خطرات بمباران مراکز هسته‌ای ایران چیست؟

سایت هسته‌ای نطنز ایران هدف حملات هوایی اسرائیل قرار گرفته استبی بی سی: اسرائیل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را هدف قرار داده اما عمدتا بر مراکز زیر زمینی غنی‌سازی اورانیوم تمرکز داشته است.

به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تأسیسات نطنز واقع در مرکز ایران آسیب‌ جدی دیده است.

سایت دیگر غنی‌سازی ایران به نام فردو در عمق کوه ساخته شده است و انهدام تاسیسات زیرزمینی آن مستلزم کاربرد بمب‌های «سنگرشکن» قدرتمندتری است که در زرادخانه ایالات متحده وجود دارد.

اما خطرات ناشی از بمباران فردو چیست؟

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران را باعث «نگرانی عمیق» توصیف کرده است.

روز دوشنبه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، گفت که تشدید درگیری نظامی «احتمال انتشار مواد رادیواکتیو با عواقب جدی برای مردم و محیط زیست را افزایش می‌دهد.»

از سایت‌های غنی‌سازی اورانیوم برای تولید نوع خاصی از اورانیوم - یا ایزوتوپ - استفاده می‌شود.

پروفسور پدی ریگان، استاد دانشگاه ساری در انگلستان و پژوهشگر آزمایشگاه ملی فیزیک بریتانیا توضیح می‌دهد که «اورانیومی که از معدن بیرون می‌آورید، به دو شکل به دست می‌آید: ۹۹.۳ درصد آن اورانیوم ۲۳۸ است - و ۰.۷درصد یا حدود یک اتم در ۱۵۰ اتم، اورانیوم ۲۳۵ است و این همان چیزی است که برای کاربرد در راکتور هسته‌ای خود به آن نیاز دارید.»
«انفجار انرژی»
فرآیند غنی‌سازی هسته‌ای در اصل به معنای افزایش مقدار اورانیوم ۲۳۵ است.

پروفسور ریگان می‌گوید: «برای این کار، اورانیوم به شکل گاز گرفته شده و به دستگاهی به نام سانتریفیوژ تزریق و در واقع در آن چرخانده می‌شود.»

و از آنجا که اورانیوم ۲۳۸ سنگین‌تر از اورانیوم ۲۳۵ مورد نیاز است، در اثر این چرخش، این دو از هم جدا می‌شوند و این کار بارها و بارها تکرار می‌شود تا میزان خلوص یا غنی‌سازی اورانیوم افزایش یابد.

نیروگاه‌های هسته‌ای برای تولید یک واکنش هسته‌ای کنترل‌شده که انرژی مورد نیاز آنها را آزاد ‌کند، معمولاً به اورانیوم غنی شده در حدود ۳ تا ۵ درصد نیاز دارند.

اما وقتی هدف ساخت سلاح هسته‌ای است، نسبت بسیار بالاتری از اورانیوم ۲۳۵ – یعنی حدود ۹۰ درصد – لازم است.

در واقع، هرچه اورانیوم بیشتر غنی شود، انفجار انرژی هنگام شکافت اتم‌ها بیشتر خواهد بود.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که ایران اورانیوم را تا حدود ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده و در نتیجه، در مسیر رسیدن به غلظت یا غنای کافی برای ساخت سلاح اتمی است.

البته اصابت یک موشک به محل ذخیره اورانیوم غنی شده اگر به شکل درستی نگهداری شود باعث بروز یک «فاجعه اتمی» در مقیاس انفجار نیروگاه‌های اتمی فوکوشیما یا چرنوبیل نمی‌شود.

پروفسور جیم اسمیت، استاد دانشگاه پورتسموث که پیامدهای فاجعه چرنوبیل را مطالعه کرده است، توضیح می‌دهد که «اورانیوم با غنای بالا حدود سه برابر رادیواکتیوتر از اورانیوم غنی‌نشده است. اما در واقع، در مقیاس واقعی، هیچکدام از آنها به شدت رادیواکتیو نیستند و چنین انفجاری باعث ایجاد مشکل عمده آلودگی زیست‌محیطی نمی‌شود.»

او می‌گوید: «ما بیشتر نگران چیزی هستیم که به آن محصولات شکافت هسته‌ای می‌گویند – اینها موادی هستند که اورانیوم هنگام قرار گرفتن در رآکتور یا انفجار بمب به آنها تجزیه می‌شود - چیزهایی مانند سزیم رادیواکتیو، استرانسیم رادیواکتیو، ید رادیواکتیو و اینهاست که آلودگی محیط زیست را به همراه دارند.»

در عین حال، اما از آنجا که هیچ واکنش هسته‌ای در سایت‌های غنی‌سازی رخ نمی‌دهد - و اصابت بمب به آن چنین واکنشی را ایجاد نمی‌کند – حمله به این مراکز باعث ایجاد «محصولات شکافت» رادیواکتیو خطرناک نمی‌شود.

در عوض، ممکن است در اثر انفجار ناشی از اصابت بمب، اورانیوم در منطقه اطراف محل ذخیره اورانیوم غنی شده پراکنده شود.
خطر محلی
پس از بمباران تأسیسات نطنز، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشانه‌هایی از آلودگی رادیواکتیو را در محل انفجار پیدا کرد اما گفت که سطح رادیواکتیویته در خارج از محل بدون تغییر بوده و در سطح عادی باقی مانده است.

پروفسور کلر کورکیل، رئیس بخش کانی‌شناسی و مدیریت پسماندهای رادیواکتیو در دانشگاه بریستول، می‌گوید: «در مورد اورانیوم... تشعشعات واقعا خیلی دور نمی‌روند.»

در عین حال او گفته است که برای سلامت افراد نزدیک به محل، ممکن است خطراتی وجود داشته باشد.

پرفسور کورکیل گفته است که «از نظر جلوگیری از مسمومیت، شخص قطعا مایل نیست ذرات اورانیوم را تنفس کند یا آنها را بخورد به این دلیل که ذرات اورانیوم می‌توانند در سلول‌ها، داخل ریه‌ها یا معده شما حبس شوند و به آرامی، به عوامل رادیواکتیو تجزیه شوند که این باعث آسیب می‌شود.»

علاوه بر آلودگی رادیواکتیو، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی نیز می‌تواند برای هر کسی که در نزدیکی محل باشد مشکل‌ساز شود.

پروفسور سیمون میدلبرگ، متخصص مواد هسته‌ای در دانشگاه بنگور، می‌گوید: «اگر حادثه‌ای رخ دهد و سانتریفیوژها هگزافلوراید اورانیوم، گاز موجود در سانتریفیوژها را آزاد کنند، یک خطر شیمیایی واقعا شدید رخ خواهد داد.»

او می‌افزاید که «اگر این هگزافلوراید اورانیوم با رطوبت هوا تماس پیدا کند، واقعا حالت خورندگی و سوزاندن را ایجاد می‌کند زیرا ممکن است یک اسید بسیار بسیار قوی را تشکیل دهد.»

در عین حال، او تاکید دارد که «البته قرار نیست این پدیده تاثیر زیست‌محیطی گسترده‌ای فراتر از منطقه بسیار بسیار محدود محلی داشته باشد.»

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که مرکز حوادث و فوریت‌های این سازمان به صورت شبانه‌روزی در حال فعالیت است و به نظارت بر وضعیت تأسیسات هسته‌ای ایران و سطح تشعشعات در سایت‌های آن ادامه خواهد داد.