دمشق و بشار اسد، در تیررس شورشیان سوریه

شورشیان مخالف، شهر حما، یکی از شهرهای بزرگ در مسیر دمشق، پایتخت، را تصرف کردندبی بی سی: در روزهای اخیر، شتابِ وارونه شدن وضعیت موجود در سوریه - هرچند مبهم ونامطلوب-، شگفت‌آور بوده است.

مقامات و حامیان دولت سوریه همچنان اصرار داشتند که ارتش در حما مقاومت خواهد کرد، حتی زمانی که نیروهای شورشی وارد این شهر شدند.

کمی بعد، ارتش سوریه تأیید کرد که از حما عقب‌نشینی کرده و برای اولین بار کنترل این شهر را به جناح‌های شورشی واگذار کرده است.

پس از تصرف دو شهر بزرگ در عرض یک هفته، هدف بعدی شورشیان به رهبری گروه اسلام‌گرای هیئت تحریرشام، شهر حمص است.

ده‌ها هزار نفر در پیش‌بینی آنچه احتمالاً نبرد بزرگ بعدی خواهد بود، در حال فرار از شهر هستند.

شرایط برای بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و حامیان اصلی او، یعنی روسیه و ایران، به شدت بحرانی شده است.

حمص از نظر استراتژیک به مراتب مهم‌تر از حلب یا حما است. این شهر در تقاطع راه‌هایی قرار دارد که از غرب به منطقه حامیان خانواده اسد و از جنوب به پایتخت، دمشق، می‌رود.

هرچند استراتژی پیشین هیئت تحریرشام ممکن است متفاوت بوده باشد، اما پس از سال‌ها تلاش برای ایجاد پایگاه قدرت خود در استان شمال‌غربی ادلب، تحولات هفته گذشته به‌وضوح نشان می‌دهد که این گروه به‌طور غیرقابل اجتنابی به‌سوی چالشی مستقیم با حکومت اسد پیش می‌رود.

در مصاحبه‌ای با شبکه سی‌ان‌ان، ابو محمد جولانی، رهبر هیئت تحریرشام، تأیید کرد که شورشیان واقعاً قصد سرنگونی حکومت اسد را دارند.

بنابراین، اکنون توجهات معطوف به این موضوع است که آیا رهبر سوریه توانایی دفع این تلاش جدید برای برکناری از قدرت را دارد یا نه.

اگر نیروهای خارجی به کمک اسد نمی‌آمدند، ارتش سوریه - که عمدتاً از سربازان وظیفه تشکیل شده - ممکن بود سال‌ها پیش جنگ را ببازد.

سربازان حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند، تجهیزات کافی ندارند و اغلب روحیه ضعیفی دارند؛ و فرار از خدمت نیز مدت‌هاست که یک مشکل جدی بوده است.

با ناکامی نیروهای نظامی اسد در حفظ کنترل حلب و سپس حما، او فرمانی صادر کرد که حقوق سربازان را ۵۰٪ افزایش دهد - اما این اقدام به تنهایی بعید است که شرایط را تغییر دهد.

هواپیماهای روسی از نیروهای سوری در حما پشتیبانی کردند، اما آشکارا این حمایت به اندازه‌ای نبود که تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد.

کمبود حمایت نظامی کامل روسیه باعث گمانه‌زنی‌هایی شده که ممکن است مسکو دیگر نتواند نقشی به بزرگی آنچه در سال ۲۰۱۵ در سوریه ایفا کرد، داشته باشد. این مسئله به دلیل تقریباً سه سال جنگ در اوکراین است که ذخایر نیروی انسانی و تجهیزات نظامی روسیه را تحلیل برده است.

با این حال، روسیه همچنان دلایل قانع‌کننده‌ای برای ادامه حمایت از اسد دارد. مداخله نظامی قاطع و تمام‌عیار ولادیمیر پوتین، که زمانی که اسد در آستانه شکست بود او را در قدرت نگه داشت، نشان‌دهنده ناکامی متحدان غربی - به ویژه ایالات متحده - در عمل به وعده‌هایشان برای حمایت از شورشیان بود.

پایگاه دریایی که روسیه دهه‌ها در بندر طرطوس سوریه نگه داشته، تنها مرکز نظامی این کشور در دریای مدیترانه است. اگر شورشیان بتوانند حمص را تصرف کنند، این امر می‌تواند مسیری به سمت سواحل سوریه باز کند که پایگاه طرطوس را در معرض خطر قرار دهد.

با این حال، به نظر می‌رسد بعید است که روسیه احساس نکند از نظر سیاسی و استراتژیک مجبور به تمرکز مجدد قدرت آتش خود بر شورشیان باشد تا اسد را در قدرت نگه دارد، حتی اگر این به معنای کنترل تنها بخش کوچکی از سوریه باشد که به‌طور قابل‌توجهی از ۶۰ درصدی که او در حال حاضر کنترل می‌کند کوچک‌تر باشد.

