تحلیل فایننشال تایمز از فرجام تقابل ایران با غرب؛ برنده «بازی جوجه» بین ترامپ و خامنه‌ای چه کسی است؟

یورونیوز: روزنامه بریتانیایی فایننشال تایمز روز دوشنبه با اتنشار گزارش-گفتگویی مبسوط سعی کرده پاسخی برای این پرسش پیدا کند که آیا ایران ناامید از دیپلماسی در مسیر تقابل با غرب قرار گرفته است؟

فایننشال تایمز با یادآوری صدور دستور ۷ سال پیش دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده مبنی بر خروج آمریکا از توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران، نوشت که اکنون در کاخ سفید، ترامپ با پیامدهای تصمیم ۲۰۱۸ خود مواجه شده است: ایران از پایبندی به توافق به سمت افزایش شدید فعالیت‌های هسته‌ای خود رسیده و وارد مسیر برخورد با غرب شده که قرار است امسال به اوج خود برسد؛ همزمان با تشدید خطر وقوع جنگی تازه در خاورمیانه، ایران در صورت احساس تهدید وجودی، احتمال دارد که برنامه هسته‌ای خود را تسلیحاتی کند تا دهمین قدرت اتمی جهان شود.

کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات به این روزنامه گفت: «فضایی برای دیپلماسی وجود دارد. اما هر دو طرف باید اراده سیاسی داشته باشند و فوریت لازم را برای رسیدن به این نقطه درک کنند.» به باور او در غیاب اراده سیاسی و درک فوریت حصول توافق دیپلماتیک، تنش میان دو طرف در سال جاری به طور فزاینده‌ای بالا می‌رود و به سرعت از کنترل خارج خواهد شد.

روزنامه بریتانیایی سپس به تلاش راست‌گرایان افراطی در اسرائیل برای متقاعد کردن یالات متحده برای حمایت از اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی اشاره کرد و یادآور شد که حتی تروئیکای اروپایی نیز که از دولت پیشین دونالد ترامپ برای خروج از برجام دلخور بودند، از تلاش‌های اخیر برای مهار فعالیت‌های هسته‌ای ایران چنان ناامید شده‌اند که به فکر استفاده از مکانیسم ماشه در پاییز امسال افتاده‌اند؛ اقدامی که می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران را احیا کند.

به نوشته فایننشال تایمز، دیپلمات‌های غربی اذعان دارند که فعال کردن مکانیسم ماشه خطرناک خواهد بود، چرا که تندروها در ایران، ایالات متحده و اسرائیل را جسورتر می‌کند و ریسک اقدام نظامی را افزایش می‌دهد. با این حال، آنها احساس می‌کنند که در صورت عدم پیشرفت در جبهه دیپلماتیک، انتخاب کمی پیشِ‌رو دارند.

جمهوری اسلامی هم پیشترهشدار داده است که در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج خواهد شد.

در این خصوص، کلسی داونپورت به روزنامه بریتانیایی گفت که تهران توانایی تولید مواد شکافت‌پذیر با درجه تسلیحاتی را برای تولید «شش سلاح یا بیشتر» طی کمتر از دو هفته دارد. هر چند نهادهای اطلاعاتی آمریکا معتقد نیستند که ایران در حال ساخت سلاح هسته‌ای است ولی کلسی داونپورت گفت که ایران می‌تواند ظرف چند ماه یک سلاح هسته‌ای خام تولید کند.

هر چند فایننشال تایمز ابراز امیدواری کرد که ایران و ایالات متحده بتوانند به راه‌حلی دیپلماتیک برای کاهش بزرگترین بحران اشاعه سلاح هسته‌ای در جهان پس از آن که در دو دهه پیش در مورد کره‌شمالی رخ داد، دست پیدا کنند ولی در عین حال از رو به اتمام بودن فرصت تعیین شده توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری معامله‌گر و غیرقابل پیش‌بینی، و نیز بی‌اعتمادی علی خامنه‌ای به آمریکا ابراز نگرانی کرد.

در همین حال، یک مقام آگاه ایرانی با توصیف شرایط دو کشور به بازی جوجه، به این روزنامه گفت: «شرایط فعلی مثل رقابت دو راننده است که با سرعت به سمت یکدیگر می‌رانند، برنده کسی است که با به خطر انداختن همه‌چیز مانع از غلبه ترس و خروج از جاده شود.»

بازی جوجه ( game of chicken) مدلی برای بررسی تلاقی‌ دو بازیکن در نظریه بازی‌هاست، زمانی که هیچ‌یک از دو بازیکن تمایلی به تسلیم شدن در مقابل دیگری ندارد ولی بدترین نتیجه هم این است که هیچ‌کدام از آنها تسلیم نشوند.

فایننشال تایمز سپس با اشاره به روی کار آمدن مسعود پزشکیان در ایران، با شعار تعامل دوباره با غرب، و نیز بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید با وعده توافق دیپلماتیک با ایران، نوشت که آقای ترامپ در ماه فوریه فرمان احیای کارزار «فشار حداکثری» بر تهران را امضا کرد و خواستار منع ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای، توقف برنامه توسعه موشک‌های بالستیک ایران و پایان حمایت ایران از گروه‌های نیابتی‌اش شد؛ اقدامی که جمهوری اسلامی را به این باور رساند که هدف آقای ترامپ وادار کردن تهران به تسلیم در برابر واشنگتن است.

