پایان دوران دکتری که ممیز کتاب بود

پایان دوران دکتری که ممیز کتاب بود

روز چهارشنبه محسن پرویز از معاونت فرهنگی ارشاد برکنار شد و جای خود را به بهمن دری اخوی داد.

محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد، در حکم انتصاب آقای دری نوشته است که انتظار دارد او «دیده‌بانی و نگاهبانی مرزهای فرهنگی» را در دستور کار خود قرار دهد.

بهمن دری پیش از این رییس انتشارات کل سپاه، سردبیر مجله پیام انقلاب، قائم مقام اداره ویژه کتاب وزارت ارشاد، معاون فرهنگی و قائم‌مقام انتشارات صداوسیما، عضو شورای نشر سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران و معاون فرهنگی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز نهاد ریاست جمهوری بوده است.

"ولایت مطلقه فقیه اصل دین است"، "خدمات متقابل ادبیات و سینما"، و "فرهنگ شعارهای انقلاب اسلامی" از آثار اوست.

اما از گفت و گوی آقای پرویز با خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا، چنین برمی‌آید که او تا صبح روز برکناری‌اش از این جایگزینی بی‌خبر بوده است. او گفت که روز چهارشنبه یکی از مسئولان وزارت فرهنگ با وی تماس گرفته و گفته است که "ظاهرا قرار است تغییر و تحولی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گیرد."

عملکرد آقای پرویز در مقام معاونت فرهنگی دو وزیر محمود احمدی نژاد، (محمدحسین صفار هرندی و محمد حسینی) در حوزه فرهنگ نیازمند بررسی جامع است.

اقدام هایی که در زمان مسئولیت او در فضای فرهنگ و نشر صورت گرفت، آثاری بر جا گذاشته است که بیش از آنچه در نگاه اول به چشم می آید ماندگار خواهد بود.

تشدید ممیزی کتاب

محسن پرویز در حاشیه مراسم افتتاح یازدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب خراسان رضوی ساختار اداره کتاب را از نقاط ضعف معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در گذشته دانست. با این حال او همواره از عملکرد اداره ممیزی کتاب دفاع می کرد.

آقای پرویز در سخنانی در خبرگزاری فارس در سال ۸۷ گفته بود: "برخی می‌گویند می‌شود قانون فعلی ممیزی کتاب را عوض کرد و کتاب‌ها را مثل مطبوعات بعد از انتشار بررسی کرد و راست هم می‌گویند. اما من به عنوان مسوول این کار، قطعاً به این کار رضایت نمی‌دهم چون این کار به نابودی نشر کشور منجر می‌شود."

آقای پرویز عموم کسانی را که با ممیزی مشکل دارند، کسانی می دانست که "کلا‌ با نظام جمهوری اسلا‌می مشکل دارند."

با این حال، او در مهر ۸۸ از این که ممیزی کتاب در ایران سانسور خوانده می شود، انتقاد کرد و گفت: "تعبیری که این افراد از ممیزی می‌کنند معادل سانسوری است که در رژیم‌های اختناق هست و این افراد ممیزی فعلی را با دوران شاه مقایسه می‌کنند."

اما بسیاری از ناشران، نویسندگان، شاعران و مترجمان ایرانی می گویند از هنگام ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در دولت نهم، سانسور در ایران به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته است و بسیاری از کتاب هایی که تا چند سال قبل تجدید چاپ می شده، حالا مجوزشان لغو شده یا تجدید چاپشان مشروط به اعمال اصلاحات متعدد تازه ای شده است.

انتقاد مستمر از عملکرد وزارت ارشاد دوران محمد خاتمی

معاون پیشین فرهنگی وزارت ارشاد، با انتقاد شدید از سیاست های فرهنگی دوره اصلاحات در صدور مجوز به کتاب ها، مسئولان پیشین این وزارتخانه را چندبار به افزایش بی رویه تعداد ناشران هم متهم کرد.

محسن پرویز، در نشست مطبوعاتی اش در زمان برگزاری بیست و سومین دوره نمایشگاه کتاب، وجود ۵ هزار ناشر غیر فعال در ایران را "یادگار" عطاء‌الله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت اول محمد خاتمی دانست؛ به این دلیل که برای برخی ناشران پرونده دائمی نشر صادر کرده است.

