سفر احمدی نژاد به برزیل: جهل یا تجاهل نسبت به پروتکل های سفر

حسین علیزاده (دیپلمات پیشین در فنلاند)

«دیکتاتور حقیر» عنوان و لقب جنجال برانگیزی بود که لی بولینگر، رییس دانشگاه کلمبیا در دیدار احمدی نژاد از این دانشگاه در سوم مهرماه سال ۸۶ به وی داد. در مقابل احمدی نژاد نیز با این استدلال که «مورد حمایت امام زمان بوده»، سخنرانی خود در این دانشگاه را یکی از دستاوردها و موفقیت های سفرش به نیورک دانست.

پنج سال پس از آن دیدار، آقای احمدی نژاد در روزهای ۲۰ تا ۲۲ ژوئن در حالی به برزیل سفر کرد که عالماً و عامداً کلیه اصول تشریفاتی در حفظ شان و منزلت خود را نیز نادیده گرفت چه رسد به منزلت و جایگاه ملت ایران.

آیا چنین رفتاری با احمدی نژاد از پیش قابل پیش بینی نبود؟ آیا ساز و کاری برای سفر مقامات کشورها وجود ندارد؟ آیا مواجهه با چنین رفتاری از پیش امکان پذیر نبود؟

پروتکل ها و اصول تشریفات در سفر مقامات

حساسیت سفر مقامات کشورها تا آنجاست که اداره ای به نام اداره تشریفات (پروتکل) در وزارت خارجه و نهاد ریاست جمهوری وجود دارد که با وسواس بسیار حسن اجرای اصول تشریفانی را پیگیری می کند. این اداره در ارتباط تنگاتنگ با سفارت ترتیب دیدارها، زمان و مکان آن، تعداد حاضران در آن، محور مذاکرات، محل اقامت، تشریفات حین استقبال و بدرقه و بسیاری ریزه کاری های سفر را به دقت از پیش بررسی می کند و پس از اطمینان از همه آن ها سفر انجام می پذیرد.

پس از انقلاب اسلامی، اطمینان حاصل کردن از اینکه در ضیافت ها مشروبات الکلی و گوشت غیر حلال سرو نشود و همچنین یادآوری به میزبان که طرف ایرانی با زن ها دست نمی دهد از وظایف اداره تشریفات است که از مجرای سفارت با میزبان هماهنگی کامل می شود.

رعایت تشریفات نه فقط ویژه روسای قوا بلکه تا حد سفر یک مدیرکل و رییس اداره نیز با وسواس توسط اداره تشریفات و از کانال سفارت چندباره بررسی می شود. بدیهی است این حساسیت برای سفر روسای قوا به مراتب بیشتر است چرا که کوچکترین لغزش در حرکات و سکنات آنان از دید رسانه های داخلی و خارجی که به دنبال «شکار لحظات» هستند، نادیده نمی ماند. چه بسیار دیده شده است که سفری مهم در لحظات آخر به دلیل نادیده گرفتن یکی از اصول تشریفات لغو می گردد تا از هرگونه آبروریزی خودداری شود.

با وجود چنین پروتکل هایی که میزبان و میهمان خود را ملزم به رعایت آن ها می داند، اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه در برابر انتقادات به سفر احمدی نژاد جای بسی شگفتی است. رامین مهمانپرست گفته است که «احمدی نژاد در برزیل یک استثنا نبود».

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با چشم پوشیدن بر تمام تشریفات نادیده گرفته شده در سفر، فقط عدم دیدار رییس جمهور برزیل با همتای ایرانی خود را موجه دانسته و می گوید: «عملاً امکان پذیر نبود که در یک اجلاس دو روزه مقامات ۱۰۰ کشور با رییس جمهوری کشور میزبان ملاقات دو جانبه داشته باشند.»

شگفت انگیزتر اظهارات علاءالدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، درباره نحوه استقبال از احمدی نژاد است که گفته است: «اتفاقاً کاملاً در شان رییس جمهور بوده است، زیرا باید بدانیم اجلاس‌های بین المللی با سفرهای دوجانبه متفاوت است نه رییس جمهور کشور مبداء استقبال می‌کند و نه الزاماً ملاقاتی انجام می‌شود... فکر می کنم این حاشیه سازی و سر و صداها از آنجا که صهوینیست ها درآن منطقه خیلی فعال هستند، بیشتر حرکت های تخریبی در قبال نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است.»

