اردوغان؛ فروشنده نان کنجدی، فوتبالیستی حرفهای و سیاستمداری اسلامگرا
موقعیت آقای اردوغان در عرصه سیاست ترکیه به مرور زمان در حال تغییر است
رجب طیب اردوغان را میتوان موفقترین رهبر ترکیه در دوران حاکمیت دموکراسی در این کشور خواند.
طی یازده سال گذشته، آقای اردوغان بر صحنه سیاسی ترکیه تسلط کامل داشته و حزبش، عدالت و توسعه را سه بار پیاپی به پیروزی رسانده است.
آقای اردوغان موفق شد ثبات سیاسی و اقتصادی را پس از دههها بیثباتی سیاسی و اقتصادی و حکومت نظامیان به ترکیه برگرداند. در دوران نخستوزیری او، اقتصاد ترکیه رشد چشمگیری داشت و این کشور به یک قطب تولیدی و صادراتی بدل شد.
آقای اردوغان همچنین موفق شد نفوذ ارتش ترکیه را که نقش قابل توجهی در سیاست ترکیه ایفا میکرد، به شدت کاهش دهد. ارتش ترکیه که زمانی، دولتهای منتخب را سرنگون میکرد، اکنون به پادگانها برگشته و نقش چندانی در سیاست ترکیه ایفا میکند.
اما این عملکرد او باعث نشده تا آقای اردوغان از انتقاد دور بماند. سکولارها و لیبرالهای ترکیه که زمانی از آقای اردوغان حمایت میکردند، اکنون به جدیترین منتقدان او تبدیل شده و نخست وزیر ترکیه را به استبداد و تلاش برای تبدیل این کشور به جامعهای مذهبی متهم میکنند.
اعتراضهای اخیر در ترکیه باعث شده تا عملکرد آقای اردوغان و سابقه و پیشینه او طی این سالها مورد بررسی قرار گیرد.
مردی که سبیلش را نتراشید
اردوغان اولین بار بعد از کودتای نظامی سال ۱۹۸۰ با نظام سیاسی حاکم به مشکل برخورد
رجب طیب اردوغان در سال ۱۹۵۴ در شهر ریزه در ساحل دریای سیاه بهدنیا آمد. پدر او گارد ساحلی بود. اردوغان ۱۳ ساله بود که پدرش تصمیم گرفت به امید تأمین امکانات بهتر برای پنج فرزندش به استانبول مهاجرت کند.
رجب طیب اردوغان در نوجوانی در خیابانهای محلههای فقیرنشین استانبول لیموناد و نان کنجددار میفروخت. او در یک مدرسه اسلامی تحصیل کرد و سپس به دانشگاه مرمره در استانبول رفت و در رشته مدیریت فارغالتحصیل شد.
او در عین حال بطور حرفهای فوتبال بازی میکرد. در دوران تحصیل در دانشگاه با نجمالدین اربکان آشنا شد و به این ترتیب به جنبش اسلامگرای ترکیه پیوست. آقای اربکان اولین نخست وزیر اسلامگرای ترکیه بود.
آقای اردوغان اولین بار بعد از کودتای نظامی سال ۱۹۸۰ با نظام سیاسی حاکم به مشکل برخورد. او در آن زمان برای سازمان حمل و نقل استانبول کار میکرد. رئیس او یک سرهنگ بازنشسته ارتش بود و از او خواسته بود سبیلش را بتراشد. آقای اردوغان زیر بار نرفت و کارش را رها کرد. او در سالهای بعد به حزب اسلامگرای فضیلت پیوست و به سرعت پلکان ترقی را طی کرد، و در سال ۱۹۹۴ شهردار استانبول شد.
حتی منتقدان آقای اردوغان هم قبول دارند که عملکرد او در شهرداری استانبول مثبت بوده، و شهر را پاکیزهتر و سبزتر کرده است. خیلیها هم معتقد بودند که او - برخلاف بسیاری از سیاستمداران ترکیه – فاسد نیست. پیشینه و پایبندی او به ارزشهای اسلامی توجه بیشتر قشر مسلمان و مومن را جلب میکرد.
