سال پرحاشیه برای حبیب، شاهین نجفی و بهرام رادان؛ موسیقی ایران در سال ۹۱
هنرمندان پیشکسوت موسیقی در جشن خانه موسیقی در مهرماه. ۹۱سال پرباری برای موسیقی نبود
بردیا افشین
روزنامه‌نگار در حوزه موسیقی
سال ۱۳۹۱ برای موسیقی ایران سالی شکوهمند نبود؛ سالی بود که موسیقی ایران دستاورد بزرگی نداشت. جامعه هنر موسیقی بزرگانی را از دست داد چون استاد حسن کسایی، نوازنده نی، و همایون خرم، آهنگساز و نوازنده ویولن. در سال ۹۱ حاشیه‌های موسیقی برجسته تر از متنش بود، و این هنر آشکارتر از همیشه تحت تاثیر وضعیت کنونی اجتماعی-سیاسی ایران قرار داشت.
این نوشته مروری است بر چند رویداد و حاشیه در زمینه موسیقی در ایران:
بازداشت ترانه سراها و آهنگسازها
دی ماه ۹۱ پلیس امنیت اجتماعی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی از دستگیری پنج ترانه سرا و آهنگساز خبر داد: به این اتهام که با خواننده‌های " لس آنجلسی" همکاری می‌‌کردند. موسیقی لس آنجلسی به موسیقی پاپ ایرانی اطلاق می شود که بیرون از ایران تولید میشود و در ایران غیر مجاز محسوب میشود. با این حال بعد از انتشار این خبر، جزئیاتی بیشتر از سوی مقامات رسمی نیروی انتظامی یا موسیقی ایران در این باره منتشر نشد.
اما با توجه به گفته‌های نزدیکان این پنج نفر و تائید اهالی موسیقی احتمال می رود که روزبه بمانی (ترانه سرا)، علیرضا افکاری (آهنگساز)، افشین مقدم (ترانه سرا) و فرزاد فتاحی (آهنگساز و خواننده) از جمله بازداشت شدگان باشند. این افراد از مطرح‌ترین چهره‌های موسیقی پاپ ایرانی اند و با موفق‌ترین هنرمندان موسیقی هم داخل کشور و هم بیرون از آن کار کرده اند. این دستگیری با واکنش علاقمندانشان و هنرمندان موسیقی روبرو شد. در این بین یغما گلرویی، ترانه سرای سرشناس موسیقی ایرانی، با انتشار نامه ای سرگشاده، به این بازداشت ها سخت اعتراض کرد و گفت به این دلیل از فعالیتش در این حوزه دست می‌‌کشد.
حبیب، مرد تنهای شب؟
حبیب با همکاری سمیر زند، پسر آیت الله خزعلی، آهنگ و موزیک ویدئویی به نام محکوم را منتشر کرد
روز‌های آخر سال وقتی حمید شاه آبادی، معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران، درباره کارنامه اش در سال ۱۳۹۱ خورشیدی حرف می‌‌زد، به صراحت اعلام کرد تا وقتی او بر سر کار است، هیچ نماد [موسیقی] لس آنجلسی مجوز فعالیت در ایران نخواهد داشت. این جمله را خیلی‌ها این گونه تعبیر کردند که کسی مثل حبیب محبیان، فعلا در ایران نه آلبومی می تواند منتشر کند و نه به روی صحنه برود. حبیب محبیان ، چهار سالی است که به ایران برگشته است و به دنبال فرصتی برای اغاز فعالیت رسمی ش در ایران است. او که در میانه‌های دهه پنجاه خورشیدی، در موسیقی فعالیتش را شروع کرد و خیلی زود هم نامش را مطرح کرد.
او بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران، از این کشور مهاجرت کرد و بیرون از ایران به کارش در موسیقی ادامه داد. با این حال در سال ۱۳۸۷او به عنوان اولین هنرمند موسیقی فعال در بیرون از ایران بعد از انقلاب به خانه برگشت، به این امید که در ایران آلبوم بدهد و به این آرزو که در ورزشگاه بزرگ آزادی تهران اجرای زنده داشته باشد. با این حال مقام های ایرانی به او روی خوش نشان نداده اند. با این حال امسال بعد از انتشار ویدیوی جدیدی از حبیب به همراه سمیر زند (با نام واقعی محمدحسین خزعلی که فرزند ابوالقاسم خزعلی، عضو مجلس خبرگان رهبری) برای آهنگی به نام محکوم، خیلی‌ها تصور کردند که ممکن است به او به زودی اجازه فعالیت داده شود، آن موقع این ادعاها از گوشه کنار و از داخل وزارت ارشاد تکذیب شد، اما واکنش حبیب این بود که به او مقاماتی قول‌هایی مساعد داده اند. حالا با اظهار نظر اخیر معاون هنری ارشاد به نظر می‌‌رسد داستان های حبیب و مجوز فعالیتش همچنان دست کم برای سال ۱۳۹۲ هم ادامه دار باشد.
بازگشت فتحعلیان
شاید سال ۱۳۹۱ برای کسی مثل حبیب محبیان چندان سالی خوشایند نبود، اما یک خواننده پاپ این اجازه را پیدا کرد که دوباره به روی صحنه برود و فعالیت های رسمی اش را از سر بگیرد.
فرمان فتحعلیان، خواننده و آهنگساز ۴۳ ساله موسیقی پاپ، بعد از ۱ سال و چند ماه که اجازه فعالیت نداشت، مهرماه امسال به روی صحنه رفت. فتحعلیان هنرمندی است که ظاهری شبیه به درویشان دارد و خودش این احتمال را رد نکرده است که ظاهر او در منعش از کار بی تاثیر نبوده است. با این حال مدتی طولانی است که آهنگ‌های فرمان فتحعلیان از هیچ رسانه داخل ایران پخش نمی‌‌شود.
دردسرهای شاهین نجفی
شاهین نجفی گفته که قصد توهین به امامان شیعه و همچنین زنان را نداشته است
شاهین نجفی، خواننده و ترانه سرا، امسال دو تک آهنگ بسیار جنجالی منتشر کرد، یکی در بهار و یکی هم در زمستان. اولین تک آهنگش "نقی" نام داشت که نجفی در آن با ترانه‌ای هجو، وضع موجود عرصه های اجتماعی و سیاسی ایران را به نقد می‌‌کشد. اما ترانه این آهنگ به عقیده برخی توهین به مقدسات شیعه است. این آهنگ که تا آخرین روز‌های سال ۱۳۹۱ نزدیک به یک میلیون نفر بازدید کننده در سایت یوتیوب داشته است، در بهار بسیار بحث بر انگیز شد، با این که خیلی‌ها نجفی ۳۲ ساله را به واسطه ساختار شکنی هایش در این آهنگ تحسین می‌‌کردند و خیلی‌ها به دفاع از آزادی بیان از این خواننده، آهنگساز و ترانه سرا حمایت می‌‌کردند، بسیاری از مراجع تقلید شیعه از جمله لطف‌الله صافی گلپایگانی، ناصر مکارم شیرازی، مسلم ملکوتی، محمدعلی علوی گرگانی، حسین نوری همدانی و جعفر سبحانی این ترانه را موجب ارتداد و توهین به مقدسات دانستند.
بسیاری از تندرو‌های مذهبی او را تهدید به مرگ کردند و حتی آثاری به تقابل با آهنگ "نقی" برای بزرگداشت ائمه شیعه منتشر شد. بعد از بر انگیخته شدن موج اعتراضی، برخی از سازمانها و فعالان حقوق بشری از شاهین نجفی پشتیبانی کردند. با این حال او ترجیح داد مدتی پنهانی زندگی کند. شاهین نجفی آن موقع در مصاحبه‌ای با بخش خبری تلویزیون بی بی سی فارسی اعلام کرد که قصد توهین به امامان شیعه را نداشته است.
بعد از چند ماه، نجفی اواخر پاییز به روی صحنه برگشت و در آمریکای شمالی چند اجرای زنده برگزار کرد. او در زمستان آهنگی را به همراه محسن نامجو منتشر کرد، آهنگی به نام "پریود". ترانه این آهنگ هم جنجال ساز شد. خیلی‌ها این ترانه را توهین به "زن" دانسته اند، با این حال نجفی در برنامه ساعت پنج عصر (پادکست رادیویی)، به تهیه کنندگی و اجرای کامبیز حسینی، سعی کرد به این ابهام ها پاسخ بدهد، و با اشاره به پیشینه اش گفت قصد او توهین به "زن" نبوده است. نجفی پیشتر بارها ترانه‌هایی را در حمایت از زنان و جنبش زنان ایرانی منتشر کرده بود.
