ماجرای مفقود شدن فرش‌های موزه مقدم؛ رئیس موزه: فرش‌ها فرسوده و بی‌ارزش بودند

خانه‌موزه مقدم‌ایندیپندنت فارسی: مجید منتظر ظهوری، رئیس خانه‌موزه مقدم، در پاسخ به نامه لیلا خسروی، مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، درباره وضعیت «مفقود/سرقت» فرش‌های این موزه ادعا کرد که این فرش‌ها «فاقد ارزش کلکسیونی» بوده‌اند.

او در این نامه مدعی شد فرش‌هایی که در زمان حیات دکتر محسن مقدم، در بخش‌های مختلف خانه زیر پا گسترده شده بودند، مربوط به دوران معاصر زندگی او بودند. به گفته منتظر ظهوری، پس از درگذشت دکتر مقدم و همسرش در سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۹، در خانه به مدت ۲۰ سال بسته بود و این فرش‌ها به زیرزمین منتقل شده بودند.

مدیر موزه در ادامه مدعی شد که این فرش‌ها صرفا کاربردی و در بخش‌های مختلف عمارت پهن بودند و امروز به دلیل فرسودگی، قابل نمایش نیستند و ارزش موزه‌ای ندارند. البته در عین حال، اذعان کرد که در مجموع ۲۲ قالی و ۱۵ گلیم در خانه‌موزه مقدم وجود داشت، که هنگام گشایش این موزه، به دلیل «کمبود فضای نگهداری»، برخی آثار از جمله فرش‌ها به باغ‌موزه نگارستان منتقل شدند.

او با طرح این ادعا که فرش‌ها طی سال‌های اخیر چندین بار سمپاشی شده‌اند، گفت که اکنون در انباری در باغ موزه نگارستان و تحت نظارت امین اموال، نگهداری می‌شوند.

منتظر ظهوری در گفتگو با خبرنگار ایلنا، بار دیگر بر «مصرفی و فرسوده» بودن فرش‌ها تاکید کرد و گفت: «فرش‌های آقای مقدم آن‌قدر پاخورده بودند که حتی از چرخه مصرف هم خارج شده‌اند. به همین دلیل لوله شده‌اند و در طبقه دوم باغ موزه نگارستان نگهداری می‌شوند.»

با این حال او اشاره کرد که تاکنون دو پایان‌نامه دانشگاهی درباره این فرش‌ها نوشته شده؛ موضوعی که با اظهاراتش درباره بی‌ارزشی این آثار در تضاد است و این پرسش را پیش می‌آورد که اگر این فرش‌ها فاقد ارزش نمایش و پژوهش‌اند، پس بر چه اساس موضوع پژوهش‌های دانشگاهی قرار گرفته‌اند.

ماجرای مفقود شدن فرش‌های موزه مقدم زمانی رسانه‌ای شد که خبرگزاری ایلنا با استناد به داده‌های «برخی پژوهشگران»، در نشست خبری علی دارابی، معاون وزیر میراث فرهنگی، و لیلا خسروی، مدیرکل امور موزه‌ها، درباره سرنوشت این فرش‌ها سوال کرد.

خسروی در پاسخ، ابتدا مسئولیت را متوجه دانشگاه تهران دانست و از ناپدید شدن فرش‌های خانه‌موزه مقدم اظهار بی‌اطلاعی کرد، اما در نهایت به دستور معاون وزیر، نامه‌ای رسمی برای پیگیری موضوع به مدیر موزه مقدم ارسال کرد و خواستار شفاف‌سازی شد. اکنون نیز مدیر خانه‌موزه مقدم ارزش تاریخی و موزه‌ای این مجموعه را انکار کرده است.

خانه‌موزه مقدم که در خیابان «امام خمینی» (سپه سابق) تهران قرار دارد، در دوران قاجار متعلق به محمدتقی‌خان احتساب‌الملک، رئیس اداره احتسابیه تهران، بود. این خانه بعدها در اختیار فرزندش محسن مقدم، از بنیان‌گذاران رشته باستان‌شناسی دانشگاه تهران، و همسر خارجی‌اش، سلما، قرار گرفت.