آقای پرویز گفت که شناسنامه هویت یک فرد است و هیچ وقت تغییر نمی‌کند، "اما یک بقال ممکن است دو روز دیگر مغازه‌اش را قصابی کند."

طولانی شدن روند صدور مجوز کتاب

در فروردین ۸۷ اتحادیه ناشران ایران نامه ای خطاب به وزیر ارشاد نوشت و از معطل‌ماندن کتاب‌های منتظر مجوز در طول ماه‌ها و بعضاً بیش از یک‌سال و نیم در اداره کتاب، ابلاغ اصلاحیه‌های چند‌باره، احضار برخی ناشران و پس گرفتن مجوز انتشار کتاب هایی که تمامی مراحل دریافت مجوز را طی نموده‌اند و حتی یک یا چند نوبت نیز منتشر شده‌اند انتقاد کرد.

این نامه بی پاسخ ماند اما محسن پرویز در گفت و گویی اظهار کرد:

"طولانی شدن برخی موارد را نمی شود انکار کرد اما بزرگ نمایی آن موارد اندک سبب شده تا فعالیت شبانه روزی همکاران در اداره کتاب تحت الشعاع قرار گیرد. جو تبلیغاتی منفی ایجاد شده به گونه ای بود که یکی از رسانه ها در سایت خود صفحه ویژه ای اختصاص داده بود که اطلاعات مربوط به کتاب هایی که مجوز می گرفتند یا مجوز دریافت نمی کردند در آن قید می شد."

تغییرات در شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب

محسن پرویز چهار بار به ریاست نمایشگاه کتاب تهران هم منصوب شد.

او به توصیه محمود احمدی نژاد نمایشگاه کتاب را از نمایشگاه بین المللی تهران به مصلی انتقال داد و با وجود انتقادهای برخی کارشناسان و مشکلات فنی و ساختمانی متعدد این مکان، بر ادامه برگزاری نمایشگاه در مصلی پای فشرد.

در همین حال، در سال های اخیر، به تعدادی از ناشران اجازه شرکت در نمایشگاه داده نشد.

محسن پرویز، معاون فرهنگی وزارت ارشاد، در گفت و گوی مطبوعاتی امسال خود به مناسبت برگزاری نمایشگاه کتاب، دلیل این ممنوعیت را "جریمه‌ی ناشران متخلف" ذکر کرد.

او از برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب در دوره‌های پیشین که به گفته‌ او "نسبت به تخلفات ناشران بی‌توجهی می‌کردند" انتقاد کرد و گفت "نباید انتظار داشت که اگر تخلفی صورت می‌گیرد، از یاد برود."

رییس نمایشگاه کتاب تهران گفت که هم دلیل جلوگیری از حضور برخی از ناشران در نمایشگاه کتاب را "نمی تواند بگوید"، هم به دلایل "مسائل اخلاقی و حقوقی"، نمی‌خواهد از برخی ناشرها نام ببرد اما از آن‌ها "خیلی دلگیر و ناراحت" است.

جمع آوری کتاب‌ها از سطح نمایشگاه

در زمان برگزاری نمایشگاه های کتاب، تعدادی از کتاب های مجوزدار از غرفه ها جمع می شدند. این موضوع به نمایشگاه کتاب تهران محدود نمی شد.

در شهریور سال ۸۸، خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد که فروش کتاب الهی نامه خواجه عبدالله انصاری هم در نمایشگاه قرآن ممنوع شد.

اما عمده محدودیت ها در نمایشگاه کتاب تهران اعمال می شد.

هوشنگ گلشیری، فروغ فرخزاد، صادق هدایت از جمله نویسندگان و شاعرانی بوده اند که در سال های اخیر از ناشران آثارشان خواسته می شد کتاب های آن ها را از غرفه هایشان جمع کنند.

در نمایشگاه کتاب تهران، امسال خبرهایی از جمع آوری آثار آیت الله منتظری و آیت الله یوسف صانعی، از مراجع تقلید شیعه، منتشر شد. مسئولان وزرات فرهنگ و ارشاد ایران مانع از حضور انتشارات آثار آیت الله محمد بهشتی هم شدند.

