صد و هفتادمین سالگرد زادروز روبرت کخ، کاشف بیماری سل

روبرت کخ

روبرت کخ نه تنها کاشف عامل بیماری سل که یکی از بزرگ‌ترین پزشکان دوران خود بود. او در سال ۱۹۰۵ جایزه نوبل پزشکی را دریافت کرد. ۱۱ دسامبر امسال مصادف است با یکصد و هفتادمین سالگرد زادروز این پژوهشگر آلمانی.

روبرت کخ در یازدهم دسامبر سال ۱۸۴۳ در شهر کلاوس‌تال (Clausthal) به دنیا آمد. او که در مجموع ۱۲ خواهر و برادر داشت، سومین فرزند خانواده بود.

هنگامی که روبرت کخ در روز ۲۷ ماه مه درگذشت، علت مرگ این پزشک و باکتری‌شناس آلمانی را سکته‌ی قلبی احتمالی تشخیص دادند و نه عفونت.

این شگفتی‌برانگیز است، چون او تمامی زندگی ‌خود را وقف کشف عوامل بیماری‌ها کرده بود، دستش با بزرگ‌ترین آلودگی‌ها در تماس بود، از اجساد انسان‌ها و لاشه‌های حیوانات نمونه‌برداری می‌کرد، با گیاهان فاسد سر و کار داشت و مناطق متعفن را می‌کاوید، و توانسته بود تا ۶۶ سالگی از مرگ در امان بماند.

کخ در سال ۱۸۶۶ یعنی در زمان همه‌گیری بیماری وبا به عنوان پزشک‌یار در درمانگاهی در هامبورگ کار می‌کرد. اکثر بیمارانی که به این درمانگاه انتقال می‌یافتند، در برابر وبا طاقت نیاورده و جان می‌سپردند.

وی بعدها در پی کشف عوامل بیماری‌های مختلفی از جمله بیماری خواب، طاعون و تیفوس برآمد و به سفرهای زیادی دست زد. روبرت کخ همواره آن جا بود که مردم در پی اپیدمی‌های وسیع دسته‌دسته جان خود را از دست می‌دادند.

زندگی متفاوت، دستاوردهای چشمگیر

کخ در زندگی شغلی خود روال معمول هم‌پایگان خود را طی نکرد. زندگی شغلی او به عنوان پزشک آغاز شد و به عنوان برند‌ه‌ی جایزه‌ی نوبل و ستاره‌ای در آسمان علم پزشکی پایان یافت.

روبرت کخ مانند دیگر پزشکان مشهور دوران خود در برلین، پاریس یا لندن آغاز به کار نکرد، بلکه در شهرهای کوچکی مانند لانگن‌هاگن، وول‌اشتاین یا برسلاو به کار پرداخت.

زندگی پزشکی کخ در مقام محقق در یک مؤسسه‌ی معروف سلطنتی آلمان آغاز نشد، بلکه او به عنوان پزشک معمولی در مطب خصوصی خود شروع به طبابت کرد. حتی سیر شغلی‌اش با موفقیت همراه نبود. پزشک جوان بارها مجبور شد مطب خود را ببندد، تنها به این دلیل که قادر نبود هزینه‌ها را بپردازد.

میکوباکتریوم توبرکلوسیس، عامل بیماری سل

با این حال همه‌ی اینها نتوانست بر میل جویایی و تحقیق کخ غلبه کند. روبرت کخ در کنار طبابت به تحقیقات خود نیز ادامه می‌داد. نخستین چالش بزرگ او پیدا کردن عامل بیماری سیاه‌زخم بود. سیاه‌زخم یا Anthrax بیماری باکتریایی است که دام‌‌ها را آلوده می‌کند.

کخ از حیوانات زیادی برای آزمایش‌های خود استفاده کرد و تیمی از متخصصان را با مدیریت خود گرد هم آورد، تا اینکه توانست در سال ۱۸۸۲ نخستین موفقیت بزرگ خود را به اطلاع عموم برساند.

روبرت کخ در سال ۱۸۸۲ اعلام کرد که عامل سل را پیدا کرده است. این خبر به سرعت پخش شد. بیماری سل که به "طاعون سفید" معروف بود، عامل حدود ۲۰ درصد از مرگ و میرها شناخته می‌شد.

برای این بیماری که بیشتر جوان‌ها را مبتلا می‌کرد درمانی وجود نداشت چون عامل آن ناشناخته مانده بود. اینک دست کم مشخص شده بود که این بیماری از چه راه‌هایی انتشار می‌یابد، ‌چرا در محلات فقیرنشین بیداد می‌کند و چگونه می‌توان خود را در برابر آن ایمن کرد.

شتابزدگی در اعلام کشف داروی سل

۸ سال بعد کخ محافظه‌کاری خود را کنار گذاشت و اعلام کرد، به ماده‌ای دست یافته که می‌تواند برای مبارزه با بیماری سل به کار برود، اگر چه تا آن زمان آزمایش‌های اساسی بر روی این ماده انجام نگرفته بود.

روبرت کخ

کخ در روز چهارم اوت ۱۸۹۰ در کنگره‌ی بین‌المللی پزشکی در برلین در حضور ۵ هزار محقق از ۴۰ کشور دنیا اعلام کرد، به ماده‌ای دست پیدا کرده که می‌تواند سل را درمان و از ابتلا به آن پیشگیری کند. نام این ماده "توبرکولین" بود.

اعلام کشف "توبرکولین" منجر به پیدایش "موج توبرکولین" شد. هزاران تن از بیماران به برلین شتافتند تا درمان یابند. دیری نگذشت که برلین از مردمی لبریز شد که آخرین امید خود را در این ماده می‌یافتند. هتل‌ها به بیمارستان و برلین به بیمارستان صحرایی تبدیل شد.

توبرکولین اما اثر نمی‌کرد. کخ و عده‌ای از همکارانش با انجام آزمایش‌هایی توانستند عوارض جانبی این ماده را بشناسند اما از خاصیت درمانی خبری نبود. کخ که به بی‌حاصلی درمانی توبرکولین آگاهی یافته بود قبل از آنکه با آتش خشم هزاران بیمار نومید روبرو شود، در یک سفر تحقیقاتی به مصر گریخت.

سفر به مصر تنها یکی از سفرهای تحقیقاتی کخ محسوب می‌شد. سراسر زندگی این دانشمند سرشناس با سفرهایی همراه بود که او برای کشف باکتری‌ها، ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زا انجام می‌داد.

کخ در ۱۰ دسامبر ۱۹۰۵ به دریافت جایزه‌ی نوبل پزشکی نایل آمد و ۵ سال بعد در بادن ـ بادن آلمان از دنیا رفت.