ترور «انقلابی» جواد ذبیحی، «خواننده شاه» و قاتلانی که هیچ‌وقت پیدا نشدند

جواد ذبیحی اولین نفر سمت راست یکی از خوانندگان مذهبی برنامه گلهای سبز بود که در اوایل انقلاب به طرز فجیعی به قتل رسیدبی بی سی: فرج بال‌افکن
حبیب‌الله بوربور، دبیر کل جمعیت وفاداران انقلاب اسلامی در یک گفتگوی مفصل به ماجرای قتل جواد ذبیحی، مناجات‌خوان معروف برنامه گلهای رادیو ایران اشاره و نکاتی را در مورد چگونگی این جنایت اولین سال حکومت جمهوری اسلامی مطرح کرده است.

دو روزنامه اطلاعات و کیهان در روز پانزدهم فروردین ۱۳۵۸ خبر بازداشت آقای ذبیحی را با این تیتر در صفحه اول خود منتشر کردند: «سید جواد ذبیحی، مداح و قاری سابق رادیو و تلویزیون به وسیله پاسداران انقلاب دستگیر شد.»

آقای بوربور که هدایت فراکسیون اصولگرایان خانه احزاب ایران را نیز برعهده دارد، به سایت دیده‌بان ایران گفت که جواد ذبیحی را ماموران کمیته‌ بازداشت کردند و بعد از حدود دو هفته «به همراه ۱۴ متهم دیگر به زندان قصر تحویل دادند.»

آن موقع جلسات دادگاه انقلاب در زندان قصر برگزار می‌شد و صادق خلخالی اولین حاکم شرع آن بود. او در کتاب خود با عنوان «خاطرات آیت‌الله خلخالی» نوشته است: «به مجرد ورود من به [زندان] قصر شور و هیجانی به وجود می‌آمد به قول خودشان (زندانی‌ها)، خلخالی جلاد، به قصر برگشته است.»

آقای خلخالی در کتاب خاطراتش به اعدام ۵۶ نفر از جمله جواد ذبیحی به اتهام اینکه «خواننده شاه» بود و محمدتقی روحانی، گوینده مشهور رادیو ایران اشاره می‌کند. اما در واقع آقای خلخالی این دو نفر را اعدام نکرد. جواد ذبیحی پیشتر مشمول عفو روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی شده بود و به گفته آقای بوربور «بعد از چند ماه از زندان قصر آزاد شد.»

جلسه محاکمه جواد ذبیحی در دادگاه انقلاباما در روز ۲۳ تیر ۱۳۵۹ همان دو روزنامه عصر تهران خبری منتشر کردند که جسد جواد ذبیحی در جنگل‌های نارمک کشف شده است. «گروه توحیدی پیام مستضعفین» که این ترور را برعهده گرفته بود، تصاویر و پیامی را به این دو روزنامه فرستاده بود که یک روز بعد در روزنامه اطلاعات با این توضیح به چاپ رسید:

«به دنبال اعلامیه گروه توحیدی پیام مستضعفین در مورد ترور سید جواد ذبیحی، خواننده سابق مذهبی رادیو، صبح امروز (۲۴ تیر ۱۳۵۹) جنازه سید جواد ذبیحی که چند روز بعنوان ناشناس در سردخانه پزشک قانونی نگهداری شده بود، شناسایی شد.»

گفته می‌شود که اعضای این گروه اسلامگرا آقای ذبیحی را به شکل فجیعی به قتل رسانده بودند و بر مبنای خبر روزنامه اطلاعات، اعلامیه خود را تلفنی به روزنامه‌ها دادند که در آن از جمله آمده بود: «بسم‌الله القاصم الجبارین، به عنوان اخطار هشدار به دادستان و دادگاه‌های انقلاب که متاسفانه سازشکاری پیش گرفته‌اند و امثال مهدیون‌ها و مهاجرانی‌ها و وابستگان رژیم سابق و سراکیپ‌های ساواکی‌ها را یکی پس از دیگری آزاد می‌کند اعلام می‌دارد که سید جواد ذبیحی در نیمه شب ۱۳۵۹/۴/۲۱ در دادگاه انقلاب اسلامی محاکمه به اعدام محکوم و حکم صادره به مورد اجرا گذارده شد.»

