خود امید زیادی بسته‌اند. عمده افراد این دسته، یعنی بازرگانان، کسانی هستند که از جذب ایران در اقتصاد جهانی بیشترین نفع را می‌برند و در صورت بالا رفتن اعتبار پاسپورت ایرانی بازارهای بیشتری به رویشان گشوده خواهد شد.

«هنلی و شرکا» (Henley and Partners) یک موسسه بین‌المللی است که در مسائل اقامت و شهروندی فعالیت می‌کند. این موسسه هر سال گزارشی پیرامون اعتبار پاسپورت کشورهای مختلف دنیا منتشر می‌کند. این گزارش به عنوان معیاری از میزان اعتبار و شخصیت شهروندان آنها در کشورهای جهان مورد توجه قرار می‌گیرد. در گزارش سال 2012 این موسسه، پاسپورت ایرانی یکی از بی‌اعتبارترین پاسپورت‌های جهان بود. در میان حدود 100 کشوری که اعتبار گذرنامه آنها در این گزارش بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه 96 قرار داشتند. بر اساس آن گزارش، شهروندان ایرانی در سال 2012 برای سفر تنها به 37 کشور جهان بی‌نیاز از ویزا بودند.

در گزارش سال 2012 «هنلی و شرکا»، فقط پاسپورت کشورهای نپال، لبنان، پاکستان و افغانستان، از پاسپورت ایرانی بی‌اعتبارتر بودند. دکتر نعمت احمدی، حقوقدان، در یادداشتی به تاریخ 19 اردیبهشت 1388، در سایت دیپلماسی ایرانی نوشت: «اشکال اعتبار گذرنامه‌های ایرانی به عملکرد دولت و دولتمردان ایران بازمی‌گردد و جامعه جهانی به دلیل فقدان ارتباطات و مناسبات خوب و مطلوب با ایران، اعتباری برای گذرنامه ایرانی قائل نمی‌شود. زمانی که یک کشور یا کشورهایی با دولت ایران مسأله داشته باشند، طبیعی است که با اتباع ایرانی نیز برای ورود به خاک خود مسأله خواهند داشت، اینکه چه میزان یک دولت برای گذرنامه ایران اهمیت قائل می‌شود تا یک ایرانی بتواند از مزایای یک تبعه خارجی استفاده کند، بسته به تصویری است که کشور میزبان از عملکرد دولت ایران در صحنه بین‌المللی دارد.» با این حال، این مسأله را می‌توان از منظری دیگر نیز نگریست. با توجه به کشورهایی که ضعیف‌ترین و قوی‌ترین جایگاه را در زمینه اعتبار پاسپورت اتباع‌شان دارند، کشورهایی هستند که نقش حاشیه‌ای‌تری در تقسیم کار جهانی دارند.

با این حال، وضعیت پاسپورت ایرانی در گزارش سال 2013 موسسه «هنلی و شرکا» اندکی بهبود یافته است. در سال 2013، کشورهایی که ایرانیان می‌توانند بدون ویزا به آنها سفر کنند به 40 کشور افزایش یافته است. ایران در رتبه‌بندی 2013 به رده 86 صعود کرد. آنگولا، جیبوتی و میانمار نیز در کنار ایران قرار دارند. کشورهای کنگو، لیبی، سودان جنوبی، سوریه، کوزوو، لبنان، سریلانکا، نپال، اریتره، فلسطین، پاکستان، سومالی، عراق و افغانستان پایین‌تر از ایران قرار دارند. در این بررسی، سه کشور فنلاند، سوئد و انگلیس به طور مشترک در رتبه نخست قرار گرفته‌اند.

دارندگان گذرنامه این کشورها می‌توانند بدون کسب ویزا وارد 173 کشور جهان شوند. در رتبه دوم بهترین گذرنامه‌های جهان، چهار کشور دانمارک، آلمان، لوکزامبورگ و آمریکا قرار دارند که دارندگان گذرنامه آنها می‌توانند بدون ویزا وارد 172 کشور شوند. بلژیک، ایتالیا و هلند در رتبه سوم قرار دارند.

