چند روز تا انتخابات ایران: تخمینی از میزان آرا و مشارکت

نظرسنجی‌های متعددی در مورد انتخابات ایران در روزهای اخیر منتشر شده است

تخمین میزان مشارکت و درصد آرای هر یک از نامزدهای ریاست جمهوری ایران یقینا مورد توجه عموم مردم و کنشگران سیاسی ـ مدنی در روزهای باقی مانده تا انتخابات خواهد بود.

در یک ساختار سیاسی که اجازه برگزاری نظرسنجی توسط نهادهای مستقل و حرفه ای داده نمی شود، همواره آمار و ارقام واقعی در ابهام می ماند و بیشتر نظرسازی ها جای نظرسنجی ها را می گیرد.


اما با گسترش اینترنت و امکان نظرسنجی های اینترنتی، می توان تقریبی از گرایش به کاندیداها و تغییر میزان آرای آنها را در طی زمان ارزیابی کرد تا به یک تخمین نسبی از توزیع آرا دست یافت.

اما نظرسنجی های اینترنتی مشکلات خاص خود را دارد. یکی از این اشکالات، امکان رای دادن چندباره است که البته این مشکل با ثبت مشخصات آی پی رای دهندگان و حذف رای های تکراری تا حد قابل قبولی رفع می‌شود. مشکل دیگر این است که نمونه آماری هر سایت، غالبا بازتاب دهنده گرایش مراجعه کنندگان به آن سایت و خط فکری آن است و نمی‌تواند نمونه فراگیری از طبقات، گروهها و گرایشات مختلف جامعه باشد. این مشکل مشابه این است که در یک نظرسنجی میدانی، فقط از مناطق خاصی از شهر نمونه آماری گرفته شود. برای رفع یا تعدیل این مشکل، می‌توان با تجمیع نتایج نظرسنجی چندین سایت با گرایشات مختلف (محافظه کار، اصلاح طلب، میانه رو) به یک نتیجه تقریبا قابل اعتماد رسید. همچنین نتیجه این برآیند نظرسنجی ها را می‌توان با نتیجه معدود نظرسنجی هایی که بطور میدانی انجام شده و نتیجه آنها در سایتها گزارش شده مقایسه کرد و با تطبیق آنها به یک تخمین تقریبی از وضعیت توزیع آرا دست یافت.

در این مطلب، برآیند نظرسنجی های انجام گرفته در دو مرحله قبل و بعد از مناظره اول مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. همچنین با مقایسه نتایج نظرسنجی های اینترنتی و نظرسنجی های میدانی گزارش شده در سایتهای مختلف، سعی می شود که چگونگی توزیع آرا تا یک هفته مانده به انتخابات (تا قبل از مناظره دوم) ارزیابی گردد. در انتها با استفاده از روش نمونه گیری آماری و منظور کردن توزیع آرای طیف های مختلف رای دهندگان، سعی می شود تا میزان تقریبی مشارکت، حدود ۱۰ روز مانده به انتخابات، تخمین زده شود.

مرحله اول: قبل از مناظره اول (تا ۱۰ خرداد)

برای تخمین توزیع آرای کاندیداها تا پیش از مناظره اول، از نتایج نظرسنجی سایتهای ذکر شده در جدول شماره ۱ استفاده شده است. این سایتها اکثرا پرمخاطب بوده و در ایران بدون فیلترشکن قابل دسترسی هستند. همچنین گرایش سیاسی هر سایت نیز در جدول ۱ ذکر شده است. این نظرسنجی ها همگی با کنترل آی ـ‌ پی رای دهندگان عمل می‌کند و در نتیجه اجازه نمی‌دهد که رای تکراری توسط یک کامپیوتر داده شود.

نتایج نظرسنجی ها و درصد آرای هر نامزد تا قبل از مناظره اول در نمودار شماره ۱ دیده می‌شود.