خبر مربوط به ناپدید شدن فرش‌های خانه‌موزه مقدم به اخبار مربوط به سرقت فرش‌های نفیس کاخ سعدآباد شباهت زیادی دارد. از آخرین روز اردیبهشت ۱۴۰۲ که خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، خبر سرقت ۴۸ فرش نفیس کاخ سعدآباد را منتشر کرد تاکنون، از زبان مسئولان دولتی و حکومتی درباره این فرش‌ها، پیوسته اظهارنظرهای متناقض و متفاوتی منتشر شده است؛ از انکار ارزش تاریخی و موزه‌ای فرش‌ها گرفته تا انتقال آن‌ها به خارج از ایران. در نهایت هم خبر رسید که متهم اصلی سرقت فرش‌های سعدآباد در دادگاه ویژه روحانیت محاکمه می‌شود.

همین رویه درباره ناپدیدشدن دیگر آثار موزه‌ای ایران نیز تکرار شده است. مهرماه سال گذشته پس از اینکه حراج تابلوهای موزه امام علی در حراجی دبی خبرساز شد، مهرداد باقری، رئیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در صحن علنی شورای شهر ادعا کرد تابلوهای خارج‌شده از موزه امام علی آثار موزه‌ای نبودند و پول حاصل از فروش آن‌ها در حراجی دبی برای خرید آثار جدید هزینه خواهد شد.

سرقت، تخریب و نابودی آثار فرهنگی، هنری و تاریخی ایران حالا دیگر به داستانی تکراری و دنباله‌دار تبدیل شده است که انگار نمی‌توان پایانی برای آن متصور شد. هم‌زمان با انکار ارزش موزه‌ای فرش‌های خانه مقدم، روزنامه پیام ما، ویدیویی از دوربین مداربسته منتشر کرد که نشان می‌داد سارقی با خیال آسوده چند نسخه قرآن خطی و تعدادی سکه تاریخی را از موزه شاه نعمت‌الله ولی به سرقت می‌برد.

در پی انتشار این ویدیو و بازتاب گسترده آن، دادستان عمومی و انقلاب ماهان در استان کرمان اعلام کرد مدیر مجموعه و دو نگهبان موزه بازداشت شده‌اند. با این حال و به‌رغم انتشار تصاویر دوربین مداربسته، خبری مبنی بر شناسایی و دستگیری مظنون اصلی منتشر نشد.

انکار ارزش تاریخی و موزه‌ای فرش‌های خانه مقدم در حالی است که محسن مقدم و همسرش مجموعه‌ای از آثار تاریخی و نفیس را در خانه‌شان گردآوری کرده‌ بودند؛ از سفالینه‌ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه‌ها، شیشه‌ها، مهرها و اشیای فلزی متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی تا معماری و تزیینات خانه که آن را در ردیف زیباترین خانه‌های تاریخی ایران قرار داده است.

در گوشه‌وکنار این خانه، کاشی‌ها، ستون‌ها و حجاری‌هایی مشابه خانه‌ها و عمارت‌های قدیمی ایران دیده می‌شود. کاشیکاری‌های بی‌نظیر هم بر دیوارهای حیاط، حوضخانه و تالارها به چشم می‌خورند که نقوش‌ آن‌ها روایتگر آداب و رسوم کهن تهران و ایران‌اند. پارچه‌های تکه‌دوزی‌شده، نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و سفالینه‌های تاریخی هم در تالارهای این خانه دیده می‌شوند. ایوان خانه نیز با تزییناتی الهام‌گرفته از کاخ الحمرا در اسپانیا، حوض مرمری دارد که از حمام فتحعلی‌شاه به این مکان منتقل شده است. آب این حوض به دو باغ ایرانی و ژاپنی موجود در خانه جریان می‌یابد.

محسن مقدم، استاد دانشگاه تهران، باستان‌شناس، نقاش و مجموعه‌دار برجسته ایرانی بود که در حفظ و گردآوری آثار تاریخی و فرهنگی ایران نقش مهمی ایفا کرد. او تحصیلات خود را در رشته باستان‌شناسی در فرانسه به پایان رساند و پس از بازگشت به ایران، برای راه‌اندازی رشته باستان‌شناسی در دانشگاه تهران اهتمامی ویژه‌ کرد