حمامهای تاریخی یا تخریب می شوند یا قهوه خانه

حمامهای تاریخی یا تخریب می شوند یا قهوه خانه

حمامهای تاریخی که از نمادهای محلات زندگی در ایران به عنوان بخشی از هویت و فرهنگ دیرپای ایرانیان محسوب می شود مدتهاست که به دست فراموشی سپرده شده و به همین دلیل یک به یک یا تخریب شده و یا به قهوه خانه و رستوران تبدیل می شوند.

به گزارش خبرنگار مهر، حمامهای تاریخی که در شهرها و محلات قدیمی سراسر ایران یافت می شود دارای معماری و طراحیهای منحصر به فرد و جذابی هستند اما به دلیل از دست دادن کاربرد خود آرام آرام از صحنه زندگی روزمره مردم حذف شده اند.

به همین دلیل نیز در بسیاری موارد افراد حقیقی صاحب این بناها با تخریب املاک خود مبادرت به تغییر کابری آن کرده و تعدادی دیگر نیز به رستوران و قهوه خانه سنتی تبدیل شده است.

حمام، کاروانسرا، مسجد و بازارچه در بافت شهرهای قدیمی ایران از عناصر مشترکی بود که در همه محلات یافت می شد. در واقع، وجود این عناصر چهارگانه به محلات هویت ویژه و جدی می بخشید به همین دلیل نیز صاحبان و سازندگان آنها تلاش می کردند در معماری این مکانها نهایت دقت و هنر را لحاظ کنند.

حقیقت امر این است که با راه یافتن معماری مدرن و نو به ایران و رسیدن آب به معجزه تکنولوژی لوله کشی به هر کوی و برزن و پی بردن به این نکته که می توان برای هر خانه یک حمام جداگانه ساخت اهمیت حمامهای عمومی از دست رفت و از رونق افتاد.

حمام شیشه سنندج که در بی توجهی مسئولان در حال تخریب لحظه به لحظه است

در همین رابطه یکی از کارشناسان میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر تاکید کرد : پرونده حمامهای تاریخی در کشور ما به دلیل بی توجهی مسئولان عملا بسته شده است و متاسفانه هم اکنون بیش از 95 درصد از این حمامها یا به صورت کامل تخریب شده و یا به قهوه خانه سنتی تبدیل شده اند.

مجدالدین رحیمی می افزاید : به جز در مواردی بسیار معدود هیچیک از تغییرکاربریهایی که در حمامهای تاریخی کشور داده شده است کارشناسی شده، علمی و پایدار نیست و به همین دلیل این بناهای زیبا امکان برگشت پذیری به حالت حمام را نخواهند داشت.

می توان نگرانی و انتقاد این کارشناس را اشاره ای به احداث رستوران یا قهوه خانه سنتی در حمامها دانست چرا که برای این کار با تغییراتی که در بدنه و ساختار حمامها انجام می دهند بنای آن را از هویت سابق تهی کرده و در صورتی که آن محل بنا به هر دلیلی دوباره تخلیه شود امکان بازسازی مجدد به عنوان حمام را نخواهد داشت. به عنوان مثال حمام وزیر در خیابان عبدالرزاق اصفهان یکی از نمونه حمامهایی است که چنین بلایی بر سر آن آورده شده است. این حمام تا سال 68 فعال بود و پس از آن تخلیه شد، دستگاههای ذیربط در سال 72 اقدام به مرمت آن کرده و سپس آن را به یکی از شعب کانون پرورش فکری کودکان تبدیل می کنند.

حمام وکیل شیراز تا سال 86 رستوران سنتی بود

این کانون در روز تعداد اندکی مخاطب دارد و مسئولان آن به دلیل عدم تناسب معماری محل با کارشان که موجب پیچیدن صدا در محوطه و سرد بودن فضای درونی می شود در پی تخلیه آن هستند و این در حالی است که پیش از ورود به آنجا کف، دیوارها و گچبریهای اصلی این حمام زیبا را تغییر دادند و حالا به دلیل این تغییرات به هیچ وجه امکان برگشت به حالت سابق را نخواهد داشت.

علاوه بر این، در همین راستا می توان به حمام تاریخی سالار در محوطه داخلی ارگ در گنبد سلطانیه نیز اشاره کرد. این حمام که شامل مجموعه منحصر به فرد گنبد سلطانیه می باشد اخیرأ به رستوران تبدیل شده است. 

معلوم نیست اولین کسی که پیشنهاد استفاده از بنای بیکار مانده حمامها را برای قهوه خانه و رستوران داده با چه هدفی این کار را انجام داد اما هر چه بود تا کنون این رسم دامنگیر بیشتر حمامهای تاریخی شهرهای ایران شده است.

بی تردید کسب درآمد و منفعت اقتصادی در این رویداد بی تاثیر نبوده و نیست اما نباید فراموش کرد که اجاره کننده گان و گردانندگان این قهوه خانه ها و رستورانها چون در پی چرخاندن امورات اقتصادی خود هستند کمتر دل در گرو میراث باستانی و هویت تاریخی دارند.

طبیعتا اینجا نیز شبیه هر مکان اقتصادی دیگر کسب مشتری و ارائه خدمات بیشتر مهمترین اولویت است حتی اگر در این راه لازم باشد بخشهایی از این بناها مثلا برای ساخت آشپزخانه، دستشویی یا کاشیکاری و سرامیک کردن کف و ... به دست تخریب و نوسازی سپرده شود. بر اساس برخی شواهد و مدارک ساکنان فلات ایران اولین اقوامی در تاریخند که ساخت حمام را در زندگی روزانه و جمعی خود وارد کرده اند، ایرانیان در گذر روزگار این سنت را توسعه داده و با ساخت حمامهای عمومی و به کار بردن خلاقیتهای معمارانه در بنای حمامها از یکسو و طراحی آداب و اصول حمام کردن و مشت و مال جهت بهداشت و سلامت از سویی دیگر، این محلها را به یکی از نشانه های شناخت این مرز و بوم تبدیل کردند.

اما با وجود این پیشینه و آداب کهن و وجود هزاران بنای حمام آماده در کشور سنت حمام گرفتن سنتی در کشور به طور کل از بین رفته است در حالی که می توان با تکیه بر روشهای مورد استفاده در حمامهای قدیمی مانند مشت و مال برای سلامت افراد و همچنین جذب توریست از نقاط مختلف جهان برنامه ریزی کرد.

هم اکنون کشور گرجستان با استفاده از خلاء موجود در کشور ما با توسعه "توریسم حمام سنتی" سالانه میلیونها دلار برای خود درآمد ارزی فراهم کرده است به شکلی که همه ساله هزاران نفر از نقاط مختلف جهان برای سپردن تن خود به دلاکهای گرجی به این کشور رهسپار می شوند. در حالی که خانه و مهد اصلی حمامهای سنتی و مشت و مال ایران است و مقصد مشتاقان این حمامها در حقیقت باید کشور ما می بود، اما بدیهی است در نبود مدیریت حرفه ای این درآمد به جیب کشوری چون گرجستان سرازیر خواهد شد و در عوض در زیر سقفهای زیبای آهک بری شده حمامهای سنتی ایران اگر تا کنون تخریب نشده باشند تنها دود قلیان است که به هوا می رود.