آیا ایران قادر است تنگه هرمز را ببندد؟

رادیو فردا : به رغم آغاز تحریم نفتی اروپا علیه ایران و طرح صد نماینده مجلس شورای اسلامی برای بستن تنگه هرمز، بازار جهانی نفت همچنان آرام است. گفت و گوی اقتصادی امروز رادیو فردا به همین موضوع می پردازد.
 

در واکنش به اجرای تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر تحریم خرید نفت ایران، صد نماینده مجلس شورای اسلامی طرحی را در راستای بستن تنگه هرمز امضا کرده اند. بازار جهانی نفت تا چه حد این واکنش را جدی تلقی کرده است؟
 
فریدون خاوند: آنچه روز دوشنبه در دو بازار عمده مبادلات نفتی بین المللی، یعنی نیویورک و لندن، اتفاق افتاد، نشان می دهد که نه به اجرا گذاشته شدن منع واردات نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا و نه طرح پیشنهادی یکصد نماینده مجلس اسلامی در مورد مقابله به مثل از راه بستن تنگه هرمز، هیچ کدام کمترین تاثیری بر قیمت نفت نداشتند و حتی بهای این کالا کمی هم پایین آمد.
 
البته اواخر هفته گذشته قیمت هر بشکه نفت هشت یا نه دلار بالا رفت، ولی این افزایش در واکنش به توافق تازه اعضای منطقه یورو اتفاق افتاد که چشم انداز نسبتا مساعدی را برای خروج این منطقه از بحران ترسیم کرد، و گرنه ایران و پرونده هسته ای و مسایل نفتی اش هیچ نقشی در این جریان نداشت.
 
در واقع با همکاری عربستان سعودی و عراق و لیبی، عرضه نفت به طرف بازار در شرایط عادی و احتمالا کمی هم بالاتر از تقاضا ادامه دارد و در این میان تنها سر ایران بی کلاه مانده که سهم بازارش را دو دستی به دیگران تقدیم کرده است.
 
طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مورد بستن تنگه هرمز تا چه حد عملی است؟
 
در پاسخ این پرسش نخست باید گفت که از ایران پیام های کاملا متناقضی به گوش می رسد. از یک طرف شماری از صاحب منصبان جمهوری اسلامی می گویند که تحریم برای ایران یک موهبت است و به خودکفایی و رشد اقتصادی کشور کمک می کند، ولی از طرف دیگر فریاد اعتراض علیه تحریم ها بلند می شود و حتی بستن تنگه هرمز را پیش می کشند.
 
در مورد این که اصولا آیا می توان تنگه هرمز را بست، باید بر چند نکته تاکید کرد :
از لحاظ حقوقی، تنگه هرمز یک گذرگاه بین المللی است و بر پایه معاهدات بین المللی ناظر بر دریاها، و کنوانسیون ۱۹۸۲سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها، که در مونتگو بی (جاماییکا) به امضا رسید، هر گونه کشتی، با هر پرچمی، حق دارد از آن عبور کند.
 
از لحاظ اقتصادی، نفت خود ایران از تنگه هرمز می گذرد و تنش در این تنگه اول از همه منافع ایران را به خطر می اندازد. به علاوه چین، یکی از معدود متحدهای ایران (البته وقتی که منافعش ایجاب کند)، با بسته شدن این تنگه، بیش از غربی ها زیان می بیند و تهران نفعی در ناراضی کردن پکن ندارد.
 
و بالاخره از لحاظ نظامی، معلوم نیست نیروی دریایی ایران چگونه خواهد توانست با قدرت عظیم دریایی غرب، که در خلیج فارس مستقر است، مقابله کند.
 
با توجه به همه این عوامل، بازار ها دیروز به طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مورد تنگه هرمز توجهی نشان ندادند.
 
ولی ایران می تواند بگوید که غرب از صدور نفت اش به بازارهای جهانی جلوگیری می کند. با این استدلال، آیا نمی توان اقدام ایران را در بستن تنگه هرمز نوعی دفاع قانونی و طبیعی به حساب آورد؟
 
قدرت های غربی در قبال ایران روش زیرکانه ای در پیش گرفته اند. ایران در حال حاضر در محاصره دریایی نیست و می تواند نفت اش را صادر کند. در واقع مشکلی برای صدور نفت ایران پیش نیامده، بلکه خرید نفت ایران با مانع روبرو است.
 
درست است که این دو روش هر دو به یک نتیجه منجر می شود، ولی از لحاظ عرف و حقوق بین الملل معنای واحدی ندارند.
 
اتحادیه اروپا، با اعلام دلایل خود، از خرید نفت ایران خود داری کرده و نفتکش های ایرانی را هم پوشش نمی دهد. آمریکا هم مدارهای بانکی و مالی را هدف قرار داده تا ایران در دریافت ما به ازای نفت صادراتی خود، دچار مشکل شود.
 
با این همه ایران همچنان می تواند نفت خود را صادر کند و این کار را هم می کند، البته با کاهش قابل ملاحظه صادراتش و تحمل دیگر هزینه های سنگین.
 
نکته مهم این که غرب، در اجرای این برنامه زیرکانه، از کمک های فعال بخش بزرگی از همسایگان ایران برخوردار است.
 
با توجه به شیوه اعمال فشار بر مبادلات نفتی ایران، و انزوای این کشور هم در منطقه و هم در سطح جهانی، جمهوری اسلامی به دشواری می تواند از حربه بستن تنگه هرمز استفاده کند.
 
به علاوه فراموش نکنیم که تاکنون این تهدید بارها از طرف ایران مطرح شده، از جمله یک بار توسط محمدرضا رحیمی، معاون اول رییس جمهوری، و بار دیگر توسط یکی از سرداران سپاه پاسداران، که بستن هرمز را «از آب خوردن هم آسان تر» توصیف کرد.
 
تهدید را اگر چند بار تکرار کنیم، اثر بخشی خود را از دست می دهد، و دیدیم که این بار، بر خلاف گذشته، بازارهای نفتی آن را جدی نگرفتند.
 
به نظر می رسد که بعضی از کشورهای عرب خلیج فارس تلاش می کنند نیاز خود را به تنگه هرمز کاهش دهند. این تلاش تا امروز چه اندازه موثر بوده است؟
 
هر روز حدود شانزده میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز به طرف بازار های جهانی می رود، ولی با توجه به تهدید های جمهوری اسلامی، به نظر می رسد که همسایگان عرب ایران بیش از پیش به مسیرهای بدیل روی می آورند، از جمله انتقال نفت از طریق شاه لوله به دریای عمان یا دریای سرخ و یا، در مورد عراق، از راه ترکیه به مدیترانه.
 
روز دوشنبه منابع امارات متحده عربی اعلام کردند که از همین ماه ژوئیه می توانند نیمی از نفت صادراتی خود را بدون عبور از تنگه هرمز به دریای عمان بفرستند.
 
با این همه چند کشور خلیج فارس از جمله قطر، کویت و به ویژه خود ایران، به شدت به تنگه هرمز وابسته اند، مگر آنکه با صرف هزینه های کمر شکن بخواهند برای دستیابی به بازارهای جهانی به جای تنگه هرمز از خاک کشور های همسایه بگذرند.
 
به هر حال صرفنظر کردن از تنگه هرمز کار آسانی نیست، ولی اگر تهدید علیه این تنگه مرتبا تکرار شود، قدرت هایی چون امارات متحده عربی و عربستان سعودی تلاش خود را برای رها شدن از وابستگی به تنگه هرمز دو چندان خواهند کرد.