روزنامه‌ها در روز کشف جسد، «گزارش ربودن و قتل سید جواد ذبیحی از زبان دخترش» را نیز منتشر کردند که در آن یکی از دختران آقای ذبیحی شرح بازداشت پدرش را یک روز پیش از ترورش توضیح می‌داد: «پدرم را دو نفر که خود را مامور اداره مبارزه با منکرات معرفی می‌کردند با خود بردند. آنها به زور وارد خانه ما شد و پس از اینکه پدرم را آماده حرکت از خانه کردند، گفتند تا نیم ساعت دیگر او بر می‌گردد. ربایندگان به‌حدی عجله و شتاب داشتند که حتی اجازه ندادند پدرم کفشش را بپوشد و با دم‌پایی او را از خانه بیرون بردند. ساعتی پس از غیبت پدرم به دایره مبارزه با منکرات رفتیم و سراغ پدرم را گرفتیم اما با کمال تعجب آنها اظهار بی‌اطلاعی کردند.»
تقی روحانی، گوینده سرشناس رادیو (سمت راست) و جواد ذبیحی، خواننده مذهبی رادیو ایرانبسیاری همچنان صادق خلخالی و کمیته‌های انقلاب را «مسئول ترور» آقای ذبیحی می‌دانند. حبیب‌الله بوربور در پاسخ به سایت دیده‌بان ایران، دخالت ماموران کمیته را رد کرد و در مورد نقش آقای خلخالی گفت: «من هیچ خبری ندارم و بعید می‌دانم. چون تا با او (جواد ذبیحی) صحبت می‌کردیم، می‌گفتند اجازه بدهید کمی در مدح حضرت علی برایتان بخوانم و بعد شما خواستید، صحبت کنید. یعنی اول چهچه‌ای برای شما می‌زد و دو تا متنی می‌خواند و بعد قبول می‌کرد که با او حرف بزنیم. به نظرم او با دو تا متن آقای خلخالی را راضی کرده بود که او را آزاد کرد.»

البته گروه توحیدی پیام مستضعفین چند ترور دیگر را هم انجام داد از جمله تقی روحانی،‌ گوینده مشهور رادیو. او به‌رغم شلیک به سرش جان به در برد هرچند تا هنگام مرگ در روز پنجم تیر ماه ۱۳۹۲ و در ۹۳ سالگی قدرت تکلم نداشت. اعضای این گروه هیچ‌وقت تحت پیگرد قرار نگرفتند.
جواد ذبیحی مناجات‌خوان برنامه گلها که بود؟محمدرضا شاه پهلوی، علاقه خاصی به نحوه اجرای مناجات‌های جواد ذبیحی داشتجواد ذبیحی درکه‌ای در سال ۱۳۰۹ در شمیران به دنیا آمد. پدرش سید اسدالله، مداح روستای درکه بود. جواد از جوانی فینه عربی به سر می‌گذاشت و در نشست‌های مذهبی تهران و شهرستان‌ها شرکت می‌کرد. با این که تحصیلات رسمی نداشت اما ردیف‌های آوازی موسیقی ایران را به‌خوبی یاد گرفت.

او از سال ۱۳۳۶ به دعوت داوود پیرنیا، بنیانگذار برنامه گلها به رادیو تهران رفت و برنامه‌های سحری به‌ویژه در ماه رمضان با صدای او بود. به‌تدریج در اثر همکاری با استادانی چون حسن کسایی، رضا ورزنده، جلیل شهناز و احمد عبادی با موسیقی غیرمذهبی بیشتر آشنا شد اما به دلایل مذهبی نخواست با همراهی ساز شعر بخواند.

آقای پیرنیا چون دید او «سید» است و اغلب شال سبز بر گردن دارد، به فکر برنامه‌ای افتاد که صدای مذهبی گلها باشد؛ برای اعیاد و وفات‌ها. از این رو «برگ سبز» شکل گرفت که به‌سرعت مخاطبان فراوانی یافت تا آنجا که جواد ذبیحی به تنها مناجات‎‌خوانی بدل شد که با شرکت در مراسم رسمی مذهبی دربار پهلوی، گویا علاقه پادشاه را نیز به اجرای خود جلب کرده بود.

