بازی خطرناک بشار اسد با برگه کردها

از همان اوائل نا آرامیهای سوریه که ترکیه دوستی نزدیک و چند ساله اش با حکومت بشار اسد را یکسره کنار گذاشت و خاک خود را پایگاهی برای مخالفان او کرد، این گمانه مطرح شد که در صورت ادامه سیاست ترکیه بر این روال، سوریه ممکن است از برگه کردها علیه ترکیه استفاده کند، اکنون به نظر می رسد بازی با این برگه آغاز شده است.

بشار اسد برای رو کردن این برگه حدود یک سال و نیم صبر کرد، گویا خود نیز به خطرناک بودن بازی با آن آگاه بود و اکنون هم هنگامی این برگه را رو کرده که کار به جایی رسیده که حفظ دو شهر اصلی کشورش، دمشق و حلب، چالشی بزرگ شده و با تنگنایی بزرگ برای حفظ قدرتش روبروست.
ارتش سوریه برای بیرون راندن مخالفان مسلح از حلب، یگانهای خود را از مرز ترکیه به این شهر انتقال داد، آن هم در شرایطی که این مرز، شاهراه اصلی کمک رسانی به مخالفان مسلح است و چنین حرکتی از لحاظ نظامی، هر چند از سر استیصال و ناچاری هم انجام شده باشد، به ظاهر، خطای نظامی بزرگی می نماید اما تدبیری که اندیشیده شد این بود که جای ارتش را، حزب کارگران کردستان (پ ک ک) بگیرد که در آن سوی مرز، درگیر نبردهای چریکی با ارتش ترکیه است.

بدین ترتیب، نفرات مسلح پ ک ک و شاخه سوری آن، حزب اتحاد دموکراتیک (پارتیا یکییتا دموکرات) بر چهار شهرستان کردنشین قامشلی، حسکه (حسیچه)، رأس العین (سری کانی)، مالکیه (دیرک) در شمال شرق و شهرستان کردنشین عفرین در شمال استان حلب عملاً مسلط شدند و هم اکنون، ارتش سوریه تنها در ورودیهای شهر قامشلی مستقر است بی آنکه مزاحمتی برای کردهای مسلح فراهم کند.

گذرگاههای مرزی که بینابین چهار شهرستان شرقی و شهرستان عفرین قرار دارند، همچنان در اختیار ارتش سوریه اند و از میان گذرگاههای سیزده گانه مرزی میان ترکیه و سوریه، تنها گذرگاه باب الهوی در استان ادلب از کنترل ارتش خارج است که آن هم در دست افراد مسلح عمدتاً خارجی قرار دارد، گروهی جهادی که هدف خود را تشکیل دولت اسلامی اعلام کرده اند و هویتی پرسش برانگیز دارند.

این وضعیت، خشم ترکها را برانگیخت و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه دیروز هشدار داد که اگر سوریه به پایگاه پ ک ک برای گسترده تر کردن دامنه حملاتشان در داخل خاک ترکیه تبدیل شود، ارتش ترکیه در خاک سوریه وارد عمل خواهد شد.

از سوی دیگر، مسعود بارزانی رئیس حکومت خودگردان کردستان عراق که رابطه نزدیکی با ترکیه دارد، نیروهای پیشمرگ را به مناطق مرزی با سوریه گسیل کرده و هواداران خود میان کردهای سوریه را علیه پ ک ک بسیج کرده، تا جایی که این احتمال مطرح شده که پیشمرگان کرد عراقی وارد خاک سوریه شوند تا وضعیت را به نفع خود تغییر دهند.

نه با حکومت، نه با مخالفان

گروههای سیاسی کرد سوری با اینکه سابقه ای طولانی در مخالفت با حکومت مرکزی سوریه دارند اما پس از آغاز نا آرامیها که بخش عمده گروههای مخالف سوری در گروهی به نام شورای ملی سوریه گرد آمدند، حاضر نشدند زیر چتر این شورا بروند.

حتی برگزیدن یک کرد (عبدالباسط سیدا) به ریاست شورای ملی سوریه نیز نتوانست کردها را به عضویت در این شورا قانع کند و در همایش اخیر مخالفان بشار اسد در قاهره، گروههای کرد با اعتراض به اینکه عبارت "ملت کرد" در قطعنامه همایش گنجانده نشد، نشست را ترک گفتند.