 

همانطور که در نمودار ۱ مشاهده می شود، درصد آرای آقایان حداد، رضایی، غرضی، قالیباف و ولایتی در نظرسنجی سایتهای مختلف از پراکندگی کمتری نسبت به میزان آرای آقایان عارف، روحانی و جلیلی برخوردار است. آرای جلیلی در سایتهای نزدیک به محافظه کاران انحراف بیشتری از میانگین آرای وی دارد و آرای کاندیداهای میانه رو (عارف و روحانی) در این سایتها بسیار کمتر از میانگین آرایشان است. این مساله با توجه به گرایش سیاسی سایتها و مخاطبان آنها قابل انتظار بوده و از اینروست که تجمیع درصد آرای سایتهای با گرایشات مختلف می‌تواند تاثیر جهت گیری ها را تا حدودی کمتر کند. آنچه جالب توجه است انطباق نتایج ۴ نظرسنجی سایتهای فرارو، قطره، انتخاب و عصر ایران است که همگی دارای تعداد آرای بالایی (حدود ۵۰ هزار و بیشتر) بوده اند.

برآیند نتایج این ۷ نظرسنجی نشان می‌دهد که تا پیش از مناظره اول آقایان روحانی، عارف، قالیباف و جلیلی دارای بیشترین میزان رای بوده اند. در این میان قالیباف با ثبات ترین میزان رای را دارد و درصد آرای او در سایتهای با گرایشات مختلف تفاوت زیادی نداشته است.

مرحله دوم: بعد از مناظره اول (تا ۱۴ خرداد)

در مرحله دوم، نتایج نظرسنجی های بعد از مناظره اول را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در جدول شماره ۲، لیست سایتها، گرایش آنها و میزان آرای نظرسنجی های انجام شده بعد از مناظره اول ذکر شده است.

نتایج نظرسنجی ۶ سایت مختلف و درصد آرای هر نامزد بعد از مناظره اول در نمودار ۲ دیده می‌شود.

 

نتایج نظرسنجی های پس از مناظره اول نشان می‌دهد که آرای آقای عارف جهش چشمگیری داشته اگر چه هنوز دارای پراکندگی زیادی در نظرسنجی های مختلف است. برآیند نظر سنجی ها نشان می‌دهد که آقایان عارف، روحانی و قالیباف هنوز دارای آرای بالاتری نسبت به دیگر نامزدها هستند. آرای آقای قالیباف پس از مناظره اول دچار پراکندگی بیشتری شده است و از ثبات قبلی برخوردار نیست. پراکندگی میزان رای آقای جلیلی پس از مناظره اول کمتر شده و با یک افت محسوس مواجه بوده است. نکته قابل توجه این است که در میان سایتهایی که اقدام به نظرسنجی کردند، نتایج سایتهای نزدیک به منابع رسمی حاکمیت هم (مانند صدا و سیما و ایسنا)، افزایش محسوس آرای عارف و کاهش آرای جلیلی را نشان می دهد. نمودار ۳ مقایسه درصد آرای کاندیداها بعد و قبل از مناظره اول را نشان می‌دهد.

 
مقایسه نتایج نظرسنجی های اینترنتی و نظرسنجی های میدانی 

در چندین سایت خبری نتایج دو نظرسنجی میدانی که در تهران انجام شده و همچنین یک نظرسنجی سراسری که در مرکز استانها انجام گرفته، گزارش شده است. این نظرسنجی ها همگی تا پیش از مناظره اول انجام گرفته است.

در این قسمت نتایج این نظرسنجی ها با برآیند نظرسنجی های اینترنتی (پیش از مناظره اول) مورد مقایسه قرار می گیرد. نمودار ۴ میزان درصد آرای نامزدها در سه نظرسنجی میدانی که توسط سایت شبکه ایران (نزدیک به خبرگزاری ایرنا)، خبرگزاری مهر (نزدیک به محافظه کاران)، و پایگاه جامع انتخابات (نزدیک به محافظه کاران) گزارش شده را در مقایسه با برآیند ۷ نظرسنجی سایتهای اینترنتی نشان می‌دهد.

همانطور که دیده می‌شود، نتایج نظرسنجی کشوری شبکه ایران تطابق زیاد و قابل توجهی با برآیند نظرسنجی های اینترنتی دارد. تنها اختلاف مشهود بین این دو، مربوط به میزان آرای آقایان ولایتی و جلیلی است که معکوس هم هستند. یعنی در نظرسنجی میدانی آرای آقای ولایتی بالاتر از آقای جلیلی است و در نظرسنجی اینترنتی این مساله برعکس است. این مساله را می‌توان اینگونه توضیح داد که طرفداران آقای جلیلی را بیشتر جوانان طیف اصولگرا (محافظه کار) تشکیل می‌دهند که در اینترنت فعال هستند درحالیکه آقای ولایتی در میان محافظه کاران میانسال در جامعه پایگاه رای بهتری دارد (با در نظرگرفتن حمایت احزاب سنتی راست مانند حزب موتلفه اسلامی از آقای ولایتی).