صدای جواد ذبیحی، شفاف به اصطلاح زنگ‌دار بود و با تحریرهایی که در اوج می‌خواند، فرم جدیدی را در مناجات‌خوانی ابداع کرد که بیش از ۲۰ سال در گوش مردم ایران نشست.
آقای شجریان می‌گفت برای خواندن ربنا از جواد ذبیحی تاثیر فراوانی گرفته استانقلابیون اسلامگرا بلافاصله بعد از پیروزی، جواد ذبیحی را هم طاغوتی خواندند و او را متهم کردند که «خواننده شاه» بوده است. به همین دلیل اغلب آثار او را در آرشیو رادیو تهران از بین بردند. البته در آن موقع حتی اذان معروف موذن‌زاده اردبیلی نیز اجازه پخش نداشت در حالی که بعدها ثبت ملی شد.

محمدرضا شجریان، استاد فقید آواز ایران در سال ۱۳۹۰ به سایت «دل آواز» در مورد چگونگی خواندن دعای ربنا گفت: «… آنها نمی‌خواستند آثار دوره قبلی را پخش کنند. به ایشان گفتم سال‌هاست من از آن فضا دور شده‌ام و راه من با موسیقی و ارکستر تعریف شده است و الان این کار من نیست، اما ایشان گفت که فقط شما می‌توانید و ما تنها شما را داریم و از من خواست برای دم افطار، مناجات‌ها و اذان کاری انجام بدهم. ظهر آن روز همان آیاتی را که مرحوم ذبیحی خوانده بود، پیدا کردم و دو آیه دیگر نیز از سوره آل عمران و بقره پیدا کردم و یک مطالعه ذهنی کردم که چگونه آن را بخوانم تا علاوه بر نزدیک بودن به کار مرحوم ذبیحی کار جدیدی باشد. به این فکر کردم باید آوازی باشد که علاوه بر اینکه تقلید نباشد، از اصل اثر هم خیلی دور نباشد.»

نمونه‌ای از ربناخوانی جواد ذبیحی در رادیو ایرانهوشنگ سامانی، پژوهشگر موسیقی که در سال ۱۳۸۶ تعدادی از آثار صوتی آقای ذبیحی را در وبلاگ شخصی خود گذاشته بود درباره تسلط او بر ردیف‌های آوازی نوشت: «اگر به ابتدای مناجات دقت کنید، ذبیحی عبارت بسم‌الله الرحمن الرحیم را در دستگاه سه‌گاه می‌خواند، ولی بلافاصله عبارات بعدی را در دستگاه همایون ادا می‌کند و این یک نکته‌ فراموش شده در موسیقی آوازی معاصر است که به‌راحتی قابلیت دورگردانی به دستگاه سه‌گاه را دارد. این ویژگی در درآمد همایون جدید وجود ندارد و اگر کسی چنین تلاشی بکند، در نهایت از سه‌گاه ترکی سر در می‌آورد.»

هرچند صدای جواد ذبیحی از صدا و سیما سال‌ها پخش نشد اما موسسه آوازی «مهربانی» در سال ۱۳۸۸ دو آلبوم را با عناوین «مناجات» و «مدح حضرت علی» با صدای او منتشر کرد.

سایت «بیپ‌تونز» نیز در اردیبهشت‌ ۱۳۹۶ آلبومی را با نام «منقبت علی» تهیه کرد که در این آلبوم دوازده قطعه در مدح امام اول شیعیان خوانده شده‌ است. در این مجموعه، مناجاتی از جواد ذبیحی در کنار آثاری از چند خواننده ایرانی قرار داده شده است.

در سال‌های اخیر نه تنها صدای جواد ذبیحی از برخی برنامه‌های رادیویی و تلویونی پخش می‌شود که چند خواننده مناجات‌هایش را بازخوانی کرده‌اند مثل محمد معتمدی، خواننده که پیداست، سخت تحت تاثیر آوازهای جواد ذبیحی است.