در راس قدرت
برخی منتقدان سکولار آقای اردوغان از دیدن تصویر همسر محجبه او خشمگین میشوند
رجب طیب اردوغان در ژوئن ۲۰۱۱ (خرداد ۱۳۹۰) سومین دوره نخست وزیریاش را آغاز کرد. حزب او، یعنی حزب عدالت و توسعه که گرایشهای اسلامگرایانه دارد، از سال ۲۰۰۲ قدرت را در ترکیه در دست دارد، و در انتخابات سال ۲۰۱۱ پیروزی بیسابقهای بدست آورد. با وجود این پیروزی چشمگیر، حزب عدالت و توسعه نتوانست اکثریت لازم را برای تغییر قانون اساسی بدون نیاز به حمایت دیگر احزاب حاضر در پارلمان بدست آورد.
آقای اردوغان در نطق پس از پیروزیاش قول داد که در این زمینه با مخالفان دولت به توافق برسد. اردوغان ثبات اقتصادی و سیاسی را برای ترکیه به ارمغان آورده، و قدرت نظامیان مقتدر این کشور را مهار کرده است. نظامیان ترکیه در گذشته بارها دولتهای منتخب را به بهانه عدم پایبندی به روح سکولار قانون اساسی و یا بیتوجهی به امنیت ملی سرنگون کرده بودند. از سوی دیگر، آقای اردوغان با فشار سیاسی مستمر و مذاکرات طولانی شورشیان کرد پکک را به قبول آتشبس متقاعد کرده، و پکک انتقال نیروهایش به عراق را آغاز کرده است.
دولت اردوغان در سپتامبر ۲۰۱۰ (شهریور ۱۳۸۹) توانست موافقت اکثریت رأیدهندگان را برای تغییر قانون اساسی ۳۰ ساله این کشور جلب کند. هدف از این تغییرات کاهش بیشتر قدرت ارتش و تحقق پیششرطهای پیوستن به اتحادیه اروپا بود. مخالفان، دولت را به اقتدارگرایی متهم میکنند، و بهعنوان نمونه به سختگیری فزاینده دولت بر رسانهها و روزنامهنگاران منتقد اشاره میکنند.
اتحادیه روزنامهنگاران ترکیه میگوید که ۹۴ روزنامهنگار بهخاطر انجام وظیفه حرفهای خود در زندان هستند. این رقم از همه کشورهای جهان بیشتر است. بیش از نیمی از این روزنامهنگاران از اقلیت قومی کرد هستند.
آقای اردوغان در اکتبر ۲۰۱۲ (مهر ۱۳۹۱) گفت که ممکن است در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ شرکت کند، و انتظار میرود پیش از تاریخ رأیگیری برای افزایش اختیارات رئیس جمهوری، و تبدیل نظام حکومتی ترکیه به یک نظام ریاستی تلاش کند. آقای اردوغان اولین بار چند ماه بعد از پیروزی بزرگ حزبش در نوامبر ۲۰۰۲ (آبان ۱۳۸۱) به نخست وزیری رسید. او بهخاطر خواندن یک شعر اسلامگرایانه در یک راهپیمایی سیاسی به زندان محکوم شده بود، و همین سوء سابقه کیفری باعث شده بود نتواند خود را در انتخابات مجلس نامزد کند. اما تغییراتی در قانون اساسی به او اجازه داد در سال ۲۰۰۳ دوباره نامزد نمایندگی شود.
سیاست خارجی
اردوغان ثبات اقتصادی و سیاسی را برای ترکیه به ارمغان آورده است
او پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را در رأس برنامههایش قرار داد و با انجام برخی اصلاحات، زمینه آغاز گفتگوها بر سر عضویت کشورش را در سال ۲۰۰۵ فراهم کرد. اما مخالفتهای برخی کشورهای اروپایی و بحران حوزه پولی یورو موانعی در این راه ایجاد کرد.
بعد از آن دولت آقای اردوغان در حوزه سیاست خارجی بیشتر به دنبال ایفای نقشی کدخدا منشانه در خاورمیانه بوده، و سعی کرده میان ایران و کشورهای عربی نقش واسطه را بازی کند، و در عین حال در قبال اسرائیل، متحد قدیمی ترکیه، مواضعی خصمانه و پرسر و صدا بگیرد.
