اسکیزو فرنی " توهم پولی "

از دیدگاه اقتصاد دانان نهاد گرا برای بررسی چالش ها و نارسائیهای اقتصادی باید نگاه عمیق تری نسبت به عوامل ایجاد این مشکلات داشت . از نظر مکتب نهاد گرایی عواملی چون مقررات، فرهنگ، عقاید، یا طرز تفکر حاکم بر جامعه و همچنین ذهنیت های مردم نیز در بروز ناهنجاری های اقتصادی موثرند و تلاش در جهت حل معضلات اقتصادی بدون حرکت برای رفع ذهنیت های غلط و جایگزینی با اصول صحیح و منطقی به تلاشی نافرجام منجر خواهد شد . به عنوان نمونه گفته می شود اگر نهاد مالکیت واحترام به آن ، در جامعه ای ضعیف باشد، خصوصی سازی و واگذاری امور به بخش غیر دولتی در آن جامعه شکست خواهد خورد. شاید به صراحت بتوان ادعا کرد یکی از عوامل تاریخی و اصلی چالش ها و نارسائی های اقتصادی در ایران ، بیماری است که در اقتصاد از آن به عنوان " توهم پولی" یاد می شود و متاسفانه در جامعه ایران اعم از حاکمان و توده های مردم رسوخ زیادی داشته و دارد .

_" توهم پولی" چیست ؟

در علم اقتصاد علی رغم آنکه از توهم پولی (money illusion) درک مشترکی وجود دارد اما متاسفانه یک ادبیات واحد برای تعریف مشترک از این پدیده وجود ندارد . شاید بتوان گفت این اختلاف نظر بیشتر از بابت تلاش عده ایی از اقتصاد دانان برای ارائه یک تعریف ریاضی از این پدیده بروز کرده است گرچه ذهنی بودن این پدیده یک امر پذیرفته شده است.
برای ارائه یک تعریف عامه فهم از توهم پولی می توان گفت زمانی که یک شخص و یا یک جامعه بدون در نظر داشتن آثار شوم پدیده تورم در کاهش قدرت خرید ، صرفا با اتکا به افزایش اسمی درآمد خود احساس ثروتمند شدن و یا سرخوشی از افزایش درآمد کند، این فرد یا جامعه از منظر علم اقصاد دچار توهم پولی است .

_ توهم پولی به مثابه یک بیماری در اقتصاد ایران

متاسفانه توهم پولی چنان در بطن جامعه ایرانی ریشه دوانده که تصور تصمیم گیری بدون دچار شدن در قید وبندهای این بیماری امری محال می نماید . همه ایرانی ها داستان های زیادی را از بزرگترهای خود در مورد تفاوت قیمت ملک در سالهای مختلف شنیده اند و همین داستان ها هم عملا به جزئی تفکیک ناپذیر از ملاک های تصمیمم گیری یک ایرانی در عرصه انتخاب دارائی و یا سرمایه گذاری تبدیل شده است . این بیماری عملا باعث از هم گسیختگی ذهنی خانوارها و تصمیم سازان ایرانی مابین عرصه فکر و عمل شده است .

در سطح کلان نیز شاید مهمترین علامت برای مشخص کردن شدت این بیماری در میان طبقه حاکم والبته در کل جامعه ، بررسی آمار رشد نقدینگی در ادوار مختلف باشد . آمارها حکایت از آن دارد که حجم نقدینگی در بازه زمانی ۱۳۳۸-۱۳۵۲ از حدود ۵۱.۶ به ۵۱۶ میلیارد ریال رسیده است ( رشد ده برابری ) گرچه همین رشد نقدینگی هم هیچ دلیل و ذابطه علمی نداشت اما با افزایش درآمدهای نفت از سال ۱۳۵۲، رشد نقدینگی نیز شتاب می گیرد و به حدود ۲۵۸۰ میلیارد ریال در سال۱۳۵۷ می رسد (رشد ۵ برابری مابین فاصله ۱۳۵۲-۱۳۵۷ )حجم نقدینگی در سال ۱۳۶۸ به ۱۸۷۵۳ میلیارد ریال می رسد ( در فاصله زمانی ۱۳۵۷-۱۳۶۸ حجم نقدینگی هفت برابر می شود) حجم نقدینگی در ادامه روند رو به رشد خود در سال ۱۳۷۶ به ۱۳۴۲۷۶ میلیارد ریال می رسد و باز در ادامه حجم نقدینگی در پایان سال ۱۳۸۴ به حدود ۹۲۱ هزار میلیارد ریال می رسد و تا پایان سال ۱۳۹۰ این میزان از مرز ۳۵۰ هزار میلیارد تومان هم فراتر می رود .