نتیجه نظرسنجی میدانی در تهران که توسط پایگاه جامع انتخابات گزارش شده است، نشان می‌دهد که قالیباف رای بالاتری نسبت به دیگر کاندیداها در تهران دارد. نتایج این نظرسنجی و توزیع آرای نامزدهای دیگر تا حدی با نظرسنجی های کشوری همخوانی دارد. اما نتایج اعلام شده توسط خبرگزاری مهر از نظرسنجی در تهران، با نتایج هیچ یک از نظرسنجی های دیگر همخوانی ندارد و بنظر می رسد که کاملا جهت دار (بویژه بنفع قالیباف و جلیلی) است. میزان درصد رای قالیباف در تهران و همچنین جایگاه دوم جلیلی در این نظرسنجی با هیچ یک از نتایج نظرسنجی های دیگری که توسط سایتهای نزدیک به حاکمیت گزارش شده است همخوانی ندارد.

 
تخمین میزان مشارکت در انتخابات (تا ۱۴ خرداد) 

بدون داشتن نظرسنجی های میدانی و قابل اعتماد، تخمین میزان مشارکت در انتخابات آسان نیست. برای تخمین میزان مشارکت استفاده از نظرسنجی های اینترنتی قابل اتکا نیست چرا که اکثر کسانیکه قصد دارند در انتخابات شرکت نکنند، معمولا پیگیر اخبار نامزدها و یا نظرسنجی های اینترنتی نخواهند بود تا عدم مشارکت خود را در آنجا اعلام کنند. همچنین برای تخمین میزان مشارکت در انتخابات، نظرسنجی تلفنی نیز قابل اعتماد نیست چرا که در شرایط امنیتی ایران، بسیاری نظر واقعی خود را درباره رای دادن یا ندادن پشت تلفن علنی نمی کنند. اما با یک روش دیگر شاید بتوان یک تخمین قابل قبول از میزان مشارکت در انتخابات بدست آورد. در این روش با داشتن تقریبی از پایگاه رای طیفهای مختلف می توان با نمونه گیری از طیفهایی که بیشترین تردید را درباره «رای دادن» یا «رای ندادن» دارند، میزان مشارکت احتمالی را تخمین زد.

در یک مطلب پژوهشی با بررسی آماری ۵ دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران، نشان داده شد که ۴ طیف در میان واجدین مشارکت در انتخابات وجود دارد: ۱ـ حدود ۲۷ درصد پایگاه رای اصلاح طلبان، ۲ـ حدود ۲۳ درصد پایگاه رای محافظه کاران،۳ـ حدود ۱۵ (تا ۲۰) درصد پایگاه رای تحریمیهای سیاسی، ۴ـ حدود ۱۵ (تا ۲۰) درصد پایگاه رای تحریمیهای اقتصادی است (در مجموع ۸۵ درصد کل واجدین شرایط که معمولا سقف مشارکت در انتخابات است).

از میان این ۴ طیف، طرفداران محافظه کاران همواره رای می‌دهند چرا که رای دادن را نشانه وفاداری به نظام و تکلیف شرعی خود می‌دانند. حال اگر بتوان میزان مشارکت پایگاه رای اصلاح طلبان و تحریمی‌های سیاسی (یعنی۲۷ درصد + ۱۵ درصد) در انتخابات پیش رو را تخمین زد، می‌توانیم تقریبی از میزان مشارکت در انتخابات ۹۲ را بدست آوریم.

برای این منظور از یک جامعه آماری ۵۰۰ نفره که همگی جزو پایگاه رای اصلاح طلبان یا تحریمیهای سیاسی هستند، نمونه آماری ۱۰۰ نفره (بطور تصادفی) به این پرسش ها پاسخ دادند: آیا در انتخابات ۹۲ رای می‌دهید/نمی‌دهید؟ آیا در انتخابات ۸۴ و ۸۸ رای داده اید/نداده اید؟

نتیجه این نمونه آماری در جدول ۳ مشاهده می شود:

نتایج این نمونه آماری، با تقریب بسیار خوبی با نتایج انتخابات ۸۴ همخوانی دارد. در آن سال، پایگاه رای اصلاح طلبان در انتخابات حضور داشتند (۲۷ درصد) اما تحریمیهای سیاسی در آن انتخابات شرکت نکردند. همچنین این نمونه آماری نشان می‌دهد که در سال ۸۸ علاوه بر پایگاه رای اصلاح طلبان، ۱۲ درصد از تحریمیهای سیاسی نیز مشارکت داشتند که با میزان مشارکت بالای سال ۸۸ همخوانی دارد. این شواهد نشان می‌دهد که این نمونه آماری، قابل اعتماد است و می‌توان بر مبنای آن میزان مشارکت دو طیف اصلاح طلبان و تحریمیهای سیاسی را در انتخابات ۹۲ تخمین زد.