سؤال بزرگ دیگر درباره ایران و شبه‌نظامیانی است که این کشور از آنها حمایت می‌کند- از جمله حزب‌الله - و مهارت‌های نظامی‌ آن که این موضوع یکی از عناصر کلیدی در نگه داشتن اسد در قدرت بوده است.

نعیم قاسم، رهبر حزب‌الله - که پس از ترور حسن نصرالله توسط اسرائیل این سمت را به عهده گرفت - اعلام کرده که این گروه در کنار دولت سوریه و در برابر آنچه او حمله جهادی‌ها با برنامه‌ریزی ایالات متحده و اسرائیل خوانده است، خواهد ایستاد.

اما با توجه به اینکه رهبری حزب‌الله به شدت آسیب دیده و نیروهای آن هنوز پس از حملات زمینی و هوایی اسرائیل علیه این گروه در لبنان در ماه‌های اخیر در حال بازسازی هستند، ممکن است این گروه به هیچ وجه قدرتی را که زمانی در جنگ با جناح‌های شورشی سوریه داشت، نداشته باشد.

با این حال، حزب‌الله همچنان به ایفای نقش خود متعهد است، به طوری که منابع امنیتی در لبنان و سوریه اعلام کرده‌اند نیروهای ویژه حزب‌الله وارد سوریه شده و در حمص مستقر شده‌اند.
مردم از مناطق درگیری میان مخالفان و نیروهای دولتی گریخته‌انددر مورد ایران، به نظر می‌رسد که این کشور در حال حاضر از درگیری‌های مستقیم و نیابتی در منطقه فاصله می‌گیرد، که در تضاد با استراتژی تهاجمی‌تر خود در چند سال گذشته است.

این ممکن است تمایل ایران برای ارائه حمایت نظامی گسترده‌ای که پیش‌تر به اسد ارائه می‌داد را محدود کند.

گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در عراق ممکن است وارد این درگیری شوند، اما هم دولت عراق و هم یکی از قدرتمندترین رهبران شیعه، مقتدی صدر، نسبت به این موضوع هشدار داده‌اند.

شانس بقای سیاسی اسد نه تنها به توانایی نیروهای مسلح و متحدان کلیدی او، بلکه به اختلافات موجود میان گروه‌های مختلف مخالف او بستگی خواهد داشت.

فراتر از هیئت تحریر شام و جناح‌های ادلب، نیروهای تحت رهبری کردها در شمال‌ شرق، ارتش ملی سوریه تحت حمایت ترکیه در شمال، و مجموعه‌ای از گروه‌های دیگر وجود دارند که همچنان در برخی مناطق کشور تأثیر دارند.

در میان آن‌ها گروه دولت اسلامی (داعش) نیز وجود دارد که ممکن است از درگیری‌های اخیر استفاده کرده و سعی کند فراتر از مناطق صحرایی دورافتاده که همچنان در آنجا حضور دارد، دستاوردهایی کسب کند.
نیروهای شورشی از شمال غرب سوریه در حال حرکت به سمت جنوب به سمت پایتخت هستندناکامی جناح‌های شورشی در اتحاد یکی از عوامل کلیدی بقای سیاسی اسد بود. او و حامیانش امیدوارند که وقایع این بار نیز به همان شکل پیش برود.

در حال حاضر، حمایت از رئیس‌جمهور سوریه به‌عنوان گزینه‌ای کم‌تر بد، همچنان در میان چندین گروه اقلیت - از جمله علوی‌های سوریه که خانواده اسد به آن تعلق دارند - حفظ شده است.

این گروه‌ها از آنچه که آن را نیروی جهادی می‌دانند و ممکن است کنترل شهرها و روستاهایشان را به دست بگیرد، هراس دارند. هیئت تحریر شام ممکن است ارتباط قبلی خود با القاعده را انکار کرده باشد، اما بسیاری هنوز آن را یک سازمان افراطی می‌بینند.

در نهایت، به نظر می‌رسد که سرنوشت اسد به تصمیم بازیگران اصلی خارجی در سوریه بستگی دارد.

روسیه، ایران و ترکیه پیش‌تر در مورد مناطق درگیری در سوریه - به ویژه در ادلب چهار سال پیش - به توافق‌هایی رسیده بودند، اما تشدید سریع و غافلگیرانه در سوریه ممکن است همه آن‌ها را شگفت‌زده کرده باشد.

این کشورها ممکن است به زودی مجبور شوند دوباره ارزیابی کرده و تصمیم بگیرند که چه چیزی به منافعشان نزدیک‌تر است - سوریه‌ای با اسد یا بدون او.