بدون شک دلیل اصلی رشد نقدینگی و البته تورم ( خارج از مسائل فنی ) در اقتصاد ایران حاکم بودن بودن توهم پولی در میان مسئولین ایرانی است . اما خود رشد نقدینگی و به تبع آن تورم مسئله توهم پولی را در بطن جامعه ایران را تشدید کرده است.

_ بررسی تاثیر توهم پولی بر اقتصاد ایران

در علم اقتصاد و در میان مکاتب مختلف اقتصادی بحث های بسیار جذابی در خصوص تاثیر این پدیده بر عملکرد یک اقتصاد وجود دارد اما به طور خیلی خلاصه و البته ساده تحلیل چگونگی تاثیر پدیده توهم پولی در جامعه ایران بر تصمیم گیری های اقتصادی و نتیجتا عملکردهای آن در دو سطح خرد و کلان قابل پیگیری است .

در مورد سطح کلان می توان گفت مسئولینی که دچار توهم پولی هستند عملکردشان در دو سطح برای جامعه مشکل زا خواهد بود اول آنکه این افراد بدون در نظر داشتن آثار شوم رشد غیر منطقی نقدینگی تنها به خیال ثروتمند کردن جامعه به رشد نقدینگی دامن می زنند و در سطح دیگراین افراد توجه چندانی به کنترل تورم ندارند و این دو مسئله بر روی هم باعث تشدید پدیده تورم در جامعه می شود و تورم که در اقتصاد رابطه معکوس آن با قدرت خرید یک امر پذیرفته شده است باعث کاهش قدرت خرید جامعه می شود .

در سطح خرد نیز مسئله توهم پولی باعث تغییر در شکل و محتوی مصرف ، سرمایه گذاری و پس انداز در میان افراد و خانوارهای ایرانی می گردد . به عنوان مثال در سرمایه گذاری بیش از آن که توجه افراد به درآمد آتی سرمایه گذاری معطوف باشد توجهات به حفظ قدرت خرید در جریان سرمایه گذاری معطوف می شود واین امر به خودی خود باعث ناکارآمدی جریان سرمایه گذاری و منحرف شدن آن از اهداف اصلی می شود .

آیا نسخه شفابخشی هست ؟

حل معضلات و مشکلات اساسی اقتصاد ایران نظیر تورم در گرو توجه به درمان این بیماری است اما به صراحت می توان گفت هیچ نسخه شفابخش فوری برای درمان این بیماری وجود ندارد زیرا این پدیده بیشتر یک امر ذهنی و روانی است و شاید برای رهایی از آثار این پدیده در حوزه رفتار اقتصادی به گذشت زمانی طولانی وحتی چند نسل نیاز باشد. اما هرچه تلاش گردد تا این پدیده وآثار آن برای جامعه بیشتر شرح داده شود و هرینه بیشتری برای آموزش آن پرداخت شود امید بیشتری به درمان سریعتر این بیماری وجود خواهد داشت . شاید اگر امروز به جای توهم پولی "نظریه مقداری پول" بر اذهان جامعه ایرانی حکمرانی می کرد بسیاری از مشکلات اقتصادی امروزی در ایران نیز وجود خارجی نداشتند .

سایت الف