حجامت و اثرات آن بر سلامتی انسان

در حجامت با بادکش‌کردن خون را زیر پوست جمع کرده بعد با تیغ زدن خون را خارج می‌کنند

خون از گذشته‌های بسیار دور مورد توجه انسان بوده است و ردپای آن را حتی می توان در اساطیر مصر و یونان باستان یافت. در یونان باستان، به عنوان مثال بر این باور بودند که ایگور یا خون خدا ماده ای طلایی رنگی است که در بدن خدایان و موجودات نامیرا جریان دارد.

در طب باستانی روم، عقیده بر این بود که چهار مزاج در ساخت و تعادل فیزیکی و روانی بدن نقش دارند و این چهار عنصر تحت تاثیر رژیم غذایی، سن، محل سکومت، آب و هوا و طیف وسیعی از عوامل دیگر قرار دارند.

این چهار عنصر، خون، صفرا، سودا و بلغم به همراه عناصر چهارگانه، هوا، آتش، زمین و آب ، مزاج مرکب را تشکیل می‌دادند. این تفسیر از مایعات موجود در بدن از اولین توجهات ویژه به خون در طب سنتی بوده است.

توجه به خونریزی و زخم در طب باستانی مصر نیز جایگاه خاصی داشته است. تمیز کردن زخم‌ها و جلوگیری از آلودگی خون با قرار دادن گوشت تازه و عسل روی زخم؛ حاکی از اهمیت ویژه این عنصر حیاتی در مصر باستان بوده است.

انواع مزاج

ردپای خون را می توان در دوران های جدیدتر و در ادیان ابراهیمی یافت که گرچه مایه حیات بوده اما با خروج از بدن، ماده ای ناپاک و آلوده بشمار می‌رود.

به علت اهمیتی که از گذشته دور به خون داده می‌شد، تغییرات عناصر خون یا بر هم خوردن نسبت این عناصر با یکدیگر هم مورد توجه بوده است؛ چه این تغییرات بواسطه تغییر در تغذیه و شرایط محیطی بود چه به دلیل خروج آن از بدن به منظور کم کردن حجم خون ناپاک.

بیرون کشیدن خون از بدن یا حجامت از جمله اعمالی است که در تمدن‌های بسیار قدیمی مانند تمدن‌های مایا،آزتک، مصر و بین النهرین وجود داشته است و به منظور رهانیدن بیماران از بیماری و درد صورت می‌گرفته است.

پاپیروس های قدیمی نشان می‌دهند که مصریان باستان شاید اولین گروهی بودند که از این روش برای درمان استفاده کردند و این کار تا زمان بقراط و امپراتوری روم نیز ادامه یافت.

حجامت در فرهنگ اعراب نیز وجود داشت و از منظر پیامبر اسلام، یکی از راه‌های درمان بیماری‌ها محسوب می‌شد. این روش پس از ظهور اسلام در خاورمیانه گسترش پیدا کرد و در قرون وسطی و دوران رنسانس به اروپا هم رسید.

البته عجیب نیست که به علت پایین بودن کیفیت انجام حجامت در آن زمان، افراد بیش از آنکه درمان شوند، جان خود را از دست می‌دادند.

حجامت همچنان در عصر جدید در بسیاری از مناطق بویژه در کشور های اسلامی از جمله ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در سال ۱۳۷۷ هجری شمسی با مصوبهٔ معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام حجامت توسط پزشکان در مطب‌ها بخاطر خطرات آن (عفونت و خونریزی؛ که در صورت عدم کنترل به موقع آن می‌توانند مشکل ساز شوند) ممنوع شد، اما این بخشنامه چند سال بعد، به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری لغو شد.

در عصر حاضر شاید جای این پرسش باشد که آیا این روش دیرپا هنوز می‌تواند به عنوان روشی در درمان بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد؟

حجامت و مستندات علمی

به گفته دکتر حسن ابوالقاسمی یکی از مدیران سابق سازمان انتقال خون ایران، وزارت بهداشت تحت فشار دادگاه مجبور به دادن مجوز حجامت شده و با این کار مخالف است

با گسترش علم در دهه‌های گذشته و نیاز به اطمینان از سودمندی و بی‌خطر بودن روش‌های درمانی پیش از رواج از آنها، سازوکارهای مختلفی ابداع شده‌اند تا روش‌های درمانی و دارویی را محک بزنند.

درمان‌هایی که در سطح وسیع استفاده قرار می‌گیرند باید ابتدا از سد مطالعات آزمایشگاهی و بالینی باکیفیت بگذرند و بعد از بررسی همه خطرهای احتمالی و طی مراحل مختلف، اجازه استفاده بگیرند.

در مورد اثر حجامت مطالعات بالینی بسیار محدودی صورت گرفته است. در این بین مطالعاتی بر روی تاثیر حجامت بر چربی خون، قند خون و سندرم متابولیک انجام شده که نشان داده‌اند حجامت می‌تواند در بهبود علائم این عارضه‌ها نقش داشته باشد، اما این تحقیقات به دلیل تعداد کم شرکت‌کنندگان و پایین بودن کیفیت چندان قابل استناد نیستند.

علاوه بر این اثر حجامت بر روی سردردهای میگرنی و ضربان‌دار، دردهای مفصلی، کمردرد و قلب نیز مورد بررسی قرار گرفته است که نشان دهنده تاثیر اندک و در شرایط خاص است، اما این دست مطالعات نیز کیفیت لازم را برای اینکه به آنها استناد شود، ندارند.

نباید از این نکته مهم غافل بود که حجامت در صورتی که در محیط آلوده و به دست کسانی که در علم پزشکی تخصصی ندارند صورت گیرد، می تواند باعث انتقال انواع عفونت‌های خونی از جمله ایدز و هپاتیت شود. همچنین خونریزی ناشی از حجامت می‌تواند خطرناک باشد بویژه در حجامت در ناحیه گردن.

علم نوین پزشکی همواره در جستجوی راه‌های موثر و کم خطر برای درمان بیماری‌های مختلف است و برای رسیدن به هدف خود روش‌های درمانی را در بوته آزمایش می گذارد تا از اثرات مثبت و منفی آن‌ها مطلع گردد.

استفاده از روش های تائید نشده توسط علم پزشکی شاید در ظاهر بی خطر یا موثر به نظر آیند، اما می توانند عواقب جبران ناپذیری را به دنبال خود داشته باشند.