ولی نصر، استاد دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته جان هاپکینز، به روزنامه بریتانیایی گفت که این یادداشت دونالد ترامپ «باد را در بادبان تندروها [در ایران] انداخت.»

اما آقای ترامپ بلافاصله گفت که همچنان آماده مذاکره با ایران است. او اخیرا نامه‌ای خطاب به رهبر ایران ارسال کرد ولی آقای خامنه ای پیشتر مذاکره را تحت فشار حداکثری یا تهدید جنگ رد کرده بود. آقای ترامپ روز یکشنبه بار دیگر تاکید کرد که اگر ایران با آمریکا توافق نکند، تحت بمباران شدید قرار خواهد گرفت. همزمان مسعود پزشکیان از ارسال پاسخ نامه آقای ترامپ توسط رهبر ایران خبر داد و گفت که به دستور آقای خامنه‌ای مذاکره مستقیم بین دو کشور منع شده ولی راه برای مذاکره غیرمستقیم باز است.

مارک دوبوویتز، یکی از بنیان‌گذاران بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، یک اندیشکده نئومحافظه‌کار مستقر در واشنگتن، به فایننشال تایمز گفت: «باید یک تهدید نظامی "جدی" وجود داشته باشد تا خامنه‌ای را مجبور به انتخاب "میان برنامه هسته‌ای‌اش یا بقای رژیمش" کند.»

با این حال، مارک دوبوویتز در مورد مسیر مشخصی که ترامپ در پیش خواهد گرفت، تردید دارد. او توضیح داد که با وجود فشار راستگرایان ممکن است که آقای ترامپ برای جمهوری اسلامی استثنائی قائل شود و مثلا با پیشنهاد توافق کوتاه‌مدت ایرانی‌ها که چیزی شبیه برجام پلاس باشد، موافقت کند و آن را بزرگ‌ترین معامله‌ای که تا به حال حاصل شده است، بداند. اما این سطح از مهار برنامه هسته‌ای ایران احتمالا اسرائیل را قانع نخواهد کرد، به طوری که جیکوب ناگل، رئیس سابق شورای امنیت ملی اسرائیل، به روزنامه بریتانیایی گفت که نخست‌وزیر اسرائیل می‌خواهد از داشتن هرگونه برنامه یا تأسیسات هسته‌ای توسط ایران برای «۱۰۰ سال آینده» جلوگیری کند.

فایننشال تایمز با اشاره به تضعیف جمهوری اسلامی طی سال‌های اخیر، از حملات اسرائیل به پدافند هوایی این کشور گرفته تا آسیب‌هایی که به گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی وارد شده، به نقل از منابع آگاه ایرانی نوشت که تهران همچنان معتقد است هزینه‌های ناشی از یک «رویارویی محدود» ممکن است بر مذاکره تحت فشار حداکثری ارجحیت داشته باشد. اما به نوشته روزنامه بریتانیایی سوال مهم این است که آیا مردم مشکلات اقتصادی بیشتر را تحمل خواهند کرد؟

با این حال، ولی نصر آسیب‌پذیری جمهوری اسلامی را اغراق آمیز دانست و گفت: «ایران ضعیف است، اما این ضعف در چشم بیننده است. تهران قادر به انجام بسیاری از کارها در خلیج فارس است.»

چنان که پس از اعمال فشار حداکثری آقای ترامپ در اولین دوره ریاست جمهوری او، نیروهای نیابتی ایرانی به دلیل خرابکاری در تردد نفتکش‌ها در خلیج فارس و حمله موشکی و پهپادی به زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹، مقصر شناخته شدند. ایران همچنین در واکنش به کشته شدن قاسم سلیمانی، پایگاه آمریکا در عراق را هدف قرار داد. سال گذشته، این کشور برای نخستین بار اسرائیل را هدف شلیک موشکی مستقیم قرار داد، اگرچه بیشتر موشک‌ها توسط دفاع هوایی اسرائیل، ایالات متحده و متحدانش منهدم شد.

یک منبع آگاه ایرانی به فایننشال تایمز گفت: «ایران تحت هیچ شرایطی خواهان جنگ نیست، زیرا تفاوت قابل‌توجهی بین توانایی‌های نظامی ایران و ایالات متحده وجود دارد. با این حال، اگر گزینه دیگری باقی نماند، جنگ خواهد کرد.»

اما تحلیلگران به روزنامه بریتانیایی گفتند که کشورهای عربی احتمالا در نقش یک ترمزدستی عمل می‌کنند، زیرا قدرت‌های منطقه‌ای، از جمله عربستان سعودی و امارات، نگران خطر سرایت درگیری‌ها هستند.

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که هیچ تضمینی وجود ندارد که حملات نظامی در نابودی تمام تأسیسات هسته‌ای ایران که در کوه‌ها و اعماق زمین ساخته شده‌اند، موفقیت آمیز باشد، اما مطمئناً پاسخی نظامی به دنبال خواهد داشت و شاید هم ایران را به ساخت سلاح هسته‌ای ترغیب کند.

اما یک دیپلمات غربی هم به فایننشال تایمز گفت که حتی اگر دو طرف وارد مذاکره شوند، قطعا این علی خامنه‌ای نیست که دست برتر را دارد و همین مساله اعتمادسازی و حصول توافق میان دو طرف را دشوار می‌کند.