همانطور که در جدول ۳ مشاهده می شود، درصد مشارکت این دو طیف در سال ۹۲ (تا روز ۱۴ خرداد که این نمونه گیری انجام شده است) حدود ۲۰ درصد است که یعنی نه تنها تحریمی های سیاسی در انتخابات پیش رو قصد رای دادن ندارند، بلکه در میان پایگاه رای اصلاح طلبان نیز ۷ درصد کاهش مشارکت دیده می شود.

این تخمین با شواهد موجود در عرصه سیاسی ایران همخوانی دارد چرا که بعد از رد صلاحیت نامزد اصلی اصلاح طلبان یعنی هاشمی رفسنجانی، انتخابات پیش رو اولین انتخابات ریاست جمهوری است که در میان اصلاح طلبان درباره رای دادن یا رای ندادن دو صدایی مشهودی به گوش می‌رسد. صدور بیانیه هایی با محتوای تحریم انتخابات از طرف شورای هماهنگی راه سبز امید و سازمان مجاهدین انقلاب (خارج کشور) که از احزاب اصلی اصلاح طلب بحساب می آید، شاهدی بر این مساله است.

حال با در نظرگرفتن ۲۰ درصد میزان مشارکت این دو طیف (از مجموع ۴۲ درصد پایگاه رای اصلاح طلبان و تحریمی های سیاسی) و اضافه کردن ۲۳ درصد رای محافظه کاران، به میزان مشارکت ۴۳ درصدی خواهیم رسید. اگر فرض کنیم که از ۱۵ درصد پایگاه رای تحریمی‌های اقتصادی نیز تاکنون در خوشبینانه ترین حالت ۱۰ درصد قصد رای دادن داشته باشند، میزان مشارکت (تا ۱۰ روز پیش از انتخابات) حدود ۵۳ درصد تخمین زده می شود.
این تخمین تقریبا با میزان مشارکت بدست آمده در نظرسنجی کشوری که توسط شبکه ایران گزارش شده است (یعنی ۵۱.۴ درصد) مطابقت دارد.

جمع بندی

ـ نظرسنجی های اینترنتی از دقت زیادی برخوردار نیست و در بهترین حالت میزان آرای افراد تحصیلکرده را نشان می‌دهد، اما برآیند چندین نظرسنجی مختلف که در سایتهای پرمخاطب انجام پذیرفته است و مقایسه آن با نتایج چند نظرسنجی میدانی، می‌تواند تصویر کلی از وضعیت توزیع آرا را (۱۰ روز مانده به انتخابات) نشان دهد. تکرار چنین تخمینهای آماری و مقایسه ای می‌تواند وضعیت میزان مشارکت و میزان آرای نامزدهای مختلف را تا روز انتخابات بتصویر کشد.

ـ نوسان آرای بعضی از نامزدها، تردید بخش زیادی از رای دهندگان درباره انتخاب نهایی شان را نشان می دهد. با میزان آرای نامزدها در شرایط فعلی ـ اگر ائتلافی میان نامزدهای طیف محافظه کار یا طیف میانه رو (اصلاح طلب) شکل نگیرد ـ انتخابات بی تردید به دور دوم کشیده خواهد شد.

ـ تاکنون بخش قابل توجهی از طرفداران اصلاح طلبان و تحریمیهای سیاسی نسبت به مشارکت در انتخابات تردید دارند و قصد رای دادن ندارند. البته بخش قابل توجهی هنوز تصمیم نهایی خود را نگرفته اند و اتفاقات روزهای آینده ـ مانند ائتلاف بین نامزدها، حمایت بعضی شخصیتهای سرشناس، فیلمهای تبلیغاتی نامزدها و نحوه حضورشان در مناظره ها ـ در تصمیم آنها تاثیرگذار خواهد بود.