انتشار جزئیات ناگفته از روابط تهران و مسکو در اواخر دوره شوروی

ناصر نوبری یکی از آخرین سفرای ایران در اتحاد جماهیر شوروی در ملاقات خصوصی هاشمی رفسنجانی و میخیائیل گورباچف حضور داشته

دو دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، خاطراتی که اخیرا از آخرین سفرای ایران منتشر شده، نشان می دهد که ایران و شوروری سابق در ماه‌های منتهی به فروپاشی این کشور به همکاری‌های نظامی چشمگیری دست یافته بودند.

ناصر نوبری سفیر ایران در مسکو در سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۹ خورشیدی اخیرا به مجله اندیشه پویا که در تهران منتشر می شود، گفته است که در دیدار میان اکبر هاشمی رفسنجانی و میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی که او هم به عنوان سفیر حاضر بوده، آقای گورباچف با ارائه کاغذ امضا شده سفیدی، از او خواسته مطالباتش را از شوروی مکتوب کند.

آقای نوبری به اندیشه پویا گفته است: "در جلسه خصوصی بین گورباچف و هاشمی، گورباچف گفت امروز صبح جلسه پولیت‌بورو (دفتر سیاسی حزب کمونیست) بود، آنجا تصویب کردم آنچه شما بخواهید از تسلیحات نظامی در اختیار شما بگذاریم. ورقه سفیدی را نشان داد که پائین آن امضای تمام ۱۳ عضو پولیت‌بورو بود؛ گفت از همه امضا گرفتم، شما فقط در جای خالی بالا بنویسید چه چیزی می‌خواهید."

سفیر سابق ایران در آستانه بیست و یکمین سالگرد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری گفته است: "من و آقای هاشمی به هم نگاه کردیم، هاشمی گفت چی بگوییم، گفتم وقت بگیرید تا فردا جواب بدهیم. شب هیات ایرانی ریخته بود به هم، حتی اعضای هیات نظامی هم نمی‌دانستند چه اقلام روسی سفارش بدهند. طوری شد که فردا وقتی با گورباچف جلسه خصوصی گذاشتیم، لیست درخواست‌های ما را که می دید می‌گفت اینکه قدیمی است، الان نام آخرین مدل این است و... لیست را اصلاح می‌کرد."

به گفته آقای نوبری، "بزرگترین قرارداد نظامی تاریخ ایران با رقمی بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در این سفر امضا شد."

این سفر پس از درگذشت آیت الله خمینی و در تابستان سال ۱۳۶۸ و پیش از انتخاب آقای هاشمی رفسنجانی به ریاست جمهوری ایران انجام شده بود.

 
دیدار اکبر هاشمی رفسنجانی از مسکو چند هفته بعد از درگذشت آیت‌الله خمینی انجام شد

به گفته آقای نوبری، در جریان این سفر، ایران توانست آخرین فناوری روسی مثل سوخوی ۲۴، میگ ۲۹ و برای اولین بار زیردریایی هم بگیرد.

دیدار هیات اعزامی ایران با گورباچف برای ابلاغ پیام آیت الله روح الله خمینی موسس جمهوری اسلامی درباره فروپاشی کمونیسم و سفر ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه شوروی به تهران برای دیدار با آیت الله خمینی در خانه اش در جماران و ناگفته‌های این دیدارها از دیگر خاطراتی است که در این گفت‌و‌گو شرح داده شده است.

سفیر وقت ایران می گوید که هیات حامل پیام آیت الله خمینی برای گورباچف به ریاست عبدالله جوادی آملی، در شب ورودشان، در سفارتمهمان او بوده اند و دلشوره زیادی هم داشتند. "آنها نگران بودند که مثل صدر اسلام که خسرو پرویز نامه پیامبر را پاره کرد، گورباچف هم همین کار را انجام دهد. حتی نگران بودند که بازداشت شوند."

به گفته آقای نوبری، ادوارد شواردنادزه، وزیر امور خارجه شوروی هم که حامل پاسخ گورباچف برای آیت الله خمینی بود، نیم ساعت زود‌تر از قرار برای دیدار با رهبر ایران به محل زندگی او در جماران رسیده بود.

"اضطراب شدیدی داشت. دستش چنان می‌لرزید که صدای استکان چای و نعلبکی که در دستش بود را می‌شنیدم. شواردنادزه گفت من مامورم این دیدار را به خوبی انجام بدهم و می‌ترسم بحرانی اتفاق بیفتد. من به شواردنادزه گفتم هر کاری که امام کرد، شما تبعیت کنید. حتی به او گفتم جلو نرود تا با امام دست بدهد. ببیند امام چکار می‌کند، او هم‌‌‌ همان کار را تکرار کند."

پس از آقای نوبری، نعمت‌الله ایزدی تا زمان فروپاشی شوروی آخرین سفیر ایران در آن کشور بود.

آقای ایزدی هم به نوشته اندیشه پویا روایت کرده که در روزهای پس از کودتای نافرجام کمونیست‌های افراطی علیه میخائیل گورباچف، در ۲۸ مرداد ۱۳۷۰ تلکسی به تهران ارسال و پیش‌بینی کرده بود که "بوریس یلتسین با بازگرداندن گورباچف به کاخ کرملین درصدد اجرای برنامه دیگری است و آن کنار زدن خود گورباچف پس از حذف تندروها به کمک اوست."

سفیر وقت ایران در مسکو گفته است که در پایان تلکس مذکور، این شعر سعدی را نوشته بود: "که از چنگال گرگم در ربودی/چو دیدم عاقبت گرگم تو بودی."

آقای ایزدی به مشکلات دیدار علی اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت ایران با بوریس یلتسین پیش از فروپاشی شوروی نیز اشاره کرده و گفته که گورباچف ظاهرا در قدرت بود و یلتسین نفر اول نبود، اما دفتر یلتسین پروتکل سختی برای دیدار وزیر امور خارجه ایران با یلتسین گذاشت و علاقه‌ای به انجام این ملاقات نشان نمی‌داد.

به گفته آقای ایزدی "در ‌‌نهایت صرفا با ملاقاتی ۲۰ دقیقه‌ای و با حضور هیاتی سه نفره از ایران با یلتسین موافقت شد. حال آنکه دیدار با گورباچف بسیار پر تعداد و طولانی تر بود و به راحتی قرارش گذاشته می شد. ملاقات با یلتسین پروتکلی متفاوت با گورباچف داشت و آنها با این کار به ما نشان دادند که عملا با غربی‌ها حشر و نشر دارند."