البته این مواضع به قطع کامل روابط دیپلماتیک میان دو کشور منجر نشده است. محبوبیت "مدل ترکی" در میان لیبرالها و اسلامگراهای معتدل در کشورهای عربی جایگاه ترکیه را ارتقا داده است، هر چند که دستاورد ملموسی برای این کشور نداشته است.
اسلامگرایان طرفدار سفت و سخت اردوغان هستند، اما او میگوید که حامی جدایی دین از سیاست است.
اما موقعیت آقای اردوغان در عرصه سیاست ترکیه به مرور زمان در حال تغییر است. مخالفان سکولار، او و حزبش را به داشتن برنامهای مخفی برای تبدیل ترکیه به جامعهای مذهبی متهم میکنند. حزب عدالت و توسعه در اسلام سیاسی ریشه دارد، و اسلافش به اتهام داشتن فعالیتهای "ضد سکولار" تعطیل شدند.
اسلامگرا؟
برخی منتقدان سکولار آقای اردوغان از دیدن تصویر همسر محجبه او خشمگین میشوند.
ارتش ترکیه خود را حافظ قانون اساسی سکولار این کشور میداند، اما آقای اردوغان از ایستادگی مقابل ارتش ابایی ندارد
آقای اردوغان میگوید به هیچ وجه قصد ندارد ارزشهای اسلامی را به هموطنانش تحمیل کند و به جدایی دین از دولت متعهد است؛ اما در عین حال معتقد است که سکولاریسم نباید جلوی کسانی را بگیرد که میخواهند آزادانه عقاید مذهبیشان را بیان کنند.
یکی از این افراد همسر خود اوست که در مجامع عمومی با حجاب حاضر میشود. بر سر داشتن روسری سالهاست که در ادارات دولتی، مدارس و دانشگاهها ممنوع است، اما این ممنوعیت هم باعث نشده که خانم امینه اردوغان در مراسم رسمی حجابش را بردارد.
منتقدان آقای اردوغان میگویند او تلاش کرده کاری کند که زنای محصنه در قوانین جزایی ترکیه جرم بهحساب بیاید، و همچنین فروش و مصرف مشروبات الکلی را در برخی مناطق ممنوع کرده است. این منتقدان معتقدند که این شواهد نشاندهنده مقاصد اسلامگرایانه آقای اردوغان است.
اردوغان روحیه مبارزهجویی دارد
او روحیه مبارزهجویی دارد و بسیاری از اهالی شهرهای کوچک شبهجزیره آناتولی این ویژگیها را دوست دارند. تمایل او به محکوم کردن اسرائیل، متحد سابق ترکیه، بهخاطر رفتارش با فلسطینیها پایگاه او را در میان اسلامگرایان مستحکم کرد، و علاوه بر آن محبوبیت او را در سراسر خاورمیانه بشدت افزایش داد.
اما با وجود محبوبیت زیاد، شخصیت آقای اردوغان طوریست که جامعه را له یا علیه خود دوقطبی میکند. در ترکیه بسیاری از لیبرالها و روشنفکران او را رهبری دموکراتیک میدانستند که نظامیانی را که در بخش اعظم قرن بیستم بر کشور حکمرانی میکردند، عقب رانده است. اما این دسته در دوره دوم نخست وزیری اردوغان از او رویگردان شدند.
یکی از مهمترین اتفاقات چهار سال اخیر سرکوب شبکه موسوم به "ارگنهقون" بود. دولت ادعا میکرد که این شبکه شماری از سکولارهای دوآتشه ارتش، دستگاه قضایی، رسانهها و دانشگاهها را شامل میشد که قصد داشتند با ایجاد نا آرامی مدنی، توجیه لازم را برای کودتای ارتش و سرنگونی دولت "ضد سکولار" فراهم کنند.
با توجه به کودتاهای پرشمار یک قرن اخیر ترکیه، باور این روایت برای بسیاری از ناظران آسان بود. آنها از اقدام دولت در مواجهه با نهادهایی نظیر ارتش، که قبلا پاسخگوی اعمال خود نبودند، حمایت کردند. اما وقتی شمار دستگیرشدگان به صدها نفر رسید، و بسیاری از روزنامهنگاران منتقد حزب عدالت و توسعه هم بازداشت شدند، نخست وزیر متهم شد که هدفش از این برخوردها صرفا ساکت کردن مخالفان و دگراندیشان است.