در این زمینه باید گفت که آقایان بروجردی و مهمانپرست یا به اصول تشریفات ناآگاه هستند یا عمدا چشم بر نقض اصول تشریفات در حق رییس دولت می بندند. با در نظر گرفتن سابقه دراز این دو در وزارت امور خارجه فرض اول به هیچ روی، پذیرفتنی نیست چرا که حتما و پیش از سفر، سفارت ایران در برزیل از عدم تدارک «سفری شایسته و بایسته» اطلاع حاصل کرده و نهاد ریاست جمهوری را مطلع ساخته است.

با چنین فرضی وقتی احمدی نژاد مبادرت به سفری می کند که همه اصول تشریفات در آن با علم و اطلاع خودش و به دست خودش نادیده گرفته، چاره ای نیست جز سرپوش گذاشتن بر «رسوایی های خود خواسته».

رسوایی های سفر احمدی نژاد به برزیل به شرح زیر بود:

۱. دیلما روسف رییس جمهوری برزیل میزبان اجلاس بین المللی محیط زیست (موسوم به ریو ۲۰) با درخواست ملاقات احمدی نژاد، مخالفت کرده بود. بنا به اصول تشریفات پیش از سفر مقامات یک کشور، سفارت این کشور رایزنی برای دیدار سران را از هفته قبل انجام می دهد و امکان و یا عدم امکان دیدار از پیش از سفر روشن است.

این سخن مهمانپرست درست است که «بحث ملاقات‌های روسای ۱۰۰ کشور با رییس جمهوری کشور میزبان (برزیل)...عملاً امکان پذیر نبود.» ولی پرسش این است که آیا اگر پادشاه عربستان نیز از رییس جمهوری برزیل تقاضای ملاقات می کرد، مخالفت می شد؟

۲. کافی است با نگاهی به تصاویر منتشر شده در سایت ریاست جمهوری ایران، دید که به رغم حضور ۱۰۰ تن از سران و مقامات کشورها، احمدی نژاد نتوانسته است با هیچ یک از آنان (به استثنای رییس جمهور سریلانکا و دبیر کل سازمان ملل) ملاقات کند.

به بیان دیگر، تردیدی نیست که سفارت جمهوری اسلامی تقاضای دیدار دوجانبه با دیگر میهمانان را مطرح کرده است ولی هیچ یک از آنها حاضر به انجام ملاقات با محمود احمدی نژاد نشده اند.

اگر دیدار با رییس جمهور برزیل به دلیل فشردگی برنامه های کنفرانس ناممکن بود، باید پرسید چرا احمدی نژاد نتوانست از میان صد تن از مقامات کشورهای جهان از جمله روسای جمهوری اندونزی و آفریقای جنوبی، و نخست وزیران چین، هند و ترکیه و وزیران محیط زیست الجزایر، مصر و پاکستان وبسیاری دیگر از هیات ها حتی یک ملاقات مهم داشته باشد؟ آیا غیر از این است که پیش از سفر، همه هیات های حاضر در کنفرانس به رایزنی های سفارت ایران مبنی بر درخواست ملاقات با احمدی نژاد پاسخ منفی داده بودند؟

آیا شگفت انگیز نیست که حتی در حین اجلاس، عکاس مخصوص هیات حمهوری اسلامی فقط موفق به شکار لحظاتی از «دیدار سرپایی» احمدی نژاد با لولا داسیلوا رییس جمهوری پیشین برزیل شود؟

۳. در اقدامی بی سابقه، احمدی نژاد در حالی در فرودگاه ریو از هواپیمای خارج و پا به خاک برزیل نهاد که حتی یک نفر از مقامات برزیلی پای پلکان هواپیما حاضر نبودند. شگفت انگیزتر اینکه تنها استقبال کنندگان از احمدی نژاد، رییس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران (معاون احمدی نژاد) و سفیر ایران بودند و بس. چنین اتفاقی تاکنون در هیچ جای دنیا سابقه نداشته است. یا سفارت جمهوری اسلامی ایران از اراده دولت برزیل برای چنین رفتاری مطلع بوده یا نه. در صورت اول چرا احمدی نژاد به این سفر رفت؟ و اگر هم نمی دانست و در فرودگاه آگاهی یافت باز هم می بایست از ورود به خاک میزبان خودداری می کرد. در کجای دنیا سابقه دارد که رییس یک دولت در کشوری دیگر «فقط» مورد استقبال مقامات خود قرار گیرد؟

۴. جالب است که در چنین فضایی سایت ریاست جمهوری ادعا کرده که احمدی نژاد با جمعی از نخبگان و فرهیختگان برزیلی دیدار داشته است. شگفت انگیز است که سایت ریاست جمهوری حتی نام یک نفر از این فرهیختگان برزیلی را ذکر نکرده است.

جالب تر اینکه احمدی نژاد در این جلسه با بیان اینکه مردم برزیل مردمانی صمیمی، عدالت خواه و دوست داشتنی هستند‌ گفت: «ما هیچ گاه در برزیل احساس غریبی نمی کنیم. چرا که معتقدیم مردم برزیل دوستان قدیمی ملت ایران بوده که در حقیقت در یک جبهه و جهت قرار دارند.»

۵. شگفت انگیزتر اینکه سایت ریاست جمهوری تصاویری را از کنفرانس مطبوعاتی احمدی نژاد منتشر کرده و مدعی شده که کنفرانس مطبوعاتی با حضور رسانه های بین المللی انجام شده است. اما متن خبر در سایت ریاست جمهوری خود گواهی می دهد که از میان صدها رسانه حاضر در اجلاس ریو، تنها خبرنگارانی از شبکه تلویزیونی تله‌سور و تلویزیون شهر برازیلیا و روزنامه‌نگاری از شهر سائوپائولو در کنفرانس مطبوعاتی حضور داشتند و بس.

۶. همزمان با آغاز سخنرانی محمود احمدی نژاد در نشست محیط زیست سازمان ملل، هیات کانادایی جلسه را ترک کرد. هیات های آمریکا، استرالیا و ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز از حضور در سخنرانی یو خودداری کرده بودند. چگونه است که تحریم سخنرانی احمدی نژاد توسط این کشورها مهم به یک رسم عادی تبدیل شده است؟

۷. مراسم بدرقه احمدی نژاد با لغو کلیه اصول تشریفات و بدون حضور حتی یک مقام برزیلی کمتر از مراسم استقبال نبود. درست تر آن است که بگویم اصلا مراسم بدرقه ای در کار نبود جز فرش قرمزی که فقط تعدادی از نیروهای امنیتی با او عکس یادگاری گرفتند.

نتیجه: دیر زمانی است که سرلوحه وزارت امور خارجه ایران، این سخن علی خامنه ای است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید بر اساس سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت» باشد. با شرحی که از آغاز تا پایان سفر گفته شد، کدام عزت در این سفر مراعات شد و کدامین مصلحت در کار بود که به رغم ناکامی سفارت جمهوری اسلامی در تدارک یک سفر شایسته، احمدی نژاد در اجلاس ریو حضور یابد؟ تقریبا نیمی از هیات ها در سطحی غیر سران در اجلاس حضور یافته بودند.

در سستی اظهارات رامین مهمانپرست و علاء الدین بروجردی همین بس که عوض حیدرپور، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در خصوص سفر احمدی نژاد به برزیل گفت: «رییس جمهوری باید از همان ابتدا که وارد فرودگاه برزیل شده و متوجه شد که شان ریاست جمهوری و جمهوری اسلامی ایران رعایت نمی شود، سفر را ادامه نمی داد و باز می گشت.»

متاسفانه به دلیل سیستم به شدت غیر شفاف جمهوری اسلامی، هیچ گزارشی از هزینه های سفر پر تعداد هیات جمهوری اسلامی با هواپیما اختصاصی به سفری که تنها دستاورد آن آبروریزی بود، وجود ندارد. باید گفت ذهنیت احمدی نژاد از سفرهای خارجی، چیزی جز ذهنیت او از سفرهای استانی و مخاطبانی از روستاها نیست؛ سفرهایی تکراری، شعارآلود، پرحاشیه و پرهزینه.