این گونه اقدام ها با واکنش های مختلفی از سوی طیف های فرهنگی رو به رو می شد. کانون نویسندگان در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب امسال در بیانیه ای نوشت:

"برگزارکنندگان نه‌تنها با ایجاد گشت‌های نامحسوس و سانسورچی‌های آنلاین فضایی رعب‌آور ایجاد کرده‌اند، که پا را از این فراتر نهاده و در آستانه‌ نمایشگاه کتاب در حرکتی بی‌سابقه پروانه‌ نشر تنی چند از ناشران را لغو و برخی از آن‌ها را به مراجع امنیتی احضار کردند."

آقای پرویز در مرداد ۸۷ در گفتگو با خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، اعلام کرده بود که نهادی با عنوان "کانون نویسندگان" که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز دریافت کرده باشد وجود خارجی ندارد.

محسن پرویز برخورد با کانون نویسندگان، به عنوان "یک نهاد غیرقانونی" را وظیفه "دستگاه های ذی ربط" دانسته و گفته بود: "جایی که فعالیت فرهنگی و مجوز ندارد، قانون باید با آن برخورد کند."

همان سال، برخی منابع خبری اعلام کرده بودند که محمود دولت آبادی، از اعضای سرشناس کانون در وزارت ارشاد ایران حاضر شد و به او گفته شد که کانون حق برگزاری جلسات را ندارد.

حذف یارانه کاغذ و خرید کتاب برای کتابخانه ها

از سوی دیگر، برخی ناشران در این سال ها از "برخورد تبعیض آمیز وزارت ارشاد" در خرید کتاب ها از ناشران انتقاد کرده اند.

افزایش جوایز ادبی دولتی

محسن پرویز در دوران معاونت خود چند جایزه دولتی را پایه گذاری کرد از جمله جایزه جلال آل احمد، گام اول و کتاب فصل. او حمایت خود را از برخی جوایز ادبی دیگر هم اعلام کرد و گفت: "ما از داوری هایی که از سلامت نسبی آنها اطمینان پیدا کرده‌ایم مثل جایزه شهید غنی‌پور، قلم زرین و شعر جوان حمایت کرده‌ایم."

آقای پرویز در عین حال برخی جوایز ادبی خصوصی را "در خدمت بیگانگان" دانست. او در گفت و گویی با خبرگزاری مهر در دی ماه سال گذشته با طرح این سوال از مسئولان برخی جوایز ادبی که "چه کسی بودجه‌ای را که در کنگره آمریکا برای مبارزه علیه نظام ایران تصویب می‌شود هزینه می‌کند؟" گفت: "پاسخ به این سوال برخی مسائل درباره برخی جوایز ادبی را مشخص می‌کند."

محسن پرویز حتی به شیوه داوری این جوایز خصوصی هم انتقاد کرد و گفت "شیوه قضاوت و داوری این جوایز نامشخص است."

این در حالی است که جوایز خصوصی در ایران هم فقط برای کتاب هایی که از وزارت ارشاد مجوز گرفته اند برگزار می شود.

صادق هدایت و مدیر مدرسه

محسن پرویز درباره برخی از نویسنده ها و کتاب های ایرانی نظراتی جنجالی داشت.

او در جلسه نقد علویه خانم نوشته صادق هدایت درباره این نویسنده ایرانی گفت:

"هدایت یک مطلب در حاجی آقا دارد که می‌خواهند حاجی را عمل کنند، می‌گویند که او کار خیر هم انجام داد؟ (در خواب می‌بیند که مثلاً قیامت شده.) می‌گوید: «بله، یک روز یک مگس نشسته بود روی آب‌دوغ. تو آن را نجات دادی.» در آثار هدایت هم، اگر نکته مثبتی پیدا شود، مثل همان مگس است."

محسن پرویز در جلسه نقد و بررسی مدیر مدرسه جلال آل احمد در کانون اندیشه جوان اظهار کرد:

"من مدیر مدرسه را که خواندم، نکاتی از آن یاد گرفتم. نکته اولش این است که قدری احساس همدردی با نویسنده کتاب پیدا کردم. احساس می‌کنم که در همین شرایط امروز ما هم اگر کسی این کتاب را خواند، با وجود اینکه دلزدگی نسبت به بعضی از مسائل اجتماعی ممکن است داشته باشد، اما این نکته مثبت در ذهنش می‌ماند که در این شرایط هم می‌شود کار کرد. این داستان، شرایط اجتماعی‌ای را برای ما طرح می‌کند که در آن، آدم های ناصالحی در رأس امور هستند."