به ابتکار مسعود بارزانی، دوازده گروه کرد سوری در اربیل گرد هم آمدند و شورای ملی کرد را تشکیل دادند اما حزب اتحاد دموکراتیک که مهمترین حزب کرد سوریه است به عضویت این شورا هم در نیامد و اکنون که کنترل مناطق کردنشین سوریه عملاً به دست خود کردها افتاده، این سرزمینها عرصه ای برای رقابت کردهای هوادار مسعود بارزانی و کردهای هوادار پ ک ک شده که اولی با هدایت حکومت خودمختار کردستان عراق و هماهنگ با ترکیه عمل می کند و دیگری که فعلاً موقعیت برتری نسبت به رقیب دارد، تهدیدی برای ترکیه شده است.

تنها برندگان نا آرامی

نظام بشار اسد طی بیش از شانزده ماه نا آرامی، تنها یک عقب نشینی ملموس کرد که آن هم به نفع کردها بود: جمعیتی بزرگ از کردهای این کشور که شمارشان تا سیصد هزار نفر هم برآورد می شود و به مدت نیم قرن از حق شهروندی بی بهره بودند، تابعیت سوری دریافت کردند و اکنون هم با وارد شدن کردها به موازنه ای که فعلاً کفه نظام حاکم را سنگینتر می کند، کردها عملاً صاحب منطقه خودمختاری شدند که دهها سال برای به دست آوردنش مبارزه کرده بودند.

خطری که این معامله برای نظام سوریه می تواند به همراه داشته باشد، یکی بازی با تمامیت ارضی کشور است چرا که حتی به فرض آنکه حکومت بشار اسد بتواند سر پا بماند، بعید است بتواند کنترل مناطق کردنشین را دوباره همچون گذشته به دست بگیرد و چه بسا ناچار شود همچون عراق به دولتی در کشور رضایت دهد که خودمختاری اش به استقلال پهلو می زند.

همچنین، مسلط شدن پ ک ک و هواداران کرد سوری اش بر مرز ترکیه می تواند مداخله نظامی ترکیه را رقم بزند که نظام بشار اسد تاکنون کوشیده است از فراهم آمدن بهانه ای برای وقوع آن پرهیز کند.

شاید نظام سوریه، به این امید برگه کردها را رو کرده باشد که دست به معامله ای با ترکها بزند و در مقابل عقب نشینی حکومت اردوغان از مواضعش در پشتیبانی نیروهای مسلح مخالف بشار اسد، با هماهنگی پ ک ک، کردهای مسلح هوادار این حزب از مرزهای ترکیه عقب بنشینند و چه بسا در داخل ترکیه هم فتیله آتش نبردهای چریکی را پایین بکشند اما باز هم بازگرداندن وضعیت مناطق کردنشین سوریه به وضعیت پیشین، چندان آسان به نظر نمی رسد و شرایط به گونه ای می نماید که گویا بشار اسد بیش از آنکه قصد معامله با رجب طیب اردوغان را داشته باشد، میز معامله را با لگدی برگردانده است.

از سوی دیگر، ادامه چیرگی کردها بر سرزمین زیستگاهشان در سوریه هم برای ترکیه خطرناک است.

پ ک ک میان کردهای سوریه نفوذی دیرینه دارد تا آنجا که هواداران بارزانی میان کردهای سوریه حتی اگر از حمایت پیشمرگانی که از عراق به آنها بپیوندند برخوردار شوند، جز با خونریزی و برادرکشی نمی توانند این منطقه خودگردان کرد نوپا را به دست بگیرند و به نحوی مهار کنند که خیال ترکها را آسوده کند.

نکته مهم دیگر اینکه، بافت جمعیتی مناطق کردنشین سوریه همچون کردستان عراق یکدست نیست و بخش بزرگی از جمعیت این منطقه را عربها تشکیل می دهند، بویژه آنکه طی چند دهه گذشته، در مرزی که نواحی کردنشین سوریه را به مناطق کردنشین عراق متصل می کند، عربها اسکان داده شده اند.

در نتیجه، حتی اگر منطقه خودگردانی در سوریه تشکیل شود بیش از آنکه همچون الگوی عراقی اش، نمونه ای از آرامش و امنیت در کشوری نا آرام شود، به کرکوک نا آرام شباهت خواهد داشت که گره بزرگی در کلاف سردرگم عراق است.

شکلگیری منطقه خودگردان کرد در شرق سوریه اگرچه برای کردهایی که آرزوی کردستان بزرگ و یکپارچه را در سر می پرورانند خبری خود باشد اما وجود آن، خارج از تحمل ترکیه است که روی کمک مسعود بارزانی برای مهار این منطقه، جز حداکثر به عنوان راه حلی مقطعی و کوتاه مدت نمی تواند حساب کند.

برگه ای که بشار اسد این بار رو کرده، بازی با آتشی است که یا خشم ترکها را شعله ور و بحران سوریه را وخیمتر خواهد کرد یا اینکه حرارتش ترکیه را گامی به پس خواهد راند تا تدبیر تازه ای اندیشه کند.