بدترین رتبه، یعنی رتبه 93، به افغانستان اختصاص داده شده است. دارندگان این گذرنامه می‌توانند بدون ویزا به کمترین تعداد از کشورهای جهان یعنی 28 کشور وارد شوند. در جایگاه 92 هم گذرنامه عراق قرار دارد که دارندگان آن می‌توانند بدون دریافت ویزا تنها وارد 31 کشور شوند. در میان کشورهای عربی، گذرنامه کویت بهترین شناخته شده است. این کشور به همراه اوکراین، جزایر مارشال و جامائیکا در رتبه 77 جای دارد. در بین کشورهای اسلامی، برونئی بهترین جایگاه را دارد. این کشور در کنار برزیل در رتبه نوزدهم قرار دارد. اتباع برونئی می‌توانند با پاسپورت خود به 146 کشور جهان بدون ویزا سفر کنند. دارندگان پاسپورت ترکیه می‌توانند به 94 کشور جهان سفر کنند. این کشور در رتبه چهل و دوم قرار دارد. بوسنی ‌و هرزگوین و آلبانی در رتبه‌های 44 و 45 جای دارند.

بهبود اعتبار پاسپورت ایران، یا هر کشور دیگری، در جامعه جهانی بیش از آنکه مسأله‌ای سیاسی یا دیپلماتیک باشد، مسأله‌ای اقتصادی است. این به معنای انکار نقش عامل سیاسی و دیپلماتیک نیست، بلکه صرفاً پررنگ‌ کردن نقش تبیینی اقتصاد بین‌الملل است. کشورهایی که به نحوی در سرمایه‌داری جهانی ادغام شده‌اند، عمدتاً پاسپورت‌های معتبرتری دارند. برعکس، کشورهای حاشیه‌ای‌تر یا کشورهایی که هنوز ادغام نشده‌اند، از آنجا که نقش کمتری در افزودن بر رشد اقتصاد جهانی دارند، اتباع‌شان نیز نمی‌توانند اعتبار بالایی در سازوکار اقتصادی - سیاسی جامعه جهانی داشته باشند.

حسن روحانی تاکنون نشان داده تلاش‌های زیادی برای بهبود اعتبار پاسپورت ایرانی در جامعه جهانی انجام داده است. دو روز پس از دستیابی به هدف تعلیق و کاهش تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در بهمن‌ماه 92، حسن روحانی به داووس رفت تا به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد «فاز دوم دیپلماسی اقتصادی خود یعنی دیپلماسی فشرده اقتصادی را پیگیری کند». این اقدام دولت بیشتر بر شرکت‌های بزرگ نفتی و تشویق آنان برای حضور در بازار ایران متمرکز بود. رئیس‌جمهور ایران در سخنرانی خود در این اجلاس همه شرکت‌های خارجی از جمله شرکت‌های نفتی را دعوت کرد تا در ایران سرمایه‌گذاری کنند.

او همچنین خاطرنشان کرد: «درهای اقتصاد ایران به روی جهان باز است.» او در اظهارنظری مهم گفت ایران در طول سه دهه آینده به جمع 10 اقتصاد بزرگ جهان خواهد پیوست. روحانی سازوکار اقتصادی - سیاسی جامعه جهانی را بسیار خوب می‌شناسد. او می‌داند که برای تحقق وعده‌اش در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی باید آن را تحت پروژه اقتصادی عمده‌تر دولت یازدهم، یعنی ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی، جای دهد. تلاش برای جذب ایران در اقتصاد جهانی نیز از مجرای دعوت از سرمایه‌گذاران خارجی در بخش‌های مختلف صورت می‌گیرد.

بنابراین، این طور به نظر می‌رسد که پیشبرد هدف ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی، در گرو گشودن بازارهای ایران به روی سرمایه جهانی، و این نیز نیازمند پیروزی دولت روحانی در رقابت با نیروهای سیاسی مخالف ادغام با بازارهای جهانی است. روحانی در صورتی می‌تواند به وعده خود در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی عمل کند که نخست، مخالفان داخلی خود را در زمینه ادغام ایران در اقتصاد جهانی متقاعد کند، سپس با ادغام گام به گام ایران در اقتصاد جهانی، که دولت با اشتیاق پیگیر آن است، پاسپورت ایرانی می‌تواند اعتبار بالاتری داشته باشد. البته همان‌طور که گفته شد، عوامل اقتصادی فعال‌مایشاء نیستند. عوامل دیپلماتیک و سیاسی، از جمله پروژه هسته‌ای و اتهام حمایت از گروه‌های تروریستی به ایران در پایین بودن اعتبار پاسپورت ایرانیان نیز موثر است.