روسیه به ایران کمک نظامی نکرد یا ایران کمک نخواسته بود؟

یورونیوز: دوازده روز درگیری نظامی ایران و اسرائیل پرسش‌های جدیدی را درباره روابط تهران و مسکو مطرح کرده است. آیا روسیه از کمک نظامی به ایران سر باز زد یا اینکه تهران از کرملین کمک نخواسته بود؟

جنگ اسرائیل و ایران، چهره تازه‌ای از توان نظامی تهران ارائه کرد که با ادعاهای سرداران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سازگار نبود.

پیش از آغاز این جنگ، افرادی نظیر امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، که در حمله اخیر اسرائیل به ایران کشته شد، و نیز عباس عراقچی وزیر خارجه ایران، تاکید داشتند که اسرائیل جرات و توان حمله نظامی به ایران را ندارد. اما در جریان جنگ دوازده روز اسرائیل و ایران معلوم شد که اسرائیل نه تنها از توان حمله موفق به ایران برخوردار است، بلکه برتری نظامی آشکاری هم به جمهوری اسلامی دارد.

تسلط نیروی هوایی اسرائیل بر آسمان ایران در طول جنگ و عملکرد ضعیف پدافند هوایی ایران، این واقعیت را هم نشان داد که پروژه موشکی جمهوری اسلامی کارایی چندانی برای دفاع از ایران ندارد و صرفا به کار تهاجم به اسرائیل یا سایر رقبای منطقه‌ای ایران می‌آید.    
«جمهوری اسلامی حمایت نظامی را از توافقش با روسیه حذف کرده بود»
اینکه چرا پدافند هوایی ایران در جنگ با اسرائیل عملکرد بسیار ضعیفی داشت، سوالی است که احمد وخشیته، کارشناس مسائل روسیه، در پاسخ به آن می‌گوید:

«در توافقی که بین ایران و روسیه در دولت پزشکیان امضا شد، مقامات جمهوری اسلامی تاکید داشتند که موضوع همکاری‌های نظامی حذف شود. یعنی آن بندی که در سال ۲۰۰۱ در توافق اولیه بود و مقرر می‌کرد که اگر یکی از طرفین توافق مورد حمله کشور ثالثی قرار گرفت، طرف دیگر موظف است از آن کشور حمایت نظامی کند و تسلیحات برای او بفرستد و هیچ گونه حمایت نظامی از کشور ثالث انجام ندهد و در سازمان‌های بین‌المللی نیز از کشور طرف توافق، حمایت کند؛ که اشاره‌ای بود به نقش روسیه در شورای امنیت سازمان ملل. جمهوری اسلامی تصمیم گرفت بحث حمایت نظامی را حذف کند. خود آقای پوتین هم در نشست اخیر در سن‌پترزبورگ گفت که دوستان ما در تهران تاکید کردند بحث حمایت نظامی از توافق حذف شود. در نگاه رئیس جمهور روسیه، اگر پدافند ایران امروز هم فعال است، به واسطه همان اس‌سیصدها و اس‌دویست‌های پیشرفته شده‌ای است که روسیه به ایران فرستاده. پوتین گفت ما می‌خواستیم سیستم را برای ایران در بعد اس‌چهارصدها نیز گسترش دهیم اما ایرانی‌ها به نوع سیستمی اعتقاد نداشتند و دنبال خرید جداگانه هر کدام از این سیستم‌ها بودند.»
«پوتین حاضر نشد سیستم دفاعی ایران را تقویت کند»
اما افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در آذربایجان، معتقد است ولادیمیر پوتین، رئیس فدراسیون روسیه، اساسا تمایلی به تقویت سیستم دفاعی ایران نداشته وگرنه پس از حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین، می‌توانست به نیازهای تهران برای تقویت پدافند هوایی‌اش پاسخ دهد.

آقای سلیمانی می‌گوید: «به رغم اینکه ایران به اشتباه در جنگ روسیه علیه اوکراین در کنار روسیه ایستاد و پهپادهای شاهد به این کشور داد، پوتین حاضر نشد در تقویت سیستم دفاعی ایران گامی بردارد. قبلا هم که پس از یک دهه تاخیر مجموعه اس‌سیصد را به ایران تحویل داد، به صورت کامل نبود. در سماجرای سوریه هم که بدون هماهنگی با ایران بشار اسد را به مسکو برد و سوریه را تحویل هیات تحریرالشام داد. خلف وعده‌های مسکو در قبال تهران در دوران پس از انقلاب اسلامی، حکایت درازدامنی است که پرداختن به آن فرصت دیگری لازم دارد.»

آقای سلیمانی می‌افزاید: « پوتین اگر واقعا می‌خواست به ایران کمکی بکند، حداقل باید در ازای پهپادهایی که از ایران گرفته بود، چندین مجموعه اس ۳۰۰ یا حتی اس ۴۰۰ به ایران می‌داد و پولش را هم می‌گرفت. و یا چندین فروند سوخو ۳۵ به ایران می‌داد. ولی اصولا چنین انتظاری از پوتین نابجا بود چون روابط ما با روسیه نشان می‌داد که او هیچ یک از این کارها را انجام نخواهد داد.»
«حمایت سیاسی روسیه از ایران، محتاطانه است»
به رغم تردیدها درباره حمایت نظامی روسیه ، به نظر می‌رسد حمایت سیاسی این کشور از ایران همچنان پابرجاست. کما اینکه پیش از آتش‌بس، آقای پوتین پذیرای عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران شد و با او به گفت‌وگو نشست. اما اینکه این حمایت چه مقدار و کیفیتی دارد و به چه کار تهران می‌آید، سوالی است که احمد وخشیته در پاسخ به آن می‌گوید:

