کتیبه نویافته ساسانی در نقش رستم راز استودانهای سنگی را برملا کرد
رأی دهید
استودان فضایی بین سنگها یا دستساز است که در آیین زرتشتی برای نگهداری بقایای استخوان مردگان پس از تجزیه کامل بدن استفاده میشد. زرتشتیان باستان پس از آنکه جسد را در فضای باز و دور از زمین دفنشدنی (مانند دخمه یا برج خاموشان) قرار میدادند تا پرندگان گوشت آن را بخوردند، استخوانها را جمع میکردند و درون استودان، که معمولا به شکل حفرهای در دل سنگ یا محفظهای در آرامگاهها ساخته میشد، قرار میدادند. این اقدام بر پایه باور به پاک ماندن عناصر طبیعی همچون خاک و آتش از آلودگی جسد انجام میشد.
به گفته این پژوهشگر، کتیبه نویافته تنها در یک سطر و به شکلی بسیار مختصر نگاشته شده و برخلاف اغلب کتیبههای تدفینی که در آنها از درگذشتگان با ذکر نام یاد میشود، در این سنگنوشته هیچ اشارهای به نام افراد نشده و متن تنها با عبارت «سرور این دخمک (ان)...» آغاز و نیمهکاره رها شده است.
اتابکی احتمال میدهد که جنس نامرغوب سنگ صخره و دشواری در حکاکی، کاتب را از ادامه نوشتار بازداشته و او به همین چند واژه کوتاه بسنده کرده است.
او همچنین هشدار داد که وجود حجم زیادی از گلسنگها روی سطح صخره، آسیب جدی به این اثر وارد کرده و پاکسازی و حفاظت اضطراری از آن ضروری کرده است.
به گزارش میراثباشی، نجمه ابراهیمی، کارشناس ارشد تاریخ، درباره ساختار این استودانها نکتهای تازه مطرح کرد که یافتهای کلیدی در مطالعات باستانشناسی محسوب میشود. او گفت: «در بررسیهای اخیر، برای نخستین بار درهای سنگی این دو استودان کشف شد. این یافته پاسخی به این پرسش دیرینه پژوهشگران بود که درِ استودانها در دوره ساسانی چگونه بسته میشد.»
کشف این درهای سنگی یکپارچه نشان میدهد که استودانها در دوره ساسانی، همانند آرامگاه شاهان هخامنشی، با تکهسنگهایی حجاریشده بهطور کامل مسدود میشدند؛ موضوعی که تاکنون صرفا فرضیهای نظری بود، اما اکنون اثبات شده است.
به باور پژوهشگران، کتیبه نویافته ساسانی نهتنها بر دانش ما از آیین تدفین زرتشتیان در واپسین سدههای پادشاهی ساسانی میافزاید، بلکه از پیوند نمادین و معماری میان دوران ساسانی و هخامنشی نیز زوایای تازهای را آشکار میکند؛ پیوندی که نقش رستم، همچون پلی تاریخی، آن را در دل خود جا داده است.
دشت مرودشت فارس علاوه بر اینکه گنجینهای از آثار بهجامانده از دوران هخامنشیان از جمله تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد است، یادگارهایی از دورههای تاریخی دیگر هم در خود جای داده است که کتیبههای ساسانی از آن جملهاند. برخی از این سنگنوشتهها متعلق به شاهان و درباریان ساسانیاند و بخشی دیگر را نیز مردم عادی در دل کوهستانها و درهها به یادگار گذاشتهاند.
کتیبههای دولتی کتیبههاییاند که به فرمان شاهان ساسانی یا درباریان نوشته شدهاند و در آشکار کردن بخشهایی از تاریخ ساسانیان نقش بسیار مهمی داشتهاند. در این میان، آثاری چون کتیبه اردشیر بابکان و اورمزد یکی از قدیمیترین کتیبههای ساسانی در نقش رستماند. کتیبه شاپور بر بنای کعبه زرتشت، کتیبه تیراندازی شاپور یکم در غار شاه سروان حاجیآباد، کتیبه کرتیر بر کعبه زرتشت و دیواره نقش رستم، کتیبه شاپور یکم در نقش شهریاران (نقش رجب)، کتیبه معراج کرتیر در نقش شهریاران (نقش رجب)، کتیبه شاپور سکانشاه و سلوک داور در کاخ تچر هم از جمله کتیبههای مهم دولتیاند.
کتیبههای دیگر را که اغلب حاوی اندرزند یا کتیبههای سنگ گور که روی دیواره صخرهها، دامنه کوهها یا بر فراز کوهستانها حجاری شدهاند، مردم عادی به نگارش درآوردهاند. این کتیبههای به دلیل موقعیت مکانی که دارند، بیشتر در معرض آسیباند.
