روابط ایران و بریتانیا در دوره بلر: دیدگاه کارشناسان

روابط ایران و بریتانیا در دوره بلر: دیدگاه کارشناسان

به نظر من بهبود روابط دو کشور مدیون سیاستها و تدابیر وزرای خارجه بریتانیا، یعنی ابتدا رابین کوک و سپس جک استرا بوده و تونی بلر در مواردی سیاستهای سختگیرانه تری را دنبال می کرده است.

گسترش روابط فرهنگی و افزایش مبادلات اقتصادی دو کشور، حضور دائم نمایندگان رسانه های بریتانیایی در تهران (بیش از هر کشور خارجی دیگر)، تسهیل صدور روادید برای ایرانیان، نیز امکان تاسیس و کسترش دفاتر مذهبی رهبری ایران در لندن، همکاری در زمینه های نفتی و برگزاری سمینارهای متعدد جذب سرمایه گذاری های نفتی در لندن، همکاری های اطلاعاتی و نظامی قبل از حمله نیروهای ائتلاف به افغانستنان و رایزنی های واسطه گونه انگلستان قبل ازحمله به عراق که با سفرهای متعدد جک استرا به ایران همراه بود و سفر پرنس چارلز، ولیعهد، به ایران از جمله نشانه های این روابط بود.

با وقوع رخداد یازده سپتامبر تونی بلر در رویایی با جورج بوش شریک شد که نومحافظه کاران امریکایی برای خاورمیانه در سر داشتند و تونی بلر نیز خواست با شرکت در این رویا و حمایت همه جانبه از جورج بوش از مزایای تحقق این رویا نصیبی به انگلستان برساند.

اما با ذوب شدن رویاهای آمریکایی و تشدید جنگ تبلیغاتی ایران و آمریکا بر سر مسایل هسته ای، تونی بلر که سیاستی جدا از وزیر خارجه اش را دنبال می کرد خواستار آن بود که مسئله احتمال حمله نظامی به ایران به طور کلی از انتخابهای غرب حذف نشود، چیزی که استرا بر آن تاکید می ورزید و منجر به کنار رفتن او شد.

روابط ایران و بریتانیا طی ده سال صدارت تونی بلر فراز و فرود های تندی را تجربه کرد. همزمانی تغییر در هیات حاکمه بریتانیا با بروی کار آمدن دولت محمد خاتمی در سال 1997 فرصت فراهمی بود برای کاهش تنش مابین دو کشور.

رابین کوک اولین وزیر خارجه تونی بلر که از سال 1997 تا سال 2001 بر سر کار بود با استقبال از شعار محمد خاتمی دایر بر" توسعه گفتگومابین تمدنها" زمینه عادی سازی روابط دو کشور را فراهم ساخت ولی توسعه واقعی روابط تنها بعد از انتصاب جک استرا در سال 2001 بجای کوک میسر شد.

روابط دوستانه او با وزیر خارجه وقت ایران آقای کمال خرازی عامل موثری در افزایش ارتباطات فی مابین ونزدیکی همکاریهای سیاسی دو کشور شد. سفر جک استرا به تهران - اولین دیدار یک مقام عالی رتبه انگلیسی از تهران بعد از انقلاب- اوج نزدیکی روابط دو کشور را رقم زد.

با تغییر دولت در ایران در دو سال گذشته روابط تهران و لندن نیز دچار تغییر شد و سردی تدریجی روابط، جای خود را به تشنج و بحران داد. علت عمده این تغیرات اصرار دولت جدید ایران به نادیده گرفتن توافق سعدآباد و پبگیری برنامه های اتمی با سرعتی بیش از پیش بود. حمایت بریتانیا از امریکا در مخالفت با برنامه اتمی ایران و افزایش تنش در عراق روابط دوکشور راتیره تر از پیش ساخت.

سومین وزیر خارجه تونی بلر (خانم مارگارت بکت) وارث روابط سرد و گه گاه بحرانی مابین دو کشور شد. در دوران وزارت او که با کناره گیری ماه آینده نخست وزیرکنونی بریتانیا به پایان خواهد رسید، رویدادهائی نظیر دستگیری 15 ملوان بریتانیائی توسط ایران و سنگباران کردن سفارت لندن در تهران اتفاق افتاد. پیش از آن نیز ایران بریتانیا را به دست داشتن در بمب گذاری های اهوازمتهم کرده بود.

تونی بلر یک روز قبل از اعلام کناره گیری خود، ایران را متهم به همکاری با القاعده و بمب گذاری در عراق کرد. در دوران تونی بلر روابط تجاری دو کشوراگر چه ادامه یافت و لی هیچگاه رونق دوران پیش از انقلاب را تجربه نکرد. بریتانیا ششمین شریک اروپائی تجارت خارجی ایران است.

با روی کار آمدن تونی بلر که اندکی قبل از روی کار آمدن آقای خاتمی در ایران بود، یک روند خوبی در ابتدا آغاز شد که به بن بست قبلی به نوعی پایان داد و انتخاب این دو در آن زمان سرآغاز خوبی تلقی می شد.

هم آقای بلر و هم خاتمی خواهان اصلاحات بودند و هر دو از یک پایگاه مردمی جدیدی برخوردار بوده و علاقمند بودند که روابط دو کشور را عادی کنند.

ولی این وضعیت با این که خوب شروع شد، عملا سرانجام خوبی نداشت. مسئله مربوط به فتوای سلمان رشدی به نحوی در همان ابتدا حل و فصل شد، روابط در سطح سفارت ارتقاء یافت و با توجه به روابط خوب جک استرا و کمال خرازی، وزرای خارجه وقت دو کشور، پتانسیل همکاری ایران و بریتانیا پس از یازدهم سپتامبر در خصوص مسئله افغانستان و تروریسم به نوعی وجود داشت.

اما با درگیریهای بیشتر بریتانیا با مسائل مربوط به تروریسم بین المللی پس از11 سپتامبر، روابط دو کشور هر چند ادامه داشت و هر دو طرف سعی می کردند از طریق مذاکره و گفتگو مشکلاتشان را حل کنند، پرونده اتمی ایران و نرسیدن به تفاهم با دولت ایران از طریق مذاکره، سبب به سردی گراییدن روابط شد.

به نظر من، بعد از درگیریهای بریتانیا در عراق و اتهاماتی که مقامات انگلستان نسبت به عملکرد ایران درعراق داشته اند و همچنین ماجرای دستگیری ملوانان بریتانیایی، رابطه در سطح بسیار پایینی قرار دارد.