آلبوم بهرام رادان
بهرام رادان با انتشار آلبوم 'روی دیگر' خبرساز شد
اما شاهین نجفی، تنها هنرمندی نبوده که آهنگهایش این قدر جنجال بر انگیز بوده است، در مقیاسی بسیار کوچکتر، بهرام رادان، هم توانست بحث بر انگیز باشد. این هنرپیشه مطرح سینمای ایران، امسال اولین آلبوم موسیقیایی خودش را منتشر کرد، آلبومی به نام "روی دیگر" آلبومی در سبک پاپ‌راک که منتقدان هنری آن را ناکامی به حساب می‌‌آورند.
با این که این آلبوم از نظر هنری اثری چندان قابل بحث نیست، اما یک ویدیو برای یکی از آهنگ‌های این آلبوم توجه‌ها را به خودش جلب کرده است. برخی رادان را متهم کرده اند که در این ویدیو برای آهنگ "جیغ" از نماد‌های شیطان پرستانه استفاده کرده است. ادعایی که به عقیده این هنرمند خنده دار است و او تنها خواسته در این ویدیو تضاد درونی انسان‌ها را به نمایش بکشد و برای همین خودش همه نقش‌ها را در این ویدیو بازی کرده است.
کنسرت های لغو شده
کنسرت‌ها در ایران، با وجود محدودیت ها، در سال ۱۳۹۱ به نظر در مقایسه با نشر موسیقی پویاتر به نظر می رسید.
با این که بالا رفتن هزینه‌های اجرا که مستقیما متاثر از افزایش نرخ تورم و بی ارزش شدن ریال برابر دیگر ارز‌های جهانی است، شاید خیلی‌ها را وادار کرد تا در ایران کمتر از پیش به روی صحنه بروند، از جمله حسین علیزاده، آهنگساز و نوازنده نامدار موسیقی ایرانی، که قصد داشت با ژیوان گاسپاریان، نوازندهٔ سرشناس ارمنستانی ساز دودوک در آبانماه در تالار وحدت شهر تهران اجرا کند، ولی ماه‌ها قبل از اجرا از تصمیمش صرفنظر کرد، چرا که عقیده داشت به دلیل بالا رفتن هزینه‌ها ناچار است بهای بلیت ها را بالا ببرد ولی علاقه‌ای به این کار ندارد چون دوست ندارد به مخاطبانش فشار بیاورد.
با این حال و با وجود همه سختی‌های موجود، علیزاده و عده دیگری از هنرمندان در طول سال ۹۱ به نقاط مختلف ایران سر زدند و در مکان‌هایی حتی با امکانات نامناسب برای اجرا، کنسرت برگزار کردند. اجراهای تور‌های سراسری در ایران و در شهرستان‌های کوچک، به عقیده اهالی موسیقی اتفاقی مبارک است که در این سال هم ادامه داشت. با این حال برخی از این هنرمندان برای اجرا در شهرستان با مشکلاتی غیر معمول و غیر قابل پیش بینی مواجه می شدند. مشکلاتی که باعث شد بارها کنسرت‌های بسیاری در آستانه برگزاری اش لغو شود. این اتفاق منحصر به یک شهر یا دو شهر نبود و صرفا گریبان هنرمندان یک سبک خاص را هم نگرفت.
تنها یک چیز در همه موارد مشترک بود: و آن این است که دلیل روشنی برای لغو هیچکدام ارایه نشده است و کسی نمی‌‌تواند مسئول لغو اجراها را معرفی کند. با استناد به قانون در ایران برای اجرا باید مجوز اجرا را از دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرد، اما به نظر می‌‌رسد مجوز از دفتر مرکزی موسیقی وزارتخانه برای به روی صحنه رفتن در برخی از شهرهای ایران، امسال کفایت نکرده است.