«حمایت پررنگ مسکو از ایران می‌توانست مذاکرات حل‌وفصل مناقشه اوکراین را تحت تاثیر قرار دهد. به هر حال آقای ترامپ فردی حساس است که اظهارات و اقدامات نمادین سایر بازیگران را زیر نظر دارد. از زمان بازگشت او به قدرت، ایالات متحده حتی از یک قطعنامه‌ که روسیه را محکوم کند حمایت نکرده و طبیعتا واشنگتن احتمالا انتظار دارد مسکو نیز در پاسخ، همین رویه را داشته باشد. گفت‌وگوی چند روز قبل آقای پوتین و آقای عراقچی، بدون هیچ بیانیه خاصی و بدون هیچ نتیجه فوری‌ای به پایان رسید.»

آقای وخشیته می‌افزاید: «به نظرم ارزیابی‌های آقای پوتین درباره ایران بسیار محتاطانه است. اگرچه روسیه می‌گوید آماده حمایت از ایران است، ولی مشخص نیست این حمایت چه شکل و ابعادی دارد. روسیه در شورای امنیت سازمان ملل از ایران حمایت کرد و حملات اسرائیل را محکوم کرد. پوتین بر این نکته هم تاکید کرد که دو میلیون نفر از جمعیت اسرائیل را روس‌تبارها تشکیل می‌دهند و او در تصمیم‌گیری‌هایش در قبال جنگ ایران و اسرائیل به این واقعیت هم توجه دارد.»
«پوتین بدش نمی‌آید ترامپ سرگرم جنگ ایران و اسرائیل باشد»
افشار سلیمانی اما درباره حمایت روسیه از ایران می‌گوید: «مسکو هیچ وقت به روابط با تهران نگاه استراتژیک نداشته و نخواهد داشت. در شرایط فعلی هم که پوتین برای خاتمه دادن به جنگ اوکراین به واشنگتن نیاز بیشتری دارد، هرگز با حمایت از ایران ناخرسندی ترامپ را سبب نمی‌شود. چه بسا کرملین به این می‌اندیشد که جنگ اسرائیل علیه ایران با حمایت آمریکا ادامه یابد تا هم قیمت نفت بالا برود تا سود بیشتری نصیبش شود، هم ترامپ سرگرم این جنگ شود تا فرصت برای پوتین برای ادامه تجاوزش به اوکراین و حتی تصرف همه اراضی اوکراین فراهم شود.»
«اسرائیل شریک کلیدی روسیه است»
در میانه جنگ ایران و اسرائیل، ولادیمیر پوتین اظهار تمایل کرد که برای خاتمه جنگ، بین دو کشور میانجی‌گری کند؛ پیشنهادی که دونالد ترامپ از آن استقبال نکرد.

احمد وخشیته در توضیح اینکه چرا پوتین نتوانست نقش میانجی را بین ایران و اسرائیل بازی کند، می‌گوید: «تشدید درگیری ایران و اسرائیل و حیثیتی شدن این نبرد، احتمال میانجی‌گری پوتین را کاهش داد و به نظر می‌رسد آتش‌بس واقعی بین ایران و اسرائیل زمانی برقرار می‌شود که زیرساخت‌های نظامی یکی از طرفین به طور کامل نابود شود. اسرائیل انتظار دارد که بتواند چنین کاری را با جمهوری اسلامی انجام دهد. به همین دلیل روسیه از قدرت یا بازدارندگی لازم برای قرار گرفتن در نقش میانجی بین دو کشور ایران و اسرائیل برخوردار نیست.»

احمد وخشیته نهایتا می‌گوید: «اسرائیل یک شریک کلیدی برای روسیه است. ضمنا امارات و عربستان سعودی نیز شرکای اصلی روسیه در خاورمیانه‌اند اما در عین حال روسیه بر اتحاد خودش با تهران هم تاکید دارد ولی نمی‌خواهد حمایت‌هایش از تهران سبب تیرگی روابطش با دیگر کشورها شود. من فکر می‌کنم روسیه به حمایت سیاسی‌اش از ایران در شورای امنیت سازمان ملل ادامه می‌دهد، ولی تا حدی که جمهوری اسلامی تنش‌های خودش را افزایش ندهد و به سمت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نرود که این امر می‌تواند تبعات ناخوشایندی برای جمهوری اسلامی در پی داشته باشد.»
فرصتی فراهم شده برای اصلاح سیاست خارجی ایران
افشار سلیمانی اما ضمن بی‌فایده دانستن مواضع سیاسی مسکو در حمایت از تهران، جنگ خسارت‌بار ایران و اسرائیل را فرصتی برای اصلاح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌داند.

آقای سلیمانی در توضیح این دیدگاه به یورونیوز گفت: «پوتین در رابطه با آتش‌بس میان ایران و اسرائیل هیچ اقدامی نکرد. البته چنین تمایلی داشت اما ترامپ به او گفت اگر می‌خواهی به آتش‌بس کمک کنی، به آتش‌بس در جنگ اوکراین کمک کن. البته مواضع سیاسی مسکو به نفع ایران بود اما هیچ آبی با آن برای ایران گرم نمی‌شد و نشد. سیاست خارجی غیرمتوازن ایران هیچ وقت تامین‌کننده منافع ملی کشور نبود  و همواره زیان آن چندین برابر سودش بوده است. اکنون فرصتی فراهم شده که ایران بتواند اصلاحات اساسی در سیاست خارجی به عمل آورد؛ امری که از واجبات است.»