مفهوم مسیر مشخص: نجات نفت یا انتخاب بمب ؟
رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی)
وزیر خارجه آمریکا طی اظهارات روز سه شنبه خود در جلسه بحث مرکز مطالعات خاورمیانه ای «سبان» وابسته به موسسه بروکینز ، در حضور شیمون پرز رییس جمهور اسرائیل، با اشاره به هدف دیدار لاوروف وزیر خارجه روسیه از تهران، تاکید کرد که گروه ۱+۵ در مذاکرات مسکو «مسیر مشخصی» در مقابل ایران قرار میدهد.
کلینتون تلویحا تائید کرد که ماموریت اصلی لاوروف در سفر روز چهارشنبه به تهران توضیح این مسیر و تشویق رهبران جمهوری اسلامی به انتخاب راه تعامل سیاسی در جهت حل بن بست اتمی ایران است.
وزیر خارجه آمریکا طی اظهارات تازه خود در واشنگتن ضمن اشاره به هماهنگ بودن گروه ۱+۵ ، بخصوص مصمم بودن روسیه و چین در برابر ایران تاکید کرد: لاوروف در تهران به مقامات ایران یاد آور خواهد شد که زمان آمدن به جلسه مذاکرات، شنیدن و رفتن سپری شده و انتظار ما در مسکو پیشبرد واقعی گفتگو ها است.
وزیر خارجه آمریکا در توضیح پیرامون روش پیشبرد مذاکرات نیز، با تکرار غیر مستقیم پیشنهاد گذشته روسیه مبنی بر «راه حل گام به گام» تا کید کرد : «در برابر هر قدم قدمی برداشته خواهد شد.»
به این ترتیب بر خلاف گذشته، در مسکو پیشنهاد جامعی مشابه بسته سال ۲۰۰۳ جامعه اروپا در برابر ایران قرار نخواهد گرفت.
گام های نخست
در بهترین شرایط، و در صورت موافقت ایران با ارسال بیش از ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم غنی سازی شده با غلظت ۲۰در صد و قطع غنی سازی در فوردو و بخصوص دادن اجازه فوری برای بازدید نمایندگان آژانس از پارچین، و همچنین ضمانت صدور اجازه بازرسی ها مشابه از مراکز مشکوک اتمی، امریکا آماده فروش قطعات یدکی برای هواپیماهای غیر نظامی به ایران خواهد شد.
اروپا نیز به سهم خود منع صدور بیمه نامه برای محموله های نفتی ایران به مقصد های غیر اروپایی را به مدت شش ماه معلق خواهد گذاشت.
موضوع این دو پیشنهاد را علی اصغر سلطانیه نماینده ایران در آژانس نیز طی مصاحبه طولانی خود با سرویس جهانی بی بی سی که چند ساعت بعد از حضور خانم کلینتون در جلسه بحث مشترک با پرز پخش شد مورد تائید قرار داد و از بی ارزش بودن آنها «در مقابل هزینه های سنگین ایران» انتقاد کرد!
در مراحل بعد، و در صورتی که بر اساس «ضوابط قابل تائید»، پیشرفت محسوس در جهت تامین خواسته های جامعه جهانی حاصل شد، تدریجا از میزان فشار های علیه ایران کاسته شده، و امتیاز های تازه ای در اختیار ایران قرار خواهد گرفت.
نقش نفت
بعد از برداشتن گام های اول پرداختن به وضعیت ادامه صادرات و تولید نفت به عنوان عامل تعیین کننده در مذاکرات داخل خواهند شد.
طی دو سال گذشته دیپلماسی آمریکا با هدف محروم ساختن ایران از درآمد های ارزی، بیش از پیش صنایع و صادرات نفت ایران را هدف قرار داده است.
این فشار های طی سال جاری به نتایج لمسی و غیر قابل انکار رسیده اند. در نتیجه، صادرات نفت ایران در کمتر از دو سال از ۲.۲ میلیون بشکه در روز و داشتن مقام دوم بعد از عربستان سعودی در اوپک، به ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
تولید نفت ایران نیز در زمان مشابه و مطابق آخرین آمار انتشار یافته از سوی اوپک از ۴.۲ میلیون بشکه در روز به ۳.۱۳۸ بشکه در روز رسیده است.
این ارقام که با وجود انکار مقامات ایران، به دلیل هم خوانی با حجم واردات کشور های خریدار نفت از یک سو و از سوی دیگر ظرفیت پالایشگاهی ایران ( دو میلیون بشکه در روز )، به راحتی قابل اثبات است، از کاهش بیش از یک میلیون بشکه صادرات نفت ایران در طول دو سال گذشته حکایت دارد.
بیش از ۵۷۰ هزار بشکه از کاهش تولید و صادرات نفت ایران تنها در طول یک سال گذشته صورت گرفته، و این روند، در صورت ادامه وضع موجود در پرونده اتمی ایران در سال آینده نیز ادامه خواهد یافت.
قطع درآمد های دولت
طی سال گذشته قیمت هر بشکه نفت خام صادراتی ایران بالاتر از ۱۳۰ دلار در هر بشکه و حجم آن ۳۵ در صد بیش از صادرات روزانه در سال جاری بود. با این وجود، مطابق آمار مرکز مطالعات مجلس، بودجه سالانه حاکی از ۳۰ میلیارد دلار کسری ارزی بود.
در سال جاری قیمت های نفت صادراتی ایران کمتر از ۱۰۰ دلار در هر بشکه و ۶۰۰ هزار بشکه در روز کمتر از سال گذشته است. از این لحاظ، درآمد های صادرات نفت خام ایران طی سال جاری به زحمت در حدود ۴۰ میلیارد دلار خواهد بود.
ادامه روند کنونی در اعمال تحریمها، نه تنها بازار های صادراتی که حتی تامین نفت داخلی را نیز با مشکلات جدی روبرو میسازد.
حفظ سقف تولید ۳ میلیون بشکه در روز نیازمند ۱۰ میلیارد دلار هزینه سالانه است. واردات مواد غذایی پزشکی و دارویی نیز در حدود ۱۰ میلیارد دلار از درآمد های صادراتی را جذب میکنند.
صنایع ایران برای ادامه کار، به واردات به بیش از ۱۲ میلیارد دلار کالاهای واسطه ای و قطعات یدکی و خدمات فنی نیازمند اند.
به این ترتیب حتی بدون در نظر گرفتن بیش از ۵ میلیارد دلار نیازهای دفاعی سالانه، دولت برای تامین نیازهای ریالی خود از راه تبدیل ارز در بازار، منبعی بجز صندوق ذخیره ارزی در اختیار نخواهد داشت.
کاهش مصرف نفت داخلی
در صورت ادامه بن بست در پرونده اتمی، و تشدید قابل پیشبینی تحریمها، دولت بمنظور تامین نیازهای اساسی همچنان روزانه ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت را به هر طریق راهی بازار های صادراتی خواهد کرد.
در چنین وضعیتی، این بازار مصرف داخلی ایران خواهد بود که قربانی کاهش عرضه نفت خواهد شد. تا کنون ایران پیگیری برنامه های اتمی را استفاده از برق اتمی بمنظور افزایش ظرفیت صدرات نفت معرفی کرده است حال آنکه صادرات نفت در مرحله اول و در مرحله بعدی که چندان دور نیست مصرف داخلی نفت در مسلخ پرونده اتمی قربانی خواهد شد.
این وضعیت را هیلاری کلینتون وزیر خارجه آمریکا روز سه شنبه در حضور رییس جمهوری اسرائیل و سفرای قطر و امارات در واشنگتن توضیح داد، و روز چهار شنبه عواقب ادامه آنرا لاوروف وزیر خارجه روسیه در تهران با مقامات جمهوری اسلامی در میان خواهد گذاشت.