در روز‌های پایانی خرداد ماه، حسین علیزاده و پژمان حدادی، دو چهره مطرح موسیقی ایران، در ادامه تور موفق اجراهای سراسری خود به نام " این و آن" بعد از اجرا در شهرهای اهواز، بهبهان، بوشهر، تبریز، ساری و آمل قصد داشتند در نیشابور به روی صحنه بروند اما این اجرا برگزار نشد. برخی مقامات ارشاد شهر نیشابور را متهم کردند که اجازه برگزاری را نداده است، اتهامی که از سوی این مقامات رد شده است.
سازهای مختلف از نهادهای مختلف
در میانه‌های تیرماه هم قرار بود شهرداد روحانی، آهنگساز برجسته ایرانی، در کرمان کنسرت داشته باشد، اما به نظر می‌‌رسد این بار هم مقامات ارشاد شهر کرمان بوده اند که اجازه ندادند این اجرا برگزار شود، اجرائی که مجوزش در پایتخت و از سوی مسئولان دفتر موسیقی صادر شده بود. در همین ماه در همین شهر کنسرت گروه شهنازی به سرپرستی داریوش پیرنیاکان لغو شد. کنسرت بنا بود در دانشگاه شهید باهنر کرمان برگزار شود و مسئولان دانشگاه در آستانه برگزاری مانع آن شدند. البته شنیده شد که تحت تاثیر فشارهایی از سوی گروه هایی تندرو مذهبی دانشگاهی.
محمدرضا لطفی، استاد موسیقی ایرانی، در شهریور ماه موفق شد در چند شهر استان مازندران اجرا کند، اما فقط مردم بابلسر در این بین ضرر کردند چراکه مقامات وزارت ارشاد این شهر اجازه برگزاری کنسرت را در این شهر ساحلی به لطفی و گروهش ندادند.
داستان برگزار نشدن کنسرت‌ها در نیمه دوم سال هم ادامه دار بود، و حتی در ماه آخر سال ، اسفند، چند کنسرت موسیقی پاپ برگزار نشد از جمله اجرای دو خواننده مطرح این سبک موسیقی. بنیامین بهادری ، قرار بود در روز‌های پایانی سال در کرج کنسرت بدهد، اما این اتفاق بدون ارایه توضیحی قانع کننده رخ نداد و کنسرت احسان خواجه امیری چند هفته زودتر ، هفتم اسفند، در دزفول برگزار نشد ، عدهای باور دارند مراجع دینی این شهر مانع اجرای خواننده جوان موسیقی پاپ شدند. احسان خواجه امیری، تیرماه هم تجربه لغو کنسرت را داشت، آن زمان اجرای او در شهر نور به این دلیل برگزار نشد که مقامات این شهر استان مازندران قصد داشتند مخاطبان کنسرت را زنانه مردانه جدا از هم به سالن اجرا بفرستند.
'حرمت حرم رضوی'
به علاوه در پاییز اعلام شد که در مشهد اجازه برگزاری هیچ کنسرتی به هیچکس داده نخواهد شد؛ آبان ماه سال ۱۳۹۱ ، علی قمصری، آهنگساز جوان موسیقی ایرانی، به همراه گروهش، و علیرضا قربانی، خواننده آواز‌های ایرانی، قرار بود در دانشگاه مشهد اجرا کنند، اجرایی که لغو شد.
در واکنش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت این اجرا مجوز نداشته است و دانشگاه فردوسی آن را لغو کرده و علی قمصری با اظهار تاسف مسئولیت لغو اجرا را متوجه عوامل خودسر در دانشگاه فردوسی دانست.
با این حال بعد از همه این اتفاق‌ها بود که رییس پلیس امنیت عمومی فرماندهی انتظامی خراسان رضوی، سرهنگ ناصر نجاریان، در مشهد در پاسخ به سوالی درباره برگزاری کنسرت در شهر مشهد گفت: "به حرمت حرم رضوی به هیچ کنسرتی در مشهد اجازه برگزاری نمی‌دهیم."
محبوب در بیرون و مغضوب در خانه
گروه لیان در جشنواره فجر اجرا کرد ولی اجازه برگزاری در شهر خودش بوشهر را نیافت
در سال ۱۳۹۱ چهره‌ای از موسیقی ایران که بیرون از کشور بارها مورد تمجید قرار گرفت در خانه مغضوب بود: گروه لیان به سرپرستی محسن شریفیان، گروهی که موسیقی نواحی جنوب ایران بویژه منطقه بوشهر را ارایه میکند.
این گروه در نمایشگاه بین المللی موسیقی موسوم به وومکس حضور داشت، نمایشگاهی که با هدف حمایت از رشد و توسعه موسیقی جهان هر ساله در شهری از اروپا برگزار می شود. امسال لیان در شهر تسلونیکی در شمال شرق یونان هنرنمایی کرد؛ به علاوه این گروه در روز‌های آخر سال هم در فستیوال جهانی میراث در کردستان عراق به روی صحنه رفت.
با این حال این گروه امسال اسفند ماه قصد داشت در روز بوشهر، که برای بزرگداشت میراث این شهر، بر پا شد اجرا کند اما اجازه آن را پیدا نکرد. گفته می شود مخالفت طلاب حوزه علمیه امام خمینی شهر بوشهر دلیل عدم اجرای گروه لیان در شهر خودش بوده است.
محسن شریفیان، پژوهنده جوان موسیقی، متولد بوشهر است و زندگی هنری هاش را وقف موسیقی جنوب ایران کرده است. موسیقی ای که متاثر از فرهنگ‌های ملل مختلف است، مللی که حتی از دور دست، شرق آفریقا یا شبه قاره هند به فلات ایران پا گذاشته اند.
جشنواره فجر و رویدادهای موسیقایی
بیست و هشتمین دوره جشنواره موسیقی فجر اول اسفند ماه سال ۱۳۹۱ به پایان رسید، جشنواره‌ای که امسال مختصر تر از سال‌های قبل برگزار شد، اجراها در تهران در ۶ مکان دنبال شد در حالی که در دوره پیشینش ۱۱ مکانمیزبان برگزاری این رویداد بودند، رویدادی که به عقیده خیلی‌ها مهم‌ترین اتفاق سال در موسیقی ایران است و بازتابی از واقعیت آن.
در این دوره حضور بیست و چهار گروه در بخش رقابتی و هشت هنرمند در بخش استعداد‌های درخشان و به علاوه شرکت هفت گروه در بخش نسل دیگر محفل سالانه موسیقی ایران را گرم گرده بود و در بخش جنبی هم در سبک‌های مختلف هنرمندان مطرحی به روی صحنه رفتند، از جمله در موسیقی پاپ ، که تامین کننده هزینه‌های این جشنواره به حساب میآید.
همچنین امسال برای بار اول به همت رامین صدیقی، دبیر بخش بین الملل ، پخش فیلمهای مستند موسیقی به جشنواره اضافه شده بود و صبحها در خانه هنرمندان ایران، در تهران، مستند‌هایی ایرانی و خارجی نمایش در می آمد.
اما در اواخر سال رویدادی قابل توجه در تهران برگزار شد، رویدادی به نام " موسیقی تلفیقی تهران" که از دوازدهم اسفند در فرهنگسرای نیاوران آغاز شد. "هنرهای شهری تهران" برگزار کننده این رویداد بود. اتفاقی که فرصتی بود برای عدهای از هنرمندان مستقل ایران که اجرای رسمی داشته باشند. این فرصت برای برخی از این هنرمندان کمتر فراهم میشود. هنرمندانی که به عقیده برگزار کنندگان در فضای کم تنوع موسیقی ایران صدایی تازه را ارایه میکنند.
با این حال در این رویداد هنرمندانی چون گروه مانو‌ها به روی صحنه رفتند که موسیقی آن‌ها از دایره صدا‌های تکرار شده و تجربه شده فراتر نمی‌‌رود.
مانو‌ها گروهی جوان است که در سبک پاپ-راک فعالیت میکند و حتی اطلاق موسیقی تلفیقی به آثار این گروه بی جا است. البته در هفته تلفیقی موسیقی تهران، گروهی چون پیتر سلیمانی پور آغاز کننده رویداد بود، پیتر سلیمانی پور بیشتر تجربه‌هایی موفق در موسیقی تلفیقی داشت است و آن را در قالب دو آلبوم ارایه کرده است: آلبوم‌های جزیره قشم و منظومه شخصی.
