قصه لوگوی پپسی روی ماه: محکی برای سنجش زودباوری مردم

شاید این بهترین تبلیغ ناخواسته برای پپسی بود که نامش این طور بین ایرانی ها بر سر زبانها بیفتد. این شرکت رسما هیچ تبلیغی در این باره نکرده بود

اوایل انقلاب و اندکی بعد از درگذشت محمد رضا شاه پهلوی بود که شایعه زنده بودن او و آماده شدنش برای به دست گیری مجدد قدرت بر سر زبانها افتاد، اما خیلی فراگیر نشد. با این حال صدا و سیمای جمهوری اسلامی سریالی را با نام 'شاه دزد' ساخت تا ضمن تمسخر شاه سابق این پیام را برساند که در پس هر شایعه توطئه ای نهفته است.

چنین نگاهی به پدیده شایعه میتوانست در فضای ملتهب آن دوران ابتکار جریان سازی را از مخالفان حکومت بگیرد و آن را صرفا در دست حکومت قرار دهد. چنان که شایعه دیده شدن عکس آیت الله خمینی بر روی ماه در حافظه تاریخی ایرانیان حک شده ولی هرگز درباره منشا آن صحبتی از طرف مسئولان حکومتی نشد؛ و یا شایعه هایی از معجزاتی مثل رویت امام زمان در جبهه های جنگ که تحت عنوان امدادهای غیبی رسما تائید هم می شدند.

هنوز روشن نیست که منشا شایعه سه شنبه شب تبلیغ پپسی روی ماه چه کسی بود اما این خبر را نه فقط مردمی باور کردند که سه شنبه شب برای بار دوم در تاریخ کشورشان به ماه خیره شدند - و بزرگترهایی که خاطره بار اول را به فرزندانشان یاداوری کردند؛ بلکه حتی منبع خبری مهمی مثل خبرگزاری دانشجویان ایران - ایسنا - نیز خبر را کار کرد و تا آنجا پیش رفت که چند مصاحبه با کارشناسان و اساتید تبلیغات و روابط عمومی هم انجام داد.

البته ایسنا امروز خبر اولیه را از دسترس خارج کرد و خبر دیگری منتشر ساخت درباره مقوله زودباوری مردم که همچنان با مصاحبه های کارشناسانه همراه بود.

شاید این بهترین تبلیغ ناخواسته برای پپسی بود که نامش این طور بین ایرانی ها بر سر زبانها بیفتد. این شرکت رسما هیچ تبلیغی در این باره نکرده بود.

برای بررسی منشا اینگونه شایعه ها می توان فکر کرد که چه کسی از انتشار آنها نفع میبرد و یا این که آن را صرفا به پای یک شوخی ساده فرد یا افرادی گذاشت که به طور اتفاقی شایعه پراکنی آنها فراگیر شد.

میزان زودباوری مردم نسبت به خبری که جای شک و شبهه دارد می تواند اطلاعات مفیدی برای کارشناسان و همچنین برای دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی یک کشور بدهد و در مواقع بحران و در چهارچوب جنگ های روانی و رسانه ای به کار آید.

در همین هفته بود که ارتش تایلند برای مقابله با پیامدهای یک شایعه که حزب مخالف دولت در صدد راه اندازی یک کودتاست به حالت آماده باش در آمد. در چین هم اوایل همین هفته روزنامه رسمی کشور از مردم و نیروهای مسلح خواست شایعه کودتایی درون حزبی بین اعضا حزب کومونیست را نادیده بگیرند.

شایعه های سیاسی گاهی برای یک حکومت میتواند خطرناک باشد،‌ گاهی مفید و گاهی هم بی آزار؛ که نمونه هایی از همه اینها در ایران وجود داشته است. از شایعه مرگ آیت الله خامنه ای تا شایعه مرگ احمد جنتی - که دروغ بودن آن مقدمه لطیفه هایی شد که درباره سن وی.

اما خیلی اوقات یک شایعه بیشتر از آنکه شتاب پخش یک خبر باشد و یا تاثیر سیاسی یا اجتماعی موضوعی را نشان دهد، صرفا از زودباوری مردم و ظرفیت های آنها برای تن دادن به تلقین و همراهی با جمع حکایت میکند. به خصوص وقتی که درستی خبر مورد بحث با عقل جور در نیاید.

روز اول آوریل در هر سال فرصتی است برای دست اندرکاران رسانه ها که افکار عمومی را به آزمایشگاهی برای محک زدن سادگی مردم بدل کنند، از جمله رسانه های بریتانیا که در این کار ید طولایی دارند.

در روز اول آوریل سال ۱۹۷۶ ستاره شناس معروفی با نام پتریک مور در مصاحبه با رادیوی سراسری بی بی سی گفت که به علت قرار گرفتن دو سیاره منظومه شمسی در یک نقطه از مدار،‌ جاذبه زمین نیز تحت تاثیر آن قرار میگیرد به گونه ای هر کس راس ساعت ۹:۴۷ دقیقه بپرد بالا یک حالت خاص معلق بودن را تجربه میکند.

خیلی ها بعد از آن ساعت به برنامه زنگ زدند و نه تنها از نادرست بودن این خبر گلایه نکردند، بلکه تجربه کردن احساس تعلیق در هوا را تایید هم کردند!