کتابفروشی های ایرانی: ربع قرن فعالیت در آمریکا

طبیعی بود که با افزایش جمعیت مهاجران ایرانی به تدریج نیاز آنها به محصولات ایرانی به خصوص محصولات فرهنگی قوت گیرد.

البته در آن سال ها خرید کتاب فارسی برای مهاجر ایرانی در اولویت نبود.

بیژن خلیلی موسس شرکت کتاب در وستوود می گوید: "مهاجران ایرانی در ابتدا به فکر راه انداختن کار، زندگی و گرداندن امور مالی خود بودند. می خواستند بچه هایشان را به مدرسه بفرستند و مشکل اقامت را حل کنند. بنابراین شاید کتاب آخرین مشغله فکری مهاجر ایرانی بود."

با این حال نیاز به کتاب فارسی وجود داشت و با پیدایش کتابفروشی های ایرانی خودنمایی کرد.

نخستین کتابفروشی ایرانی "شرکت کتاب" بود که در سال 1981 در منطقه "سن فرناندو ولی" در بولوار "ونچورا" تاسیس شد. آقای خلیلی از جمله بنیانگذاران آن کتابفروشی کوچک بود که تنها از چند قفسه تشکیل می شد.

البته پیش از آن کتابفروشی دیگری به نام "ساکو" در منطقه "گِلِن دِل" که اکنون محل تمرکز مهاجران ارمنی است وجود داشت اما در کنار کتاب اجناس دیگر هم عرضه می کرد بنابراین به معنی مطلق کلمه کتابفروشی نبود.

اکنون با گذشته 26 سال از آن زمان پنج کتابفروشی در لس آنجلس هست که همگی در وستوود در غرب این شهر گرد آمده اند، خیابانی که به خاطر تجمع کسب و کارهای ایرانی بیش از هر جای دیگری در آمریکا یادآور تهران و ایران است.

اولین کتابفروشی در وستوود اواسط دهه 1980 توسط فرهنگ فرهی به نام "خانه کتاب" گشوده شد. پس از او پسرش، نیوشا فرهی، مدیریت کتابفروشی را به عهده گرفت اما او در اعتراض به ورود علی خامنه ای رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی برای سخنرانی در اجلاس عمومی سازمان ملل به آمریکا خود را سوزاند و جان باخت. "خانه کتاب" پس از آن بسته شد.

شرکت کتاب هم از سال 1988 به وستوود نقل مکان کرد که اکنون بزرگترین کتابفروشی وستوود است و در کنار کتاب بخش بزرگی برای عرضه موسیقی و فیلم دارد.

در 20 سال گذشته تعداد دیگری کتابفروشی ایرانی به این محله آمده اند و رفته اند.

در واقع بسیاری از گردانندگان کتابفروشی های وستوود تاکید می کنند که کتابفروشی کسب و کار پررونقی نیست و حداقل تعدادی از آنها منابع درآمد دیگری در کنار کتابفروشی دارند.

آقای خلیلی می گوید: "کتابفروشی در آمریکا به تنهایی کار بسیار مشکلی است. چنانکه کتابفروشی های وستوود هم در کنار فروش کتاب منابع درآمد دیگری دارند."

برای مثال شرکت کتاب از همان ابتدای فعالیت همزمان دست به انتشار اولین "یلوپیج" ایرانیان زد که اکنون 40 هزار نسخه از آن چاپ می کند. یلوپیج کتابی برای تبلیغ شرکت ها و کسب و کارهاست که رایگان در اختیار عموم قرار می گیرد.

آقای بیگ زاده از فروشگاه "کتاب پارس" نیز می گوید: "کار کتاب فروشی در اینجا اصلا مقرون به صرفه نیست." او می گوید حتی روزهایی هست، هر چند بسیار معدود، که کسی پا به آنجا نمی گذارد.

مشکل این است که مهاجران ایرانی یا به علت مشغله زیاد یا دوری فاصله ها یا بی علاقگی، کمتر به سراغ کتاب فارسی می روند.

مشتری کتابفروشی ایرانی در آمریکا عمدتا نسلی است که بالای 50 سال را دارد. این نسلی است که در خواندن کتاب به زبان انگلیسی مشکل دارد یا اصولا مایل است به زبان مادری اش کتاب بخواند.

به علاوه ایرانیان مهاجر از این نسل خود را با تلویزیون های ماهواره ای که در جنوب کالیفرنیا مستقر است سرگرم می کنند.

قاسم بیگ زاده می گوید: "این نسل اول مهاجرت است که به کتابفروشی مراجعه می کند. نسل دوم مهاجرت با کتاب فارسی بیگانه است و ترجیح می دهد کتاب ها را به زبان انگلیسی بخواند."

با این حال با نگاهی به ویترین و داخل این کتابفروشی ها می توان به برخی جریان های کتابخوانی پی برد.

رمان فارسی و ظاهرا بعد از آن کتاب های خاطرات از جمله خاطرات فرح، خاطرات اردشیر زاهدی و خاطرات روزانه علم در صدر این جریان جای دارند.

آقای بیگ زاده می گوید رمان های ایرانی به خصوص در میان خانم ها طرفدار دارد، به خصوص قابل توجه است که نویسنده بسیاری از این رمان های پرطرفدار مثل "بامداد خمار" (اثر فتانه حاج سید جوادی) و "چراغ ها را من خاموش می کنم" (نوشته زویا پیرزاد) زنان هستند.

او می گوید: "رمان های سبک فروش بیشتری دارند و چراغ کتابفروشی به اعتبار فروش این نوع کتاب هاست که روشن است."

نسل جوان ایرانی که در آمریکا بزرگ شده به ندرت سراغ کتابفروشی ایرانی می رود و اگر سر و کله اش آنجا پیدا شود عمدتا دنبال کتاب های تاریخ و شناخت ایران به زبان انگلیسی است.

برخی از گردانندگان این کتابفروشی ها می گویند که با کاهش مهاجرت ایرانیان به آمریکا و رخت بربستن تدریجی بسیاری از اعضای گروهی که ربع قرن پیش به آمریکا آمدند، نسل کتابخوان فارسی در آمریکا رو به انقراض است.

اما پدیده اینترنت اینجا هم به کمک آمده.

شرکت کتاب در کنار فروشگاه، دارای یک مرکز عرضه اینترنتی است و آقای خلیلی مدیر شرکت، می گوید اکنون 50 درصد سفارش ها را از این طریق دریافت می کند.

به این ترتیب خواننده کتاب فارسی در خارج از ایران، در هر کجای جهان که باشد، اکنون به راحتی می تواند بسیاری از نیازهایش را از این